Hollands Maandblad. Jaargang 1999 (614-625)

[p. 39]

De Boys
door A.L. Schneiders

Swingend en luidkeels zingend gingen ze in een lange sliert rond de tafeltjes van de zaal, de ministers en onderministers van het nog maar net onafhankelijke Zimbabwe. Dit moeten de mooiste momenten van hun leven zijn geweest: de overwinning op Ian Smith en de blanke honkies, de roes van de vrijheid en vooral de macht, met toegang tot welgelegen villa's en een Mercedes met chauffeur. Voor de opdoemende problemen hadden zij nog geen tijd gehad. The Boys, met uitzondering van Mugabe zelf, waren een eind in de twintig of begin dertig. Enkelen waren kort geleden als vrijheidsstrijders opgedoken uit de bush, de meerderheid was teruggekeerd uit Engeland, Canada of Moskou waar ze hadden gestudeerd. Daar gingen ze dan, zingend dat adembenemende volkslied, vrijheidslied, Ishe Kumburere Africa, God zegene Afrika. Mugabe voorop, minder uitbundig dan de jongeren, gereserveerd, ondoorgrondelijk als altijd, wel zowat heen en weer wiegend op zijn benen, maar dat deed hij ook als hij gewoon liep.

Ik keek toe vol tegenstrijdige emoties: steeds tot tranen geroerd door dat prachtige Ishe Kumburere, zelfs op deze ontspannen bijeenkomst meerstemmig gezongen, maar ik besefte dat ik geen enkel recht had op meeleven. De Boys vierden hier hun overwinning niet alleen op de Rhodesische blanken maar op alle blanken, en ik was daar een van. Dan was er ook afgunst, verlangen, naar hun feestelijke roes, hun jeugdige overmoed en de gemakkelijke manier waarop ze door de dagen gingen, vrij van zorgen over verleden en toekomst. In het algemeen leken ze in Afrika beter te leven dan de meeste blanken, stijf en krakerig als we zijn. Of wanneer je jonge blanken uitgelaten bezig ziet: die lijken soms juist harlekijnig druk, een beetje spastisch. Zo soepel en beheerst bewegend als die zwarten had ik ook willen zijn.

De meest enthousiaste van het swingende gouvernement leek wel Peter M. te zijn, een lange elegante vrij jonge man met een angstaanjagend gezicht, benig en vierhoekig, als een cobra. Alsof hij zich daarvan bewust was deed hij zich buitengewoon voorkomend voor, een en al glimlach en charme. Zoals in later jaren zou blijken kon hij met dezelfde glimlach een mes in je rug steken. Gedurende de ‘struggle’ was hij het hoofd geweest van de medische dienst van de rebellen, en hij was populair geworden bij de Boys. Bovendien vertegenwoordigde hij een belangrijke stam. Men, inclusief Mugabe zelf, was voorzichtig met hem en hij kreeg verschillende ministersposten, zij het in snelle successie, want hij maakte er op elk ministerie in korte tijd een puinhoop van door zijn harde, wilde optreden en radicale ideeën.

Zijn eerste post was die van minister van Gezondheid, wat hem grote voldoening moet hebben bezorgd vooral omdat hij in de Rhodesische tijd was geschrapt uit het medisch register wegens knoeien met drugs. Hij begon nu met wraaknemen op de blanke chirurg die als lid van het medische tuchtcollege verantwoordelijk was geweest voor zijn afzetting. Vermoedelijk dronken zocht hij de kliniek van die chirurg op, drong de operatiekamer binnen en sloeg de man half bewusteloos. Later is hij een tijdje minister van Binnenlandse Zaken geweest en heeft geprobeerd een geheime politie op te zetten, iets als de Gestapo, hier Zipoli geheten, waarvoor iedereen huiverde.

