Hollands Maandblad. Jaargang 1998 (602-613)

[p. 16]

Minnaarsperikelen in Makassar^*
door Ilse Wentholt

Makassar, 18 October 1946

... Nu ik Henk gehad heb, zal ik nog kieskeuriger worden dan voorheen. Er lopen hier wel een paar knulletjes om me heen te draaien maar ze irriteren me allemaal grenzeloos.

Wat is dat toch met mij?

Ik was en ben werkelijk dol op Henk. Waarom moet dit nu weer mislopen! Als zijn huwelijk nu gelukkig was geweest, dan was ik de schuldige geweest. Maar Henk heeft me de brieven getoond van een jaar terug waarin over de scheiding geschreven is. Maar nu ze hem inderdaad zal gaan verliezen, is ze opeens zo dol op hem.... Hoe ik me hieronder voel, dat kunt U nagaan. Want ik hield veel en veel meer van Henk dan ik ooit van Geis gehouden heb.... Dat is zo jammer, dat ik door al deze dingen al mijn vertrouwen kwijt raak. Ik kan er echt niets aan doen, maar dat zal ik niet zo gauw meer terugkrijgen.

Ik wou dat Oma me in elk geval niet met elke brief schreef, dat ik gauw moet trouwen, want dat ik anders te oud word en niet meer lakoe [gewild] ben. [Ilse is 24]

* Brieven geschreven in 1946-'47 aan haar ouders in Australië; in 1998 geselecteerd en verzorgd door haar broer Rob.

Makassar, 29 October 1946

... Ik had toch zo gehoopt dat ik Henk kon krijgen. Ik heb er nl. echt behoefte aan om getrouwd te zijn. Dit in vertrouwen gezegd. Ik merk het aan verschillende dingen aan mezelf. Niet alleen het sexuele, maar ook verscheidene andere dingen. Ik heb er behoefte aan een man om me heen te hebben, met alle kleine dingetjes die er aan vastzitten. Ik heb er zelfs behoefte aan iemand ‘schatje’ te kunnen noemen. Het is een gevoel dat zich moet uiten, dat ik niet precies omschrijven kan. Het is niet dat ik een ‘hotte kip’ ben (als het wel zo was, zou ik het jullie best durven bekennen) maar U voelt misschien wel wat ik bedoel. Het is de combinatie van alles! En toch ben ik kieskeurig! Aan de ene kant misschien zeer goed, dat ik me niet met het eerste het beste tevreden stel; aan de andere kant had ik, door niet zulke hoge eisen te stellen, misschien al lang mijn bestemming gevonden en er gelukkig in geweest.... Maar deze nieuwe aanbidder waarvan ik heb verteld in mijn vorige brief, en een andere jongeman, waar ik ook een beetje mee geflirt heb, de adelborst E.E.: het zijn zulke stuntels op liefdesgebied! Ze willen meteen zoenen (zeer begrijpelijk) maar als ik me dan niet op de mond wil laten zoenen, dan zijn ze verder uitgepraat. Ze willen en kennen alleen maar je mond, en later natuurlijk de rest, maar ze hebben er geen benul van, dat er nog zoveel andere kleinigheden zijn, die kleine en lieve betekenissen hebben, en juist doordat ze zo subtiel zijn, eigenlijk voor mij veel meer waarde hebben, dan zo'n groffe zoen op de mond meteen. Het zijn stuntels, die dat niet snappen, van het type van Jan, die zich na afloop in de handen slaan, en zeggen Hè hè, dat is dat!! Maar Henk was niet zo!! Die zoende mijn vingers een voor een, die zoende zelfs mijn voeten (nadien heb ik altijd gezorgd, dat ze vreselijk schoon waren, en erg fris roken!! Moet je eigenlijk niet lachen?!) Die wist met al die kleine dingen zo te boeien, dat je gevoel langzamerhand opgewerkt werd, maar dit onbeholpen gedoe ergert me onmatig. Enfin, er zijn niet zoveel ideale types als Henk, en ik mag mezelf gelukkig prijzen als ik er nog zo een ontmoet....

De Chinezen in Makassar (alle Chinezen) hebben drie dagen gestaakt. De reden was, dat er een paar afgeranseld werden door de douane, toen ze op smokkelen betrapt waren; er schijnt een slag

[p. 17]

te hard aangekomen te zijn. Maar dat het vanwege een reusachtige smokkelpartij was, waarbij de Chinees zich ontzettend onbeschoft gedroeg is een feit. Dus troost je, niet alleen in Australië staken ze nu!

De desbetreffende proclamatie sluit ik hierbij in. Eigenlijk moeten jullie dit wel naar Rob sturen, het is wel goed als hij dat misselijke gezwollen gedoe van onze gele broeder ook eens leest.

Makassar, 12 en 14 November 1946

... Het is erg prettig in mijn pension. Ik heb er erg veel kennissen, en (het klinkt misschien een beetje opschepperig, maar tegenover jullie heeft het immers geen zin om op te scheppen) ik geloof wel dat ik een van de allerpopulairste meisjes van Makassar ben. Ik hoop dat het zo blijft, aan de andere kant ben ik wel eens bang dat ik te veel uitga, ik ben bijna nooit thuis. Er is altijd wel het een of ander te doen. Ik moet zelfs vreselijk mijn best doen dat ik niet gestrikt word als vast vriendinnetje. Die Jules B. bijvoorbeeld is nu kwaad, want ik heb hem gezegd dat ik er niet voor voel mijn naam zo vast aan de zijne verbonden te voelen. Iedereen gaat er over praten, en de mensen denken dat we verloofd zijn. Hij zegt: Nu wat zou dat? Maar hij snapt niet dat daardoor andere jongelui me niet meevragen, want die denken: Ja, ze is toch al door Jules mee uitgevraagd. Daarbij komt dat Jules me al begint te irriteren. Ik kan nu eenmaal niet verliefd op hem zijn, en dan vind ik het onverantwoordelijk om hem verder aan te moedigen, en moet hij het maar meteen weten. Maar dit is, nadat Henk weg is gegaan, al het tweede geval wat ik meemaak in Makassar. Het eerste geval was met die adelborst E. Dan willen ze 14 dagen van tevoren al een afspraak maken voor de eerstvolgende dansavond, uit angst dat je met iemand anders af zult spreken, met het gevolg dat als er iemand aardigs op komt duikelen, je die moet weigeren, omdat je al een afspraak hebt. Het is in elk geval erg fijn, dat ik zoveel jongelui heb waarop ik terug kan vallen, als er iets te beleven valt. Want dat is hier in Indië iets zeldzaam ellendigs, dat je zo volkomen afhankelijk bent van jongelui als je ergens naar toe wilt.

