Hollands Maandblad. Jaargang 1999 (614-625)

[p. 23]

Alles is vers
door Arnon Grunberg

‘Echte liefde blijft voor het ontbijt,’ had in Time gestaan. David Leibach hield niet van ontbijten. Aan echte liefde had hij ook al een broertje dood. En Time vond hij een rotblad.

Het was drie uur in de nacht en David Leibach stond naakt voor het raam dat maar vijf centimeter open kon. Omdat het hotel bang was dat de gasten er anders uit zouden springen. Of misschien andere gasten uit het raam zouden duwen. In het Waldorf-Astoria was deze week een Braziliaanse zakenman vermoord. Dat is niet fijn voor het hotel. Moorden op hotelkamers. Dat komt dan in de krant. En dan denken mensen, nou, naar dat hotel moeten we maar niet gaan. Misschien een paar perverselingen die opbellen en vragen: ‘Mag ik de kamer hebben waar die Braziliaan neergestoken is?’ Maar dat soort perverselingen zijn in de minderheid. Bovendien hebben de meeste perverselingen geen geld voor het Waldorf-Astoria.

David Leibach was gematigd pervers. Ouderwets pervers eigenlijk. Zo had hij zichzelf ook omschreven, lang geleden, toen hij solliciteerde om manager te worden bij een schoonmaakbedrijf. Daarvoor was hij manager geweest bij een glazenwassersbedrijf. Hij zat aan een bureau en vertelde de 46 glazenwassers die hij onder zich had waar ze moesten werken. Als het echt niet anders ging nam hij klachten in ontvangst. Hij hield niet van bloed en als het om menselijke uitwerpselen ging had hij aan zijn eigen stront genoeg.

Een paar dagen voor de eerste hittegolf had Leibach een papierversnipperaar gekocht. Dat was voor hem een grote aanschaf. Want hij wilde de beste papierversnipperaar hebben die verkrijgbaar was en die kostte bijna tweeduizend dollar.

Alle brieven die hij kreeg gingen nu door de papierversnipperaar. Ook drukwerk, want je wist maar nooit. Er waren ook dagen dat er kranten door de papierversnipperaar gingen. En soms zelfs, maar dat was uitzonderlijk, boeken, een stuk van de Gouden Gids, foto's. Op het hoogtepunt van de hittegolf had hij Kafka's beroemde brief aan zijn vader door de versnipperaar gehaald. Hij had het eerst uit de band moeten trekken, maar dat was een kleine moeite.

Daarna had hij een stuk geschreven waarin hij betoogde dat Kafka's brief droop van zelfbeklag, psychologisch gezwam en het tegenovergestelde van stilistisch vernuft: stilistisch geklungel. Maar dat het voor alle mensen die graag medelijden met zichzelf hebben inderdaad een hart onder de riem was. Die brief van Kafka aan zijn vader.

Daarna was hij naar het postkantoor gegaan en had een uurtje of twee naast de postzegelautomaat gestaan. Leibach stond graag naast de postzegelautomaat. Hij maakte dan een praatje met mensen die postzegels uit de automaat trokken. Een heel enkele keer, als de conversatie bijzonder vurig was, ging hij zelfs mee om koffie te drinken in een nabijgelegen koffiehuis.

In de laatste brief die hij aan zijn moeder had geschreven, stond: ‘Waarschijnlijk was ik in mijn vorig leven een postzegelautomaat. Dat verklaart een hoop. Als je dement wordt wil ik wel voor je zorgen, maar voor die tijd wil ik je liever niet meer zien.’

Op een dag in de vroege lente, nu drie jaar geleden, had hij genoeg van de glazenwassers en nam zijn ontslag.

Die middag al stond hij op straat met zijn persoonlijke bezittingen in een plastic zakje. Ontslag nemen is een uitdrukking die de lading misschien niet dekt. Hij had

[p. 24]

de eigenaar van het glazenwassersbedrijf een oorvijg gegeven. Er was geen ruzie aan vooraf gegaan. Zelfs geen woordenwisseling. Ze hadden samen rustig een kopje koffie gedronken en gepraat over vakantieplannen. Het was een flinke oorvijg geweest. Geen vriendschappelijk klopje, of een tikje tegen de wang. Echt een goede oorvijg, het gebit van de eigenaar had gerammeld.