Ikzelf ben nog in aanraking gekomen met de voorhoede van de prille Zipoli toen ik met de auto de grens wilde oversteken naar Zambia. Nadat alles was afgehandeld met de douanebeambten stapte op het laatste ogenblik een jongeman naar voren met

[p. 40]

een revolver achteloos in zijn broekriem gestoken. Had ik wel een vergunning van het ministerie van Binnenlandse Zaken voor deze reis? Ik antwoordde dat ik daar niets mee te maken had maar hij bleef volhouden, zich opstellend tussen mij en de auto. De douanemensen, brave beambten uit de Rhodesische tijd, stonden er hoofdschuddend bij te kijken en een van hen fluisterde me toe dat hij dit heel vervelend vond, ja, het was iets nieuws, de Zipoli. Daardoor aangemoedigd schoof ik snel langs die jongen heen mijn auto in en vertrok, hem besluiteloos achterlatend midden op de weg. Vele jaren later hoorde ik dat M. was gestorven aan Aids, kort nadat hij een groot feest had gegeven voor zijn huwelijk met een zestienjarig halfblank lyceummeisje. Goed nieuws was dat, al is te vrezen dat het jonge kind door hem is besmet.

Dat kwam later. Op het moment van de onafhankelijkheidsviering in het hotel was alles nog zang en dans, en M. was de uitbundigste. Met hoge stappen van zijn lange benen ging hij rond tussen de anderen, een bloemenvaas omhoog geheven en die kussend alsof het een trofee was.

Er waren meer van die momenten dat ik de Boys van de regering zo bij elkaar zag en met een beetje afgunst toekeek. Het gebeurde vrij vaak op het vliegveld, want iedere keer dat Mugabe er vertrok of aankwam werden wij geacht hem eer te bewijzen. Aan het hoofd van de rij stond, op grond van het protocol, de Chief Justice met zijn uitgestreken slimme juristenkop, een keurige integere Afrikaanse heer die onder Mugabe net als vroeger onder het regime van Ian Smith nauwelijks geduld leek te worden. Op enige afstand van de Chief Justice kwamen de Boys; wanneer het winter was en vroeg in de morgen waren ze gehuld in leren of suède jacks, zich in de handen wrijvend en wolkjes condens blazend. Een frisse gezellige boel. ‘It is nippy, nippy,’ riep een van hen, een woordje dat hij van zijn Engelse hospita leek te hebben gehoord. Intussen schurkten ze een beetje met de schouders tegen elkaar aan en gaven elkaar speelse stompen. Dan arriveerde de stoet van Mugabe op het platform, een lange zwarte Mercedes gevolgd door een rij Landrovers vol militairen en in de bak van de laatste een vierloops luchtafweerkanonnetje. Ik heb nooit begrepen welke vijand zo onverwacht uit de wolken had kunnen duiken. De erewacht en de politieband stelden zich op en daar gingen we weer, Mugabe met zijn slingerende pas de wacht inspecterend, zijn ogen achter die grote bril zonder uitdrukking. Als hij terugkwam van zijn reis stonden wij er net zo, maar dan gaf hij een persconferentie over zijn ervaringen. Vooral na zijn terugkeer uit de Sovjet-Unie waren we benieuwd. Nu dat was een ramp: hoe geweldig was hij daar ontvangen, wat een wonder was toch de planeconomie en vooral mooi was de planning van de studiestromen in het onderwijs. Jaarlijks werd precies uitgerekend hoeveel artsen er nodig waren, hoeveel ingenieurs et cetera, en dan werd je als student aangewezen en ingedeeld voor dit of dat. Goddank bleef het bij retoriek, tot navolging is het nooit gekomen. Achteraf geloof ik dat het er Mugabe deels om ging ons westerlingen weer eens aan het schrikken te maken en onder druk te zetten.

Dit soort gelegenheden kostte veel tijd, maar het voordeel was dat je deze of gene anders moeilijk bereikbare autoriteit kon aanschieten, want daar op het vliegveld ontweken ze je niet zo makkelijk. Helaas had ik meestal die Peter M. nodig, voor landingsrechten van de klm en Fokkers die we wilden verkopen. Een beetje verveeld, met dat gezicht van slaperige cobra, legde hij me een arm om de schouders en zei: ‘Now listen, I say it again, tell your friends of klm that they should cool their fans.’