... Makassar wordt tussen 2 haakjes hoe langer hoe onrustiger. De infiltratie van de extremisten begint meer door te dringen, en krijgt hier invloed in het binnenland. Er zijn maar een paar belhamels noodig om alle jonge mannen van een kampong mee te krijgen, en dan begint de rest van de bevolking niets meer. Om de haverklap vliegen Nigieo goedangs in brand, met schade van millioenen, ook voor de bevolking zelf natuurlijk. Eergisteren is weer een Ingenieur van de P.O.D. getjingtjangd (volkomen in stukjes gesneden) een 10 minuten van Makassar vandaan, en de daders liggen op het kerkhof. Gewoon weer in het oerwoud verdwenen. Over het algemeen is de stemming onder de Hollanders hier zeer pessimistisch. De politiek van voortdurend toegeven maakt dat ook Celebes zich nu gerechtigd acht om wat driester met hun eisen voor den dag te komen, en ze willen nu ook volledige onafhankelijkheid hebben zoals Java en Sumatra. Bij elk particulier initiatief wordt men op de vingers getikt omdat er geen concurrentie mag zijn voor de Indonesiërs, maar de Indonesiërs zelf doen ook nog niets, met het gevolg dat het maar helemaal blijft liggen. Enfin, de B.P.M. draait, en dat gaat hoe langer hoe beter zelfs. [Ilse werkt bij de Bataafse Petroleum Maatschappij, een dochter van Shell]

Makassar, 19-11-46

... Ik heb een stel ontzettend aardige vrienden opgeduikeld, waar ik altijd van op aan kan. Het zijn getrouwde mannen van 33 jaar maar te lelijk om verliefd op te worden, reuze aardig van karakter, zitten in mijn hotel en zijn reuze op me gesteld. Het is erg fijn en ik hoop van harte dat ik dat zo houden kan.

Als er een of andere voorstelling is, waar ik graag naar toe wil, en waar ik geen uitnoodiging voor krijg van een jonge man, dan kan ik altijd op hen terugvallen, en zij vinden het ook niet erg dat ik voor mezelf wil betalen. Dit schept een prettige basis.

... Het vliegtuigdekschip de ‘Karel Doorman’ is hier, ik ben er vrij vaak aan boord geweest. Er is een aardige jonge administratie-officier, waar ik vrij vaak mee op stap geweest ben... Ik zat in een reuze kring officieren, allemaal van de ‘Karel Doorman’, die allemaal walgelijk verengelst waren.

[p. 18]

Allemaal willen ze weg van Holland, praten over niets anders dan over hun Engelse trainingstijd en hun vrouwen of sweethearts. Geen enkele uitgezonderd.

Makassar, 8 December, zondag

... Als Henk nu ook zo zijn zinnen op mij had gezet, door dik en dun, wat zou ik dan gelukkig geweest zijn. Ik ben nog steeds dol en dol op hem, en kan hem maar niet uit mijn hoofd zetten. Ik heb vandaag de hele dag op bed gelegen, in elk geval mijn kamer gehouden. Heb nl. een lelijke influenza-aanval te pakken, mijn keel doet zo'n pijn dat ik absoluut geen stem meer heb.... Ik ben helemaal zo akelig somber, dat ik zoëven in mijn eentje heb zitten huilen. En nu zit ik waarachtig alweer met tranen in mijn ogen.

Zoëven was Binnert S. hier. Dat is iemand uit het hotel waar ik grote vriendschap mee heb gesloten, op een gezonde basis. Hij heeft vrouw en kinderen waar hij dol op is in Holland. Ik stortte mijn hart uit over Henk, en hij zei tegen mij: als je toch zo volkomen overtuigd bent van jullie geluk samen, waarom ga je hem dan niet halen?... Maar ik heb geen vertrouwen meer in de theorie: als een vrouw wat wil, dan lukt het haar ook. Ik heb met Geis een te gevoelige klap gehad, dan dat ik dat weer zou proberen. Daarbij heb ik inderdaad geen avonturiersaard, wat je nodig hebt om zomaar een man achterna te reizen. Meerdere vrouwen hebben het gedaan, met goede resultaten....

Makassar, 18 December 1946

... Ik ben benieuwd of ik Sydney ooit nog wel eens terug zou zien. Niet dat ik zo rouwig ben om het ‘Aussie’-land, maar Sydney zelf was of liever gezegd is toch wel een prachtstad en ik zou er best weer eens heen willen. Die Aussies hier gedragen zich als zeldzame ploerten. Het is één grote smokkel wat betreft wapenhandel met de extremisten, en ze zitten op politiek gebied nu al te konkelen met Soekarno. Deze dingen zijn officieel bekend bij de Autoriteiten. Zeldzame rotlui!

