Hollands Maandblad. Jaargang 1999 (614-625)

[p. 17]

Sheila! Sheila!!
door Jan Wijnen

Nadat we een tijdje hebben nagedacht zeg ik: ‘Kofi, ik weet niets. “Redding?”’

Ik zeg: ‘“Redding?” Ik weet niets anders te bedenken dan “Otis”, Otis die dood is weet je wel, en “uw geloof heeft u gered” en zo. En “de reddende engel”.’

Maar ik zie hoe Kofi's ogen beginnen te schitteren en hij zegt: ‘Danny, geef mij jouw woord. Mag ik jouw woord, Danny, want daar schiet me wat te binnen. En ik weet niks te vertellen over het mijne.’

Ik zeg: ‘Kofi, dat vinden ze nooit goed, de praeses niet, en de abactis niet, want ieder moet woekeren met zijn eigen woord.’

Kofi zegt: ‘Dat is een Surinaams gezegde, zeker, uit jullie eigen bijbel, maar weet je wat, Danny, ze kennen ons toch niet uit elkaar want we zijn allebei zwart.’

En ik denk even na en ik zeg: ‘Okay, dat is zo.’

Kofi komt uit Ghana en hij kan het weten, hij is al jaren in Nederland. Elk jaar wordt hij op het boekenbal toegelaten hoewel hij geen woord geschreven heeft, nooit, hij komt uit een vertelcultuur, weet je, maar hij zegt: ‘Ze zijn doodsbang jongen, om te discrimineren, dus ze houden je heus niet tegen bij de deur.’

Het zijkamertje is benauwd. Het stinkt naar verf en linoleum. Ik ben blij als we, nadat we nog tien minuten hebben gedacht, binnengeroepen worden in de grote kamer.

In statige stoelen zitten de dispuutsleden rondom de ovale, zwaar antieke vergadertafel. Stuk voor stuk gaan ze even staan als ze worden voorgesteld. Alle gezichten zijn op ons gericht, ook die van de regenten die vanaf de muur streng op ons neerkijken. Aan de andere muur hangen zeegezichten, scheepsportretten zal ik maar zeggen. In deze kamer werden eeuwen geleden de roofreizen rond de wereld voorbereid. Maar daar kunnen deze studenten niets aan doen, ze lijken me wel aardig, hoewel, er zitten ook een paar van die ballerige types tussen.

De regen roffelt tegen de hoge ramen. Het is bijna donker en de overkant van de Herengracht is nauwelijks te zien. De praeses tikt met een houten hamer op tafel, zijn ernstige ogen gaan over onze zwarte gezichten, van de een naar de ander en hij vraagt: ‘Wie neemt het woord?’ Kofi zegt gauw: ‘Laat mij maar’, en dat is logisch want hij had mijn woord genomen. Hij gaat staan, in het licht, en steekt plompverloren van wal.

‘Redding,’ zegt hij plechtig. ‘Redding!’ Hij slaat een groot kruis, niet zomaar een groot kruis, een bijzonder groot kruis. Dan doet hij of hij nadenkt, maar hij weet allang wat hij gaat vertellen; ik heb zijn ogen zien schitteren.

‘Jullie hebben allemaal wel eens die Papoea door de stad zien lopen,’ zegt hij.

‘Die met die peniskoker?’ vraagt een van de ballen.

‘Die ja,’ zegt Kofi.

Ineens beginnen ze allemaal door elkaar te praten.

‘Nee, hoezo, nooit gezien.’

‘Die vent met die bontjas?’

‘Kunstbont.’

‘En die oorwarmers.’

‘Soms heeft hij een bot in zijn neus.’

‘Als hij weer een regressie heeft.’

Dat laatste zegt Petra. Ze heeft een stil gezicht, in de verte lijkt ze een beetje op Sheila, hoewel ze niet zwart is, natuurlijk. Sheila had ook donkerbruine ogen en zo'n

[p. 18]

eigenwijs neusje. Petra had ons zo even, bij de introductie, voor we naar het zijkamertje moesten, verteld dat ze dit jaar is begonnen met de studie psychologie. Ze is het enige meisje in het gezelschap omdat het dispuut pas sinds een paar maanden openstaat voor vrouwen.

‘Hoezo, regressie?’