Daarna had Leibach zijn spullen gepakt en had het glazenwassersbedrijf verlaten om nooit meer terug te komen. Hij had nog wel gesolliciteerd bij andere bedrijven, maar steeds weer was er een moment in het sollicitatiegesprek gekomen dat ze hadden gevraagd: ‘Zijn er nog dingen die wij moeten weten?’ En dan sloeg Leibach zijn benen over elkaar en zei: ‘Ik ben gematigd pervers.’ Soms kwam er geen reactie, een enkele keer vroegen ze: ‘Pardon, kunt u dat nog een keer herhalen?’ Leibach roerde wat in zijn koffie en zei dan: ‘Gematigd pervers, met de nadruk op gematigd.’ Hij gimlachte, alsof hij zich wilde verontschuldigen voor zijn gematigde perversie. Nooit vroegen ze: ‘Kunt u dat uitleggen?’ Of: ‘Waaruit bestaat uw gematigde perversie?’

Ze zeiden alleen: ‘We nemen binnenkort contact met u op.’ Soms ook: ‘U heeft een indrukwekkende staat van dienst.’ Alsof het hen speet dat iemand met zo'n staat van dienst gematigd pervers was.

‘Ik houd zo van ontbijten in hotels.’

Het bed was opengeslagen, maar onbeslapen. Aan het voeteneind zat een vrouw in ochtendjas. Haar haren waren nog nat van de douche.

Leibach hoopte dat ze niet zou gaan huilen. Hij had wel eens over zichzelf beweerd dat hij emotioneel dood was, ook tijdens een sollicitatiegesprek, maar dat was een moeilijk bewijsbare stelling. Eerst zouden emoties precies gedefinieerd moeten worden en dan zou je je moeten bezighouden met de dood van die emoties. Blijkt dat uit iemand zijn daden of ook uit zijn woorden? En zijn daden bewijs genoeg voor een dergelijke stelling?

‘Het is onverstandig,’ zei Leibach. ‘Het is echt heel onverstandig.’

Een fles witte wijn waaruit nauwelijks gedronken was stond in een koeler. Het ijs smolt hoorbaar.

Tien minuten geleden had ze nog geslapen. Hij had haar voorzichtig wakker gemaakt.

‘Kom,’ had hij gefluisterd, ‘je moet naar huis.’

Als antwoord had ze zijn hoofd gepakt en dat stevig tegen zich aangedrukt. Leibach pakte ook haar hoofd en dacht aan alle beslommeringen waarmee zijn leven gevuld was. Daarna was hij voor het raam gaan staan. Hij voelde zich zoals op die dag dat hij de eigenaar van het glazenwassersbedrijf een oorvijg had gegeven. Toen hij zestien was had hij een kat vermoord, op een industrieterrein. Met een steen. Dat was een mooie dag geweest. Toch was het bij die ene kat gebleven. Je kan niet de rest van je leven blijven doorgaan met het doden van katten, omdat je één keer op je zestiende een mooie dag beleefde toen je een kat vermoordde.

Heersen over andere wezens geeft een goed gevoel, had hij die dag ontdekt. Daarna was hij zich pijnlijk bewust geweest dat hij over niemand heerste, niet eens over zichzelf. En dat hij ook nooit over iemand had geheerst, misschien heel even over die kat.

‘Je moet naar huis,’ zei hij nog een keer, ‘ze wachten op je.’

Ze schudde haar hoofd.

Leibach dacht aan de avond, een paar weken daarvoor, dat ze hem foto's van haar kind had laten zien. Het was een kind zoals kinderen waren. Maar omdat hij rekening hield met haar gevoelens had hij geïnteresseerd een twintigtal foto's bekeken en uitspraken van het kind gehoord die moesten wijzen op buitengewone intelligentie en bijzondere talenten. Leibach had alles voorzichtig beaamd. Op een bijzonder charmante wijze. Dode emoties en charmant gedrag zaten elkaar blijkbaar niet in de weg.