Makassar, 27 December 1946

... Ik ben ontzettend aan het uitgaan tegenwoordig, en ik amuseer me kostelijk. De 25e 's avonds was er Kerstdiner annex bal in de soos. Ik had mijn witte jurk aan, met dat aardige capeje, en echt Mams, ik maakte furore erin. Een van de heren, een oudere man, zei dat ik absoluut het best gekleed was van allemaal, en het regende complimentjes. Je kunt begrijpen dat ik dat enig vond. Het was een echt officieel diner, met maar 200 mensen, de heren aan mijn tafel waren zelfs echt op zijn ouds in dinner-jacket.

De zaal was alleraardigst aangekleed, het was voor het eerst dat de soos werkelijk sfeer had. Tussen de gangen door werd gedanst. Daar zag ik een jonge luitenant die meteen hevig mijn belangstelling had. Dat is nl. Westerling, pas gekomen en binnen een maand heeft heel Makassar hem besproken en is hij beroemd of berucht, hoe je het noemen wilt. Hij is nl. de man, die met de speciale opdracht om het hier rustig te maken naar Makassar is gekomen. Hij staat rechtstreeks onder de Legercommandant, de kolonel kan hem alleen de order geven: ‘neem die en die streek onder handen,’ en verder rust de verantwoordelijkheid uitsluitend bij Westerling zelf.

Hij heeft een 150 man onder zich, een keurcorps, waarvan de helft bestaat uit rasvechtersbazen en de andere helft uit intelligence service-lui. En die jagen hier de boel op stang en doen van zich spreken.

Hij doet zijn werk zo grondig, dat als hij een streek rustig moet maken, het over het algemeen daarna zo rustig is, dat er niemand meer over is. Hij schiet als een ouderwetse Old Shatterhand, van zijn heup uit met links en rechts, ziet er goed uit, het type van Rhett Butler uit Gone with the Wind. Enfin, een legendarische figuur, die hevig op mijn fantasie werkte.

Ik zag hem en dacht: ik mag lijden, dat hij de e.o.a. manier probeert om met mij in kennis te komen, en waarachtig zeg! Gisteren werd ik opgebeld door Kosack, een broer van Bob Kosack van Sydney, die hier luitenant is en waar ik eergisteren mee heb kennisgemaakt. Deze Kosack vroeg, of ik met hem uit wou, voornamelijk voor Luitenant Westerling, die erg graag met mij kennis wil ma-

[p. 19]

ken. Ik geloof niet, dat ik me ooit in mijn leven zo triomfantelijk heb gevoeld, en zo succesvol. Hij is nl. erg teruggetrokken, en bemoeit zich nooit met iemand. Jammer genoeg had ik gisteren een afspraak voor een Kerstdiner in de Marine-mess, ga ik vanavond uit naar de bios met een jonge nigieo-man (nigieo is de verzameling van alle handelskantoren), morgenavond met dezelfde dansen in de soos, en kan ik met Westerling dus pas Zondag uit. Zondagavond is er eigenlijk niets te doen in Makassar, in zover, we kunnen naar het strijkje van Julius Tauster luisteren, die licht klassieke muziek ten beste geeft op het terras van de soos. Ik ben vol spanning en nieuwsgierigheid. Het kan best dat deze beroemde Westerling in gezelschap een reuze saaie vent is, en überhaupt erg tegenvalt, maar je kunt je voorstellen, dat ik ‘thrilled’ ben. Zijn uiterlijk heeft hij in elk geval mee. Het enige waar ik tegenop zie, is dat hij zijn Hollands met een accent spreekt. Hij heeft zijn opvoeding nl. in Griekenland gehad, en is pas gedurende de oorlog naar Engeland gegaan, en daarna naar Indië.

Gisteravond dus was er een groot Kerstdiner in de Marine-mess, waar Fons van H. me voor uitgenodigd heeft....

[p. 20]

Ik ben op het ogenblik door al dat succes in een overdreven vrolijke stemming, dit als reactie misschien op de downe bui (heel heel erg down) die ik een week of zo terug had.

Makassar, 40 December 1946

... Ik zal jullie even getrouw verslag gaan geven van mijn uitgangetje met de Turk. O jullie weten nog niet dat hij de Turk genoemd wordt hè? Hij heeft nl. een Turkse moeder en een Hollandse vader. Een avonturier, die 6 jaren oorlog heeft meegevochten, 2 dikke rijen ribbons heeft, en er binnenkort weer 4 bijkrijgt, Mil. Willemsorde van ons en nog een paar Engelse, en pas 26 jaar oud is, maar eruitziet volgens de meeste mensen (niet volgens mij) als over de 30. Maar dat kan best, iemand die zoveel meegemaakt heeft.

Zijn rode parachutistenbaret is de schrik van Makassar en vooral van omstreken. Een jongeman met zwart haar, prachtige blauwe ogen, een vreselijk eigenzinnige dunlippige mond, iemand die weet wat hij wil, en die gewend is dat te krijgen.

Hij heeft me tenminste gisteren al verteld, dat hoewel hij bereids vernomen heeft dat ik gewend ben iedereen om mijn vinger te winden, dat bij hem niet lukken zal. Verder wil hij per se volgende maand met me trouwen, heeft me een grote diamant aan mijn vinger geschoven (die ik maar uitgedaan heb, wat dat was me toch echt te vlug, maar hij wou hem niet terugnemen, dus heb ik hem in mijn beurs). Iedereen waarschuwt me voor hem, je lacht je dood, het hele pension bemoeit zich ermee. Niet omdat het een vrouwenjager is, maar omdat het een scalpenjager is. E.e.a. maakt dat ik hem alleen nog maar interessanter vind.

Hij spreekt vloeiend Frans en Engels en Turks natuurlijk, en Nederlands ook vloeiend, maar met een accent. Toch is dit accent niet hinderlijk, want daar was ik erg bang voor.