Opnieuw kwamen wij allen bijeen voor de inauguratie van de ‘Electric Train’, die al dagen lang groot nieuws was. Het traject tussen Harare en Bulawayo, de tweede stad, was geëlectrificeerd. Wij namen plaats in de gloednieuwe trein als voor een schoolreisje. Het begon vrij rustig, maar naarmate de reis vorderde en Boys en andere autoriteiten meer hadden ingenomen, steeg de vreugde. Uit alle coupés kwam gejuich en gezang, wankelende figuren struikelden over de lege drankflessen die door

[p. 41]

het gangpad rolden. Mugabe, die in een aparte coupé vooraan zat en rookte noch dronk, zal het ontgaan zijn of hij zal het niet hebben willen horen. Bij ieder station dat wij aandeden stonden grote menigten klaar om hem te zien en naar hem te luisteren. ‘Our Electric Train,’ riep hij uit, ‘verworvenheid van onze nieuwe Staat, bewijs van ons technisch kunnen, symbool van onze vooruitgang.’ Hij sprak met die slingerende armgebaren, en ritmisch, op het aanzwellende ritme van een trein die naar ons toe komt denderen. Heel suggestief, maar het was wel zo dat de Electric Train nog in de Rhodesische tijd was gebouwd en vrijwel klaarstond op het moment van Zimbabwes onafhankelijkheid, zodat onder de nieuwe Staat hooguit nog een paar moeren moesten worden aangedraaid.

Mugabe is er nog, zich met een dunne draad vastklampend aan de macht. De gelederen van de Boys zijn uitgedund. Peter M. dus gestorven aan Aids, anderen door auto-ongelukken, een van de voornaamste doodsoorzaken daar. En ook Maurice N. dood, vergif ingenomen nadat zijn naam was genoemd in een corruptieschandaal. Een oude strijdmakker en vertrouwensman van Mugabe was hij geweest, een goedmoedige man bij wie ik terechtkon als ik iets wilde. Had hij niet zo'n geweldige platte neus gehad, dan had je hem een knappe kerel kunnen noemen. Die neus was platgeslagen in de tijd dat hij, in ballingschap in Zuid-Afrika, een tijdje zijn geld had verdiend met boksen. Hij had een aardig boekje geschreven dat over zijn politieke werk ging maar nog meer over het boksen en over het ballroom-dancing, zijn grote passie. Een medaille had hij ermee gewonnen, in Johannesburg. Uiteindelijk toch gezwicht voor de glanzende ster van Mercedes, zoals zovelen. Wie zal het hem kwalijk nemen na al die armoe en het ongemak, en als enige had hij de eer aan zichzelf gehouden met een slok gif.

Ten slotte hadden we daar nog Witness W., een kleine gedrongen man, altijd vrolijk, een capabele minister van Onderwijs, zij het wel met de whiskyfles dicht bij de hand. We hadden hem uitgenodigd voor een diner; we wachtten en wachtten en hij kwam niet opdagen. Toch, toen we bijna klaar waren hoorden we een auto het erf oprijden en daar was hij, wankelend op zijn voeten, zat als een meeuw. Hij had geen idee waar of bij wie hij was, maar wist wel dat hij honger had. ‘I am hungry,’ herhaalde hij verscheidene malen. Hij werd bediend, en goed vastgehouden om niet voorover in de schotels te vallen. Hij had een plaats gekregen naast de Italiaanse collega, een erudiete en fijnzinnige heer met een keurig spitsbaardje, van huis uit hoogleraar in de geschiedenis. Die zette grote ogen op toen de minister zijn bord begon leeg te schrokken en daarna nog een tijdje bleef zitten met een groot bot dwars in zijn mond, totdat hij opstond en mompelde dat hij ‘fresh air’ nodig had. Hij wankelde naar het erf en plofte neer op de achterbank van de eerste de beste auto waar hij tegenop liep.

Nog lang daarna gaf de Italiaan als ik hem tegenkwam mij een knipoog en deed alsof hij een bot dwars in zijn mond stak. Ik lachte wel maar vond het ook zielig voor die kleine W., niet helemaal correct. Het moet ongeveer de enige keer zijn geweest dat ik mij politiek correct wilde voelen. Een enkele keer komt het gevoel terug, als ik weer eens zo veelstemmig dat donkere lied hoor zingen, Ishe Kumburere Africa.