‘Nou kijk,’ zegt Petra, ‘dan denkt hij dat het vroeger is. Veilig. In de eigen omgeving.’

‘In het oerwoud,’ zegt Frans, ‘waar ze nog peniskokers dragen en elkaar scalperen en dan lekker elkaars hersenpan gaan zitten uitpeuzelen.’ Verschrikt houdt hij op met praten, alsof hij bang is dat wij ons aangesproken voelen.

Kofi lacht naar mij uit zijn ooghoeken, alsof hij wil zeggen: ‘Ik hoef niets te zeggen, zíj praten mijn tijd wel vol.’ Als hij dit er goed vanaf brengt wordt hij vanavond aangenomen. Dan heeft mijn woord hem gered, zou je kunnen zeggen. Hoe het met mij moet weet ik nog niet. Ik weet zeker dat ik geen verhaal kan vertellen, ik kan nog steeds alleen maar aan Sheila denken.

‘Een melkkoker ken ik,’ zegt iemand, ‘dus een peniskoker lijkt me pijnlijk.’ Wat zijn ze slim, onze medestudenten.

Wij zijn de eerste zwarten die zijn uitgenodigd. Wij studeren Culturele Antropologie. ‘Om ons land te dienen,’ zegt Kofi altijd, ‘maar we weten nog niet of we teruggaan.’ En daar heeft hij gelijk in, want wat moet je daar nou, in Ghana of in Suriname, met of zonder een graad in de Culturele Antropologie.

‘Weten jullie wat cargo cult is?’ vraagt Kofi. Maar deze keer gaat zijn vlieger niet op want niemand weet wat dat is. Dus moet hij zelf uitleggen hoe die Papoea's jaar in jaar uit op hun voorouders staan te wachten die met schepen en vliegtuigen vol luxe goederen het verloren geluk terug zullen brengen. Ik had dat hoofdstuk toen nog niet gelezen.

Ze vinden het wel interessant, de dispuutsleden, maar ook dom.

Kofi zegt: ‘Ik woonde in dezelfde flat als Otis. Ik was gelukkig niet thuis toen het gebeurde. Maar hij wel, en toch is hij gered. En dat is heel buitengewoon, want hij zat altijd binnen.’

Waar heeft hij het over, denken ze. Maar Kofi vertelt onverdroten verder.

Otis' asiel was geweigerd, zegt hij. Otis zat altijd in zijn kamer, met half dichtgetrokken gordijnen, er was bijna niemand die met hem sprak. ‘Hij maakte daar vuur zoals in de nachtwouden, door met een stokje heel snel op en neer te wrijven in droge bladeren. En dan maar blazen tot er echt vlammen kwamen. En hij had zo'n grote bamboepijp waar hij door rookte, die stopte hij met speciaal uit Niugini overgestuurde bladeren, als je het zag werd je al ziek.’ Kofi had regelmatig naar binnen geloerd.

‘En integreren? Otis wist niet eens wat het woord betekende. Daarvoor was hij niet naar Nederland gekomen.’

Kofi zelf spreekt fantastisch Nederlands. Daar is hij erg trots op. En hij heeft een geheugen als een ijzeren pot. Hij is uitgezonden door een christelijke organisatie en wil zo snel mogelijk alle Nederlandse zeden en gewoonten onder de knie krijgen, een eerste vereiste voor een cultureel antropoloog, en dat lukt hem al aardig, hij drinkt als de beste en hij kent de koffieshops. Van nature is hij iemand die de vertelkunst machtig is, in zijn dorp in Ghana worden avond aan avond verhalen verteld. ‘Wilde woudverhalen,’ zei Sheila altijd. Maar Sheila is nu dood.

De praeses, Albert, een vriendelijke jongen met een zwarte bril en blond sluik haar waar zijn grote oren uit steken, sleept stilletjes, om het verhaal niet te verstoren, nog wat pilsjes aan.

‘Sommige mensen worden door het toeval gered,’ zegt Kofi, ‘anderen door het geloof. Otis werd gered door een combinatie van beide. Nou ja, gered. Het is maar wat je redding noemt.’