Hij heeft een ongelooflijk prachtlichaam, één bundel spieren, kan de allerliefste dingen zeggen, enfin, kortom, een ideale partner in een flirtpartij, maar toch geen ideale echtgenoot. Niet voor mij tenminste. Zijn vrouw zou met hem mee moeten reizen en trekken. Hij blijft natuurlijk zijn leven lang een vechtersbaas, of zou dit misschien alleen moeten uitwoeden?

Hij is in elk geval harem-achtig jaloers, en net als Jan, ontzettend achterdochtig. Ik heb nog nooit iemand ontmoet zo interessant als hij, en die zo je zucht tot romantiek bevredigt.

Maar nu moet ik zorgen verstandig te blijven, en te zorgen dat ik geen kleine Turkjes krijg. Hij beweert nu wel, dat hij niet getrouwd is, maar ik ben ook achterdochtig... en daarbij is dit überhaupt geen man voor een heel leven. Ik word vast in een harem gesloten, en als ik niet doe wat hij wil sleurt hij me aan mijn haren mee.

Maken jullie je maar niet ongerust, ik ben vrij nuchter, misschien zelfs te nuchter om echt te genieten. Ik maak me zelfs wel eens ongerust over mijn nuchterheid, of meer mijn kieskeurigheid. Deze man is toch in vele vrouwenogen ideaal, a good looking he-man, goede positie (hij is ondertussen al Kapitein geworden), goed ontwikkeld, etc etc.

Enfin, we zullen wel zien. In elk geval heb ik al gemerkt, dat hij niet voor een leugen terugdeinst, als het hem nader tot zijn doel brengt, en dat kan ik niet uitstaan. Ik ben nu al mijn vertrouwen in hem kwijt, na één avond, geen goed begin!

Hij is voor zijn werk hier onbetaalbaar, heeft een flair voor het opsporen van intriges, en voor talen. Kent zowat de hele Koran uit zijn hoofd, wat hem meermalen van pas is gekomen, nu deze oorlog hier ook een soort Mohammedaanse kwestie geworden is, een heilige oorlog.

Een buitengewoon schrandere doortastende jongeman, die heel Makassar naar zijn pijpen laat dansen, en het nu probeert bij mij. Hij zegt dat hij het moment ‘waarop hij zijn ogen naar me opsloeg’ haat, want toen werd hij verliefd, en nu is hij weer gebonden. Hoewel ik hem meteen verteld heb dat dat helemaal het geval niet hoefde te zijn, zei hij dat dat toch zo was, en dat hij er niets aan doen kon.

Nog veel meer lieve dingen zegt hij, en hoewel ik het leuk vind om het te horen, heb ik toch te veel levenservaring dan dat ik hier niet enigszins cynisch tegenover sta. Desalniettemin is zo'n romance heel erg aardig en ben ik best verrukt met mijn Turk.

Daarbij komt dat hij over een korte tijd, als hier de boel opgeknapt is, wel weer weg zal moeten, om ergens anders een beetje te moorden, of op te ruimen, zoals hij dat noemt.

[p. 21]

Jammer dat Makassar zo klein is, en hij zo'n opvallende persoonlijkheid, en ik ook, enigszins, dus heel Makassar wist er vanochtend van en had verrukt of waarschuwend commentaar.

31 December 1946. Vandaag de laatste dag van het jaar.

Wat zal dit nieuwe jaar me brengen? Ik ga het vol verwachting in, best tevreden met mijn leventje op dit moment.

Vanavond is er natuurlijk weer galabal in de soos. Ik ga in dat lange zwarte geval. En ik ga met Ray Westerling. Weet je dat hij Raymond heet?

Ik wou dat ik op de e.o.a. manier informaties over hem in kon winnen. Moet dat toch zien uit te vinden, of alles wat hij me vertelt waar is en first of all of hij niet al getrouwd is.

Ik ben erg achterdochtig, na Henk vertrouw ik mannen niet meer zo gauw, neem alles met een korreltje zout.

Als Ray volkomen te goeder trouw is, hoop ik dat ik erg veel van hem zal gaan leren houden. Hij is iemand waar je in alle opzichten trots op kan zijn, voor de buitendingen tenminste, outward appearance. Maar toch maak ik me ongerust over zijn wreedheid. Hoe is zo iemand in het huwelijk?

Weet je, dat de extremisten in Sumatra een prijs van f 250.000 op zijn hoofd hebben gezet, dood of levend? Dit is geen flauwe kul, het staat in onze krant; maar ik vraag me af hoe die extremisten zo rijk kunnen zijn dat ze dat kunnen betalen? Hieruit zie je maar weer, hoe het hier nog een rotzooi is.

De extremisten hier in Celebes schieten op het ogenblik met gloednieuwe wapens uit Australië. Bij wijze van spreken net van de lopende band af. Hier binnengesmokkeld door de Manoora, en de Kanimbla naar alle waarschijnlijkheid. Leve de Aussies!!!!

2 en 3 Januari 1947

... Ik zit er ernstig over te piekeren toch met Ray Westerling te trouwen. Ik moet goed overdenken wat ik doe, maar ik ontdek hoe langer hoe meer goede eigenschappen in hem.

Door mijn wantrouwen stond ik in het begin, vooral omdat hij zo meteen na de eerste avond me al vroeg, erg sceptisch tegenover hem. Er gaan daarbij zulke fantastische verhalen over hem rond, dat ik denk, is dit nu wel allemaal zo? Maar hoe langer hoe meer ga ik ontdekken, dat alle prachteigenschappen die hem toegedicht worden waarheid zijn.