[p. 25]

‘Wil je nog een kind?’ had hij gevraagd.

‘Niet van hem,’ had ze geantwoord, ‘niet van hem. Toen ik hem de eerste keer naakt zag had ik het kunnen weten, maar ik was zo jong.’

Leibach onderbrak haar. Te veel weten was niet goed, te veel weten maakte illusies kapot. Hij wilde ook niet weten wat ze dacht toen ze hem de eerste keer naakt had gezien. Ze heette Maude, was in Grenoble geboren, na haar studie Europese wetenschappen was ze naar Amerika gegaan en daar was ze blijven hangen. Zoals sommige mensen doodgaan in hun slaap, zo was zij in Amerika blijven hangen.

Misschien voel ik me wel aangetrokken tot levende doden, had Leibach gedacht, omdat dat ook de toestand is waarin ik verkeer.

‘Van onderen ruik ik naar shoarmasaus,’ zei Maude. Ze zat nog altijd op het bed, bij het voeteneind. Ze bekeek zichzelf in de spiegel.

Leibach stond bij het raam dat maar vijf centimeter openging. Hij stond daar graag. Hij vroeg ook altijd om dezelfde kamer.

‘Naar shoarmasaus,’ zei hij, ‘heb je iets verkeerds gegeten?’

‘Nee,’ zei Maude, ‘ik ruik gewoon naar shoarmasaus. Het is toch goed naar eten te ruiken, daar is toch niets mis mee?’ Leibach moest nadenken over deze stelling. Was het goed om naar eten te ruiken? De eigenaar van het glazenwassersbedrijf had altijd naar eten geroken, naar gebakken eieren om precies te zijn. Gebakken eieren met grote plakken ham.

‘Het is misschien wel goed om naar eten te ruiken, maar niet van onderen,’ zei hij na een paar seconden.

‘Waarom niet?’

Hij moest opeens aan haar kind denken, een dochtertje van vijf. Zou die ook naar shoarmasaus ruiken?

‘Nou,’ zei Leibach, en ging naast haar zitten, ‘mij maakt het niets uit dat je naar eten ruikt, al zouden je tenen naar eten ruiken, maar misschien zijn er mensen die niet van shoarmasaus houden. En die mensen gaan dan met hun hoofd tussen jouw benen liggen en ruiken shoarmasaus en zijn onaangenaam verrast.’

Hij had zich niet schuldig gevoeld over de moord op de kat. Heel even misschien, omdat hij had geaarzeld. Aarzeling geeft het slachtoffer hoop. En die hoop is onmenselijk, die valse hoop dat je mededogen zal hebben, dat je je slachtoffer zal sparen, dat je terug zal deinzen voor de consequenties van de daad. Later kwam hij erachter dat de meeste daden geen consequenties hadden, zelfs niet die daden waarvan je verwachtte dat ze consequenties hadden. Toen hij de eigenaar van het glazenwassersbedrijf had geoorvijgd, had de man had hem alleen vol verbijstering aangestaard. ‘Wil je de politie bellen?’ informeerde Leibach na een paar minuten. Er droop een beetje bloed uit het rechterneusgat van de eigenaar van het glazenwassersbedrijf.

‘Nee,’ zei de eigenaar, ‘ik ken dat, straks staan ze hier met zes man, en waarvoor? Waarvoor?’

‘Nou,’ zei Leibach, ‘dan ga ik nu maar. Het beste.’ Hij had zijn spullen in een zakje gedaan en was gegaan.

‘Je bent de eerste aan wie ik vertel over die shoarmasaus.’

‘Dat is fijn,’ zei Leibach. En misschien meende hij dat ook nog. Iedereen heeft behoefte aan exclusiviteit en hij was op een punt in zijn leven gekomen dat het hem niet meer uitmaakte wat voor exclusiviteit.

Ten slotte had Leibach werk gevonden bij een vertaalbureau. Het sollicitatiegesprek duurde zo kort dat er geen gelegenheid was over gematigde perversie te spreken. Bij het afscheid had de manager Leibach indringend aangekeken en hem gevraagd: ‘Dat u met uw opleiding hier wilt werken! Wat bezielt u toch?’