[p. 19]

‘Otis werd geboren op 10 december 1967. Hij kreeg de naam van de beroemde Amerikaanse zanger die precies op die dag verdween. Pas dagen later, toen de mist was opgetrokken, werd zijn vliegtuig teruggevonden in het ijskoude water van een groot meer. Otis' vader, Wapei, jankte dag en nacht handenwringend door het dorp de ziel uit zijn lijf. In zijn paalwoning van bamboe en palmbladeren draaide hij ononderbroken de soul van zijn lievelingszanger. De oude grammofoon, die hij steeds weer op moest winden, had hij van de zendeling gekregen (nieuwe dingen houden zendelingen altijd zelf), omdat hij al drie jaar geen kop meer gesneld had. Niet dat de zendeling wist, tenminste.’

‘De nacht dat zijn zoon geboren werd droomde Wapei dat Otis met zijn vliegtuig terugkwam om hem behalve zijn soul ook de prachtigste geschenken te geven. Op de dag dat het lichaam onder het ijs werd uitgehaald liet hij in de stomende jungle zijn kind “Otis Redding” dopen. Otis Redding Wapei. Later, bij toeval, nou ja wat is toeval en wat voorzienigheid, op een plechtige vergadering van stamhoofden, waar ieder zijn mooiste peniskoker aan had, of om, of op, hoe zeg je dat in het Nederlands bij zo'n kledingstuk, hoorde hij van een collega uit het naburige Irian Jaya de betekenis van het woord “redding” in de taal van de oude overheersers. En met onaan-

[p. 20]

tastbare zekerheid wist hij dat dit een teken van God was, God die al zo lang op zich had laten wachten met het zenden van de beloofde goederen en van Het Geluk.’

‘En zo kwam het dat Otis Wapei naar het verre Westen ging, waar uiteindelijk de profetieën der vaderen in vervulling zouden gaan.’

Kofi zegt dat zoiets heel eenvoudig is, men hoeft slechts acht te slaan op de woorden. ‘Het Woord zegt het al, en het Woord was God’, dat soort dingen zegt hij altijd. En ook: ‘Men moet niet strijden tegen de Here, men moet tot hem bidden dat men de tekenen begrijpen moge en men moet doen wat door de Here wordt opgedragen.’ En dat is wat vader Wapei heeft gedaan. ‘Zo geschiedde het in die dagen, terwijl de avond viel,’ oreert Kofi. Kofi leest veel in de bijbel. Vaak zegt hij: ‘Ze zijn niet godsdienstig, die Nederlanders, maar ze vinden het prachtig die plechtige taal.’

‘Zo geschiedde het in die dagen dat Otis met onweerstaanbare kracht naar boven getrokken werd. Otis wist dat het vandaag ging gebeuren. Hij ging naar de badkamer en kleedde zich uit tot op het bot.’

‘Zijn bot hield hij dus aan,’ merkt de jongen op die zich had voorgesteld als Philo. Stalen brilletje, gemillimeterd haar, altijd pogend om peinzend te kijken.

Kofi gaat onverstoorbaar verder: ‘Toen bracht hij op zijn gezicht en op zijn borst en armen de leemverven aan die hij van thuis had meegebracht. In zijn haar stak hij de paradijsvogelveren, het teken van waardigheid dat alleen leden van belangrijke families mogen dragen, en dan nog uitsluitend op bijzondere feestdagen. Daarna trok hij de bontjas aan en zette de oorwarmers op zijn hoofd.’

‘Ja, waar anders?’

Kofi reageert niet eens meer.

‘Toen hij de deur van zijn flat achter zich dicht had getrokken besefte Otis dat hij zijn sleutel binnen had laten liggen. Het deerde hem niet, het leek of hij wist dat het niet van belang was. Op de galerij was niemand. Hij trok het kunstbont strak om zijn glimmende lichaam. Hij huiverde. Met de lift ging hij naar boven. Maar hij moest terug. Want de deur naar het dak was vergrendeld. Dat was zijn redding. Via de galerij liep hij nu naar het andere eind van het gebouw. Daar werd de deur naar het dak uit zijn handen gerukt door de storm en ze klapte zo hard open dat het glas brak. De glassplinters in zijn blote voeten voelde hij niet. Aan de rand van de hoge grindvlakte zette hij zijn koffertje neer. Zijn gereedschapskoffertje dat gevuld was met peniskokers. Vandaag zou het gebeuren. Geen twijfel aan. Otis bereidde zich voor. Hij ging doen wat zijn vaderen hem geleerd hadden. “Als de vracht komt, wees dan bereid.” Terwijl Otis met zijn linkerhand het geopende koffertje vasthield streek zijn rechter liefdevol over de kokers. Met zorg zocht hij de mooiste eruit, prachtig houtsnijwerk beschilderd met wilde kleuren, wit en rood vooral. Dat was ook de langste. Hij opende zijn jas en zette hem op.’