Zoals je weet is hij de commandant van een 150 man speciale troepen, en ze zijn allemaal stuk voor stuk dol op hem. Ze adoreren hun commandant. Ik ben in het kamp geweest, eergisteravond, en heb een actie meegemaakt, die hij leidde vanuit zijn kantoor met de radio. Op een grote kaart kon je de insluiting van de kampong helemaal volgen. Het was reusachtig interessant. Maar wat mij het meeste opviel, is de reusachtig goede verstandhouding die er heerst tussen Ray en zijn manschappen. Hij is ook zo gewoon en aardig tegen hen, ook de Indonesiërs die hij onderworpen heeft, en die later onder hem zijn komen te staan, zijn zijn meest getrouwe lui.

Op Oudejaarsavond zat ik op een gegeven ogenblik in gezelschap van 2 kolonels, een overste en Ray's onderluitenant, zijn second in command. Echt gezellig en modern, vroeger had je dat niet zo gauw gezien: die hele hoge met een onderofficier.

Ray is de tussenpersoon die alle vooroordelen omver gooit. Zijn onderluitenant heeft een heel lang gesprek gehad met mij, waarin hij Ray ontzettend heeft opgehemeld. Zei o.a. dat hij nog nooit iemand mee had gemaakt met zo'n nobel karakter, die ondanks uiterlijke hardheid innerlijk week en gevoelig is. Gaf me verschillende voorbeelden, gehaald juist uit zijn campagnes tegen de extremisten, waardoor het des te meer opviel door het contrast. Ik merk het trouwens ook aan Ray's houding t.o.v. mij. Hij is tegen mij ook zo, dat ik me in stomme verwondering afvraag: is dit werkelijk de man, waarvoor al die lui zo bang zijn, dat ze hem al onkwetsbaar verklaard hebben, en dat als ze zijn naam horen ze al half dood zijn van schrik?

Hij is tegen mij ontzettend lief, zodra hij even tijd heeft komt hij bij mij, en hij zit er alsmaar op aan te dringen om mij te trouwen. Ik zit er werkelijk hard over te piekeren het te doen, weet je?

[p. 22]

Wat is erop tegen? Ik ben nu al dol op hem; en elke dag ga ik meer van hem houden, doordat ik hem beter leer kennen.

Het grote bezwaar voor mij is: hij is after all een buitenlander, heeft ondanks zijn Hollandse vader toch een geheel Turkse opvoeding gehad. Zou dit op den duur tjotjokken? Maar aan de andere kant passen we zo mieters bij elkaar: ik vind het zo de moeite waard om te proberen. Het huwelijk is en blijft een gok, al ken je elkaar ook zo lang. Daarbij komt ook nog dat ik na deze sweeping loves van Henk en Ray toch helemaal niet meer tevreden kan zijn met een doodgewone Hollandse huis-, tuin- en keukenliefde. Ik ken hier zo ontzettend veel jongelui, die, echt waar, allemaal om me heen draaien, maar geen bevalt me.

Ray bevalt me in alle opzichten, ik word hoe langer hoe meer stapel op hem. De enige drawback is zijn Turkschap, en mijn angst: is dit wel een man voor één vrouw? Ik kán niet delen! Zodra ik me over deze angst kan heenzetten en ik het aandurf, trouw ik met hem.

Zijn vader schijnt erg rijk te zijn, ze hebben een bloeiende eigen scheepvaartbusiness in Konstantinopel, zijn geboorteplaats, waar hij eventueel later weer naar toe gaat, want hij is de enige zoon. Maar ik denk dat hij vooreerst wel hier zal blijven. Hij is hier nog lang niet uitgediend. Weet je, dat hij de jongste kapitein is in het hele Kon. Ned. Ind. Leger?

Dus Lieverds, misschien ben ik over een maand of zo wel getrouwd. Ik moet het eerst nog eventjes aanzien, zodra ik zeker ben stuur ik de papieren op. Ik ben nu zeker van mezelf, maar ik voel me, ondanks zijn herhaalde bezweringen van het tegendeel, niet zeker van hem. Waarom zou een man met dergelijke capaciteiten opeens zijn hart verliezen aan een heel gewoon meisje als ik after all ben? Hij kan betere, mooiere vrouwen krijgen, zal hij tevreden met mij blijven?

Daarom wil ik in elk geval zorgen vooreerst geen kinderen te krijgen. Ik wil zijn kameraad zijn, die overal met hem meegaat, en die geen kinderen tot haar last heeft. Daarbij wil ik vrij kunnen zijn om weer weg te lopen als ik na een jaar merk, dat het toch niet iets is voor het hele leven.

Mams, daarom wou ik U vragen. Koop voor mij een voorbehoedmiddel dat in de apotheken te krijgen is. Het is voor inwendig gebruik voor vrouwen, volgens Binnert S. is dit het beste wat op dat gebied te krijgen is, en, voorzover dat met deze soort dingen mogelijk is, onfeilbaar.

Het heet Orthogynol, in tubes verkrijgbaar. Koop dit Mams, 2 tubes bijvoorbeeld, en stuur het me per eerstvolgende luchtpost op. Dit is erg belangrijk. Ik weet wat ik doe, Mams, U hoeft heus niet bang te zijn, dat ik stomme dingen ga doen, maar U weet mijn principes: Geen man, zonder van tevoren samenleving. Daarom help me, dit vlot te laten verlopen, en me uit de soesah te houden.

Makassar, 11 januari 1947

... Ik wou dat ik van hem een foto had, om jullie op te sturen. Alhoewel je dan toch geen goed idee krijgt, want zijn grootste charme is zijn prachtige blauwe ogen met die ontzettend lange donkere wimpers. Meisjesmooi in dat overigens typisch mannelijke, en volgens sommige mensen zelfs wrede gezicht. Dat wrede in zijn gezicht komt vooral door die halsstarrige trek om zijn mond, maar ik kan hem heel goed aan. Grappig is het zoveel als hij van mij aanneemt en tolereert. We hebben laatst een hele woordenwisseling gehad, omdat ik met iemand anders uit was geweest, en hij me ook weer wou monopoliseren. Toen zei ik eens tegen hem: je denkt zeker dat ik de e.o.a. pelopor ben, die je zomaar naar je hand kan zetten, hè? Maar daar zal je toch een kluif aan hebben!