Leibach had gegrijnsd. Dat was alles. Hij had gegrijnsd. En terwijl hij zijn jas aandeed nog iets gemompeld over ambities die hij niet meer had.

[p. 26]

Ze deed de televisie aan en hij knielde voor haar neer, maar kon zelfs met de beste wil van de wereld geen shoarmasaus ruiken.

‘Maude,’ zei Leibach, ‘je vergist je, je ruikt niet naar shoarmasaus.’

Ze keek hem aan, alsof hij haar net ongelooflijk had beledigd.

Toen gooide ze de afstandsbediening door de kamer en riep: ‘Ik ruik van onderen naar shoarmasaus, ik ben toch niet gek, ik weet toch zelf wel waarnaar ik ruik. Ik ruik naar shoarmasaus.’

Hij ging weer bij het raam staan.

‘Je moet echt gaan,’ zei hij, ‘ze worden thuis ongerust. Straks gaan ze je zoeken.’

Ze ontmoetten elkaar altijd in dit hotel, want Leibach wilde niet dat vreemden zijn papierversnipperaar zagen. Bovendien woonde hij niet groot. De helft van zijn woning werd in beslag genomen door versnipperaar en slaapbank, en dat vond Leibach ook weer onromantisch.

‘Ik wil hier zo graag ontbijten,’ zei Maude, ‘ik wil zo graag eens in een hotel ontbijten. Ze hebben hier vast heel lekker ontbijt.’

‘Ik weet het niet. Ik heb hier nog nooit ontbeten. Misschien valt het mee.’

Dat geloofde hij natuurlijk niet. Dat het mee zou vallen. Leibach ging ervanuit dat nooit iets meeviel.

Laatst had hij in de krant iets over ss gelezen en daar werd tot zijn verbazing Simone Signoret mee bedoeld. Grappig dat er ook nog een andere ss was, dacht hij. En nog wel een hele mooie.

Hij begon zich aan te kleden en zij stak haar haren op.

Toen hij zijn overhemd dichtknoopte vroeg hij: ‘Hoe ruikt shoarmasaus eigenlijk?’ Hij was wel eens in een shoarmatent geweest, maar hij kon zich niet meer herinneren hoe shoarmasaus rook. Hij herinnerde zich vaag dat hij shoarma associeerde met de geur van schoonmaakmiddel, maar hij wist niet meer waarom.

‘Ah, toe,’ zei ze, ‘laten we hier samen ontbijten.’

Op zijn werk moest hij een stropdas dragen. Hij propte de stropdas in zijn binnenzak en kuste haar wel twintig keer terwijl hij zijn best deed zich de euforie van verliefdheid te herinneren, maar hij herinnerde zich alleen maar triviale details.

Ooit was Leibach een begaafd wiskundige geweest, maar een jaar voor hij moest afstuderen had hij de universiteit verlaten en solliciteerde hij bij een glazenwassersbedrijf waar hij meteen werd aangenomen.

‘U heeft talent,’ had de eigenaar gezegd, ‘u bent een ambitieuze jongeman, zoals ik dat ooit was.’

Leibach had hem aangekeken en charmant ingestemd met deze observaties, omdat hij bijna altijd charmant instemde met de observaties van anderen. Dat was het minst tijdrovend. Op kosten van zijn ouders hadden zes verschillende psychologen en een psychiater gespeurd naar redenen voor deze plotselinge, in de ogen van zijn ouders en docenten, onverklaarbare ommezwaai.

Een professor was hem zelfs op komen zoeken en had hem gesmeekt zijn wetenschappelijke carrière niet voortijdig te beëindigen. In zijn kleine woning had Leibach thee gezet voor de professor. En een uur naar hem geluisterd. Hoe langer hij naar de professor luisterde, hoe meer hij tot de conclusie kwam dat uiteindelijk iedereen tegen zichzelf praatte. Daarom hebben mensen ook zo'n behoefte aan publiek. Om de illusie te hebben dat dat niet zo is, om te ontkomen aan het idee dat elk gesprek een monoloog is tegen de koelkast.