‘Van verre zag hij De Engel komen, in de vorm van een Boeing zevenvierzeven, tweehonderd F. De hemel was schoon maar zwarte wolken stonden als bergketens aan de horizon. De lichten van de cargo-carrier werden groter en groter en ze waren recht op Otis gericht. Hij wist dat nu in vervulling gingen de woorden: “Hij zag den engel vliegen in het midden des hemels, de engel die een eeuwig evangelie had om dat te verkondigen aan hen, die op de aarde gezeten zijn en aan alle volk en stam en taal en natie.” Dat sloeg ontegenzeglijk op deze wijk. Otis had een geluksgevoel zoals hij nog nooit gehad had.’

‘Bedoel je dat de temperatuur in de koker steeg tot grote hoogte, evenals de vochtigheidsgraad?’ vraagt iemand die zich heeft voorgesteld als Theo. Maar Kofi blijft gewoon doorpraten. Ik ben altijd vol bewondering voor zijn bijbelvastheid in het Nederlands, echte statenbijbelvastheid, en ook door zijn onverstoorbaarheid. Als hij zo bezig is lijkt het wel of de Heilige Geest in hem werkzaam is.

‘Eindelijk ging zijn diepste wens in vervulling, het verlangen van zijn volk. Eindelijk arriveerde Het Geluk, de gelofte werd ingelost. Otis gooide zijn armen wijd

[p. 21]

open, als een priester die voor het altaar staat in het aangezicht van God en roept: “Sanctus, sanctus, sanctus.” Zo juichte Otis, de zoon van het stamhoofd, in zijn zwarte jas die breed om hem heen klapperde: “Otis! Otis! Otis!” Een voorhistorische verkeersleider. De Engel begreep zijn machtige gebaren en kwam, lager en lager, recht op hem af. Een vervaarlijk gebrul kwam met de wind mee en Otis jubelde tegen de orkaan in.’

‘Maar toen gebeurde er iets verschrikkelijks. Plotseling boog het vliegtuig af, terug naar het westen. Had God Otis dan toch niet gezien? En waar was Otis Die Dood Is, Otis die ooit eens wederkomen zou, Otis De Profeet, Otis die met zijn Soul onze zielen redden kan? Otis huilde, wrong zijn handen. Wat had hij fout gedaan dat God hem zo strafte?

Maar in zijn oorwarmers hoorde hij over het gebrul heen de machtige stem van God: “Wees standvastig Otis. Opnieuw zal ik me naar u wenden, want zalig zijn de eenvoudigen van geest en hen behoort het rijk der hemelen.”’ God kent zijn eigen teksten natuurlijk van buiten.

‘En Otis zag dat het waar was, het vliegtuig koerste opnieuw naar het noorden, en met een wijde boog keerde het terug. Er was nu ook een duidelijk teken van God

[p. 22]

want er was vuurwerk aan de vleugels, van de rechtervleugel rukte God de motoren af zodat het toestel naar rechts moest blijven draaien, en scherp moest dalen, er was geen andere weg. De orkaan zwiepte dwars door Otis' oorwarmers en door zijn hoofd heen, maar hij had het niet langer koud. De wind vlaagde hem bijna van het dak af, hij merkte het niet. Otis zag De Engel nederdalen, de witte, de brullende, de reddende. Zijn jas flapperde alsof hij zelf zou gaan vliegen.’

‘In zijn oorwarmers was muziek, een orkanische symfonie, en daaroverheen de oceaan, en Otis zelf, Otis zelf met tranen in zijn hele lijf, met het lied dat pas na zijn dood is uitgebracht:

“I'll be sittin' when the evening comes
watching the ships roll in”

Toen verging dáár de aarde. Dáár was het einde van de wereld, precies dáár.

De engel had verkeerd gerekend!

Het gat tussen de flats was te nauw.