En hij antwoordde: Als alle extremisten zo waren als jij, was ik al lang vermoord!!! Die slimmerd, als hij teder wil zijn, gaat hij Frans praten. Ik versta het wel niet, maar de klank vind ik zo mieters, dat ik al helemaal vertederd ben. Hij is immers helemaal Frans opgevoed in Konstantinopel, dus hij praat het vloeiend.

Ik stuur jullie hierbij ook een krant van onze wereldstad, waarin toevallig wel aardige dingen staan.... Verder staat erin: een stukje over Ray, die immers de commandant is van de speciale troepen voor de opruimingswerkzaamheden hier. Hij is hier de verantwoordelijke persoon voor alle militaire operaties, draagt een ongelooflijke verantwoordelijkheid voor zo'n jonge man. De praatjes die over hem de ronde doen zijn dermate sterk dat ze een speciale gezant hier naar toe gestuurd hebben voor de inspectie. Stel je voor! Enfin, dat staat ook in dat stukje op de voorpagina. Maar Ray

[p. 23]

trekt zich nergens wat van aan, gaat precies volgens zijn eigen inzichten door en lapt alles aan zijn laars....

Stuurt U die rommel nog op? Zelfs als ik niet trouw met Ray op staande voet lijkt het me reuze handig zoiets bij de hand te hebben. Ik zal heus nooit promiscuous worden, en safety is wel heel erg voornaam.

Makassar, 17 Januari 1947

... En nu de Turk!!! Ik weet dat jullie natuurlijk vol spanning op berichten over hem wachten. Nu, ik ben nog steeds stapel op hem, maar Mams, ik ben zo akelig nuchter en merk zo goed wat er aan hapert. Hij is als type man zoiets enorm aantrekkelijks, dat iedereen, en man en vrouw voor hem valt. En dat maakt me juist zo bang. Hij is het zich heel goed bewust; hoe kan het ook anders, waar een ieder het hem zo opdringt. Ik erger me er gewoon aan, dat zelfs nuchtere Hollandse mannen

[p. 24]

aan deze heldenverering doen. Maar ik weet wel wat het is. Het is de angst voor het eigen hachje! Om de haverklap hoor je: hadden we maar tien Turken in heel Ned. Indië, dan maakten die met zijn tienen en dat hele kleine troepje van een 200 man die ze onder zich hebben de héle héle boel schoon!!

Het is ook enorm wat ze presteeren, ik voel me wel bevoorrecht dat ik dit allemaal van nabij mee kan maken. Hij heeft me meerdere malen meegenomen naar het kamp, en dan zie ik hoe hij op handen gedragen wordt door zijn eigen mensen. Hij gaat er zo leuk en gewoon mee om, helemaal niet de ‘Kapitein’ tegen een mindere.

Hij is bij op elk gebied, en zijn Intelligence Service, die hij zelf opgebouwd heeft, is de beste van Indië. De Indonesiërs hier zijn dan ook als de dood voor de Topi Mera (zijn scharlaken parachutistenbaret die hij altijd draagt). De verhalen die over hem de ronde doen, over de martelingen die hij de inlanders doet ondergaan, om ze tot bekentenissen te dwingen, zijn legio. Tegenover mij ontkent hij ze, maar ik ben er niet zo zeker van. After all zou het eigenlijk hun verdiende straf zijn, want wat [deden] zij met ons? Maar toch vind ik het wel een griezelig idee, dat hij even bij mij langskomt, en zijn broek zit nog onder bloedvlekken, zoals laatst. Hij maakte wel zijn excuses, maar die vlekken zaten er toch maar.

Hij is als Commandant, en als man (maar nu als echtgenoot??) ideaal in elk opzicht, en ik kan in alle opzichten trots op hem zijn. Guusje Klein (weet jij wel, die bij mij in huis woonde vroeger?) zei tegen mij: Ik wist wel dat dit meiske met de beste man van Makassar tevoorschijn zou komen; ze is vreselijk verguld, als ik met hem bij hen kom zitten in de soos.

En zo is het met iedereen. Ik ben nog nooit zo populair geweest als nu ik het meisje van Kapitein Westerling ben.

Dit vind ik helemaal niet erg, juist extra leuk. De kwaliteiten van de man stralen altijd op de vrouw ook af.

Maar wat ik wel erg vind, is dat hij in zijn hart, tegenover een vrouw een egoïst is. Hij houdt volstrekt geen rekening met mijn kleine wensjes, alles moet voor hem klaar staan, en alles moet rekening houden met hem. Hij is een echte pasha. Maar dit vind ik ook nog niet zo erg, als wel de volkomen overtuiging dat ik nooit deze man voor mij alleen zal kunnen houden.

Ik zal het proberen, maar zal het me lukken? En daarbij vertrouw ik hem niet. Het is zo ellendig, dat hij me zo voor de gek houdt, ik kan er maar niet van overtuigd raken dat dit werkelijk allemaal voor en door de dienst is. Als hij bijv. eerst plannen maakt om uit te gaan, we zijn ergens, hij spreekt iemand achter mij om, en dan opeens verzint hij de e.o.a. smoes dat hij zo moe is en naar zijn kamp terug moet. Ondertussen gaat hij heel ergens anders naar toe als hij me thuis heeft afgezet. Waarom zegt hij niet eerlijk: ik heb werk, vind je het erg als ik je thuis breng? Dat zal ik nooit erg vinden, dat heb ik hem ook herhaaldelijk verzekerd. Maar hij is het zo gewend, dat hij niet eens meer anders kan misschien dan liegen....

Ik zal maar afwachten hoe het afloopt. Trouwen kunnen we toch niet zo vlug, want hij als 26-jarige man moet nog toestemming hebben van zijn vader in Turkije. Dat duurt een hele tijd. Daarbij weten we nog steeds niet hoe lang hij hier blijft. Hij heeft in elk geval al naar Turkije geschreven, beweert hij. Het is erg rot, maar hóe verliefd ik ook op hem ben, ik ben erg achterdochtig, ik geloof hem niet altijd.

Enfin Mams, het loopt nu eenmaal zoals het lopen moet. Hij heeft me herhaalde malen verzekerd dat hij dol op me is, en daar moet ik dan op vertrouwen. Maar ik kan de kritische blik waarmee hij elke vrouw in zijn nabijheid van boven tot beneden bekijkt niet uitstaan.

Je moet naar elkaar toegroeien, nietwaar, dus moet ik misschien ook die dingen leren nemen. Ik wou dat ik niet zo erg gecharmeerd van hem was. Hij heeft zo'n ongelooflijk mieters figuur, als ik nog nooit van een man gezien heb. Het is het figuur van Mr. America, weet U wel, die bladen, die Rob wel eens gehad heeft een tijdje? Enorm gespierd. Ik kan me voorstellen dat alle vrouwen achter hem aan lopen, het is alleen maar zo jammer dat ze het hem zo duidelijk laten merken.

En het is grappig maar waar, dit irriteert me zo ontzettend, dat ik van de weeromstuit juist extra op een afstand tegen hem ga doen. Dit wordt me erg makkelijk gemaakt, doordat ik zoveel an-

[p. 25]

dere afspraakjes kan maken, wat ik dan ook prompt doe, als de gelegenheid daar is. Het is heel goed dat het de Turk af en toe bijgebracht wordt, dat hij niet de enige is die achter mij aanzit, en dat hij er zich terdege van bewust is dat er meerdere kapers op de kust zijn. Een jonge zee-officier heeft me bijv. net opgebeld, die weer vreselijk teleurgesteld is dat hij Zaterdag niet met me uitkan. Hij is commandant van zo'n kleine hdml in de buurt van Pare Pare, komt geregeld in Makassar, en heeft de laatste keer dat hij hier was met me kennisgemaakt, meteen trouw geschreven; en nu hij weer in Makassar is vangt hij elke keer bot, omdat ik met Ray uitga.... Maar het is typisch dat ik met Ray niet zo prettig allerlei onderwerpen van gesprek kan behandelen, als bijvoorbeeld met Joop J., die jongeman die ik zoëven noemde. Het lijkt net of het hem niet interesseert, en dat voel je altijd meteen. Maar toch is het een schat, en erg intelligent. Je hoeft hem maar één keer iets te zeggen, en hij verwerkt het meteen en je krijgt commentaar....

Trouwen op 18 Februari [de trouwdag van onze ouders] zoals Paps voorstelde zal wel te vlug zijn, aangezien de verbinding met Turkije zo slecht is, en aangezien ik toch liever geen overhaaste stappen wil doen.

Als Ray terug moet naar Batavia wil hij me coute que coute mee hebben, maar dan forceer ik een overplaatsing naar Batavia. Voor trouwen ben ik erg huiverig. Misschien ga ik me officieel verloven op 18 Febr. dat lijkt me leuk....

[Dwars in de kantlijn van het eerste van de drie volgetikte vellen van deze brief staat:] Ray zegt, dat hij absoluut officieel gescheiden is. Ze waren erover doende toen hij uit Engeland wegging (zijn vrouw is een Engelse), maar de papieren zelf hebben hem nooit bereikt. Echter is een vriend naar het registerbureau gegaan, die heeft gezien, dat het officieel ingeschreven is. Nu wil hij werk maken van de officiële papieren.

Makassar, 24 Januari

... Ik ben net thuis van kantoor, heb me gebaad, heb een gezellig nieuw jurkje aan (zomaar voor mezelf, want de Turk is ergens buiten aan het moorden!)... Maakt U zich maar niet ongerust wat Ray denkt van het sturen van die Orthogynol. Het is toch logisch dat ik om die dingen vraag, waar hij me zelf heeft wijs gemaakt, dat hij al over een maand wou trouwen, en me meteen meenemen naar Batavia. Hij had eigenlijk al in Batavia moeten zijn, maar zijn vertrek is weer uitgesteld, en volgens zeggen (van hemzelf hoor ik nooit iets) moet hij hier beslist nog een maand of wat zitten.

Ik zal je eerlijk vertellen, ik kan geen hoogte krijgen van Ray. Hij is een ongelooflijk aantrekkelijke man en ik ben erg verliefd op hem, maar ik heb helemaal geen geestelijk contact met hem, maar dan ook helemaal niet. Dat wat Henk en ik zo mieters hadden, dat meteen, vanaf het eerste moment op elkaar ingesteld zijn en elkaar aanvoelen, dat mis ik volkomen bij Ray. Het wil vaak helemaal niet vlotten en we hebben om de haverklap woordenwisselingen. Hij is nog opvliegender dan ik, kan schattig zijn excuses maken, maar het is een ontzettende egoïst. Nooit houdt hij rekening met mijn wenschen en verlangens.... zijn werk gaat hem voor alles, daar gaat hij in op, en dat ik er ben heeft hij wel eens betreurd, want hij zei: nu ik verliefd ben geworden, ben ik toch altijd enigszins gebonden. Maar ik heb van die ‘gebondenheid’ nog niets kunnen merken. Hij doet precies wat hij wil. Nu geef ik toe: ik ben de laatste tijd misschien erg verwend door de jongelui. Binnert zegt zelfs, dat ik reuze over het paard getild ben en verwacht dat iedereen voor me klaar staat. (Binnert is van enorme geestelijke waarde voor me, want die zegt me vaak genoeg de waarheid en niet mals ook!)...

Laat ik over het paard getild zijn, hij is het nog veel erger. Maar hij heeft er veel meer reden voor dan ik. Weet je, dat hij een mieterse bariton heeft, die hij ook graag laat horen. Heus, een man met vele capaciteiten, maar die ook ten volle van al die capaciteiten doordrongen is, en ook graag wil dat die behoorlijk getoond worden.

Maar Mams, als het lot het een beetje wil, en we hebben een beetje de tijd, dan schuren de scherpe kantjes er misschien nog wel af en wordt het misschien nog wel goed.

Hij is erg moeilijk, en iemand die de hele dag inlanders moet doodschieten en martelen om de waarheid los te krijgen, en voortdurend voor zijn leven en intriges moet vrezen, kan niet normaal

[p. 26]

zijn, [dan] is het natuurlijk moeilijk om daar geheel pais en vree te moeten houden. In elk geval ben ik vanavond vol goede voornemens; ik zal als hij thuis komt weer een en al lieftalligheid zijn....

Vanmiddag heeft Binnert hem in de stad gezien, dus hij is niet de stad uit, zoals ik eerst dacht, en zoals ik jullie in het begin van de avond schreef (ik heb ondertussen gegeten en ben even weggeweest).

Het kan best zijn en het is hoogstwaarschijnlijk dat hij het ontzettend druk heeft, want er zijn weer overal onlusten uitgebroken, maar kan hij dan niet opbellen of desnoods even een minuutje aankeren? De afstanden in Makassar zijn zo klein.

Zaterdag, 25 Januari

Net dat ik dit aan het schrijven was komt Ray binnen en moest ik natuurlijk vliegensvlug mee. Als toevallig Mr. Veldhuis hem niet had opgehaald en erop had gestaan dat ik meeging, omdat hij Lieke v.d. Wolk bij zich had, had Ray gisteren weer gewoon niets van zich laten horen. Kijk, dat neem ik niet meer, hè?

Als hij moe is, omdat hij net van een actie thuis is, kan hij me dat laten weten!! Ik heb inderdaad met Geis een goede les gehad, en ik laat verdorie niet meer over me lopen....

Ik lees Uw brief van 16 Januari over, en zie hier een hele passage waarin U waarschuwt tegen het te kritisch zijn, dat ik zou blijven zitten.

Mams, ik ben heus niet te kritisch, maar U zegt toch zelf, ook van Ans: ‘de man moet meer houden van de vrouw’. Nu, ik heb absoluut het gevoel dat dat helemaal niet zo is in mijn geval. Ik kan me vergissen, dat Ray een type is dat zich niet zo uit, maar de dingen die hij wel uit zijn niet al te aangenaam.

Ray was juist een en al vuur en attentie toen hij me nog moest hebben en ik nog met anderen uitging, maar nu hij me wel heeft, begint zijn belangstelling te tanen. In zover, ik kom niet meer op de allereerste plaats.

Daarbij houdt hij me elke keer voor, dat hij polygaam is etc. etc. Weet je wat het is, hij leeft nog in een oorlogsroes, en de beroemdheid is hem naar het hoofd gestegen.

Als hij echt van me hield, zou ik dolgelukkig zijn, want ik ben erg verliefd op hem en zou een heleboel door de vingers kunnen zien, zolang het maar geen veronachtzamen van mij is, want dat is alleen maar een teken van gebrek aan belangstelling, en dus aan liefde.... Ben van plan om hem vanavond eens precies op de man af te vragen hoe het er nu eigenlijk mee staat en wat ik van alles denken moet. Ik ben door deze onverschilligheid van deze week een beetje erg fel geworden, en als het me niet aanstaat zie ik hem vanavond voor het laatst. Alles of niets!! En ik laat absoluut niet meer over me lopen. Geis en in veel ergere mate Henk hebben me al genoeg teleurstellingen bezorgd, dan dat ik me nu weer te sappel moet maken over deze Turk, waarmee ik geen enkel geestelijk contact heb. Ik zei gisteren tegen Lieke: Waarom adoreren jullie hem toch allemaal zo? Ze zei: ‘Jij bekijkt hem als partner voor jou, maar wij bekijken hem in zijn kwaliteit van commandant van deze speciale troepen, die man is geschikt om een MacArthur te zijn. Hij heeft enorme kwaliteiten!’

Ze vertelde aan Ray dat er een Ambonese vrouw en vrouwen van sergeanten waren, die speciaal naar hem gingen zitten kijken, als hij thuis was. Gewoon op hun hurken in de buurt van zijn kantoor, dat ze maar een glimp van hem kunnen opvangen. Heldenverering, à la Frankie Sinatra. Het mankeert er nog maar aan, dat ze flauw gaan vallen en zo.

En al die verhalen hoort hij, en wordt ijdel. De hoogste in het land waar op het ogenblik iedereen voor buigt als een knipmes, President Soekawati [van de net geformeerde deelstaat Oost-Indonesië] komt naar Ray toe om kennis te maken. Ray is niet op de officiële receptie geweest, lapt het aan zijn laars.

Iedereen voelt zich vereerd met de Turk gezien te worden. Dit is heus een moeilijke situatie Mam, ik heb deze man bijna nooit een rustig momentje alleen thuis. Ten eerste zwermen er altijd lui om hem heen die op hem wachten of die het e.e.a. perloe moeten bespreken.

En ten tweede is hij zelf te onrustig, als hij me komt halen om uit te gaan moet ik altijd meteen mee. Nooit kunnen we eens gezellig samen praten, met elkaar van gedachten wisselen.

[p. 27]

Vrouwen nemen bij hem een speciale plaats in, waar ze niet boven uit kunnen komen. Van gedachten