Maude ging op de grond liggen, voor de deur. Ze lag graag op de grond. Aan ieder mens is wel iets eigenaardigs te ontdekken. Overdag werkte ze in een kantine. Ze smeerde broodjes, daarna werden de broodjes op een karretje geladen en liep ze met dat karretje door lange gangen. Ook deelde ze glazen melk en sinaasappelsap uit. Ze

[p. 27]

was lyrisch over de kwaliteit van het voedsel. ‘Niet zoals in andere kantines,’ zei ze, ‘alles is vers.’

Haar studie had geleid tot het smeren van broodjes, maar dat was, vond Leibach, geen bewijs voor de zinloosheid van die studie. Ze moest een zwart rokje aan met een witte blouse, en lippenstift op.

‘Is er iets dat ik voor je kan doen?’ had de professor gevraagd aan het eind van de avond, toen hij een uur lang eloquent had uitgelegd waarom Leibach niet verloren mocht gaan voor de wiskunde.

‘Nee,’ had Leibach geantwoord, ‘ik geloof het niet.’ Toen hadden ze elkaar de hand geschud en Leibach had tranen in de ogen van zijn professor gezien. Tranen die hij niet begreep, die hij zelfs verwerpelijk vond.

‘Uw paraplu,’ zei Leibach, daarna had hij een paar weken gezwegen.

Hij was nu klaar met aankleden en zij lag nog altijd op de grond voor de deur.

‘Blijf,’ zei ze, ‘laten we samen ontbijten, hier op de kamer, zoals in films.’

Leibach schudde zijn hoofd. Hij probeerde zich te herinneren hoe hij van haar had gehouden, maar hij herinnerde zich alleen hoe ze over de prijs van de cadeautjes had gepraat die ze voor hem had gekocht.

Hij plaste met de deur van de badkamer open, en daarna stopte hij een ongebruikt zeepje in zijn binnenzak. Hij nam altijd de zeepjes mee.

Ze huilde en op de televisie spraken ze over een tropische storm die het noorden van Florida bedreigde.

Hij wilde zich bukken om haar te kussen, maar hij bedacht zich en schopte drie, vier keer hard tegen haar rug. Hij droeg Italiaanse laarzen en Italiaanse laarzen dat zijn stevig gebouwde laarzen. Hij wachtte nog even of ze iets zou gaan zeggen, maar ze zei niets. Net als de eigenaar van het glazenwassersbedrijf, die had ook alleen maar gekeken.

Hij stapte over haar heen en verliet de kamer.

Ze bleef even liggen, toen stond ze op en voor de spiegel in de badkamer bekeek ze haar blauwe plekken. Misschien, dacht ze, heb ik een rib gebroken. Want ze probeerde te lachen en lachen deed pijn.

Daarna belde ze roomservice en bestelde een ontbijt op de kamer om acht uur.

Ze ging weer op de grond voor de deur liggen en wachtte op haar ontbijt.

Hoe langer ze wachtte, hoe zekerder ze wist dat alles goed kwam. Dat David Leibach van haar hield en dat hij haar gelukkig zou maken.

Ze had zijn brieven - het waren er maar twee en een ansichtkaartje - uit haar hoofd geleerd, en die las ze nu aan zichzelf voor, terwijl ze op televisie alweer aan het praten waren over die tropische storm.

Ze zou haar kind en man verlaten, ze zou een nieuw leven beginnen met David Leibach. Niets kon misgaan. Alles stond vast.

Om tien voor acht deed ze de deur op een kier, draaide de kraan open en ging in de badkuip liggen. Ze wilde wel bijtijds gevonden worden. Ze was al acht keer bijtijds gevonden. Op een gegeven moment is het een routineklus. Ja, net als met vliegen is het opstijgen wel even eng, maar daarna is het een kwestie van achteroverleunen en relaxen.

Ze dacht nog aan de neger die het ontbijt zou komen brengen, waarom wist ze niet maar ze rekende vast op een neger. Ze was nog nooit door een neger gevonden. Het werd tijd.

Ze zou niets missen, alleen misschien het eten in de kantine. Want daar was alles elke dag vers.

[p. 28]

Ad Gerritsen, Onder de chocoladeboom, gemengde techniek, kleur, 34,5 × 27 cm