Het gebouw werd meters de lucht in geslingerd en donderde met een knal weer op de aarde terug. Toen Otis bijkwam zag hij een vuurzuil van tweehonderd meter, die hem de adem benam. Hij hoorde het neerstorten van beton. Mensen braken door de glazen scheidingswanden, gooiden baby's naar beneden zonder dat er een vangzeil gespannen was. “En ik zag een ander teken in den hemel, groot en wonderbaar. En ik zag een zee van glas met vuur vermengd, en ik zag de overwinnaars van het beest en zijn beeld.” Dat echode door Otis heen en ook “het lied van de knecht Gods”: “Groot en wonderbaar zijn Uw werken, Heer God Almachtig, rechtvaardig en waarachtig zijn uw wegen, Gij, Koning der volkeren!” Maar zingen kon Otis niet.’

Kofi merkt niet dat ze, vanuit de schemer die boven de tafel hangt, allemaal naar hem opkijken, alsof hij Jezus is bij het laatste avondmaal, Kofi merkt helemaal niets meer, met een vertrokken gezicht galmt hij plotseling over onze hoofden heen: ‘Wie zou niet vrezen, Here, en Uw naam niet verheerlijken. Immers, Gij alleen zijt heilig. Want alle volken zullen komen en zullen voor U neervallen in aanbidding, omdat Uw gerichten openbaar zijn geworden.’

Maar midden in een wijds gebaar, terwijl de woorden weerkaatsen in onze hoofden, bevriest zijn houding. Nu is de kamer vol van een martelend zwijgen.

‘Staat allemaal in de bijbel,’ schreeuwt Kofi dan onverhoeds. Ze schrikken zich te pletter. ‘Openbaring vijftien, vers een tot vier. En weet je wat er ook in staat: “Opdat een ieder die gelooft in hem, eeuwig leven hebbe.” Johannes drie vers vijftien. Nou vraag ik je. Godverdomme!’

Verbijsterd kijken ze hoe Kofi zonder verder iets te zeggen zijn jas pakt en met grote passen de deur uit struint. Ik weet niet wat ik moet doen dus ik ga maar achter hem aan.

Midden op straat staat hij, in de stromende regen. Als een profeet, met geheven arm, met een wild bewegende vuist, schreeuwt hij tegen de wind in naar de ramen van het herenhuis: ‘Weest ook gij bereid, want op een uur dat gij het niet verwacht, komt de zoon des mensen. Lucas twaalf vers veertig, tussen haakjes.’

‘By the way,’ zegt hij, nu plotseling rustig: ‘Wil jij daarbij?’

‘Waarbij?’ vraag ik.

Hij zegt: ‘Bij dat dispuut.’ Hij spreekt het woord uit of hij spugen moet.

Ik zeg: ‘Petra leek me wel aardig.’

‘Albert ook wel,’ zegt hij. ‘Maar die Philo! Philo Soof zeker.’

We zijn nu nat tot op het bot.

‘En Theo Loog,’ zeg ik, ‘die met die domme geintjes. Dat was de ergste. Nee, daar wil ik niet bij. Maar ik heb een droge avond gehad.’

[p. 23]

‘Ja,’ zegt hij, ‘de pils was prima. Weet je wat die Papoea tegenwoordig doet?’

‘Nee,’ zeg ik.

Hij zegt: ‘De fluiten die hij verkoopt voor het Centraal Station, dat zijn peniskokers. Die laat hij door zijn vader opsturen en daar boort hij gaatjes in. Goudmijntje.’

Ik zeg: ‘Kofi. Zeg nou eerlijk. Jij kent die hele Papoea niet. Die heb je van het begin tot het einde uit je duim gezogen.’

Hij kijkt me aan. Hij lacht niet. Hij zegt: ‘Danny, een mens moet wat doen om het hoofd boven water te houden. Anders redt hij het niet.’

En dan begint hij vreselijk te lachen. De tranen rollen hem tappelings langs de wangen. Hij kan bijna niet op adem komen.

En tussen twee van die hoge uithalen door snikt hij, alsof ik hem wat heb aangedaan, alsof ik de oorzaak ben van zijn verdriet: ‘Ja, jij hebt makkelijk praten, Danny, jij redt je wel.’

Alsof ik toen niet Sheila verloren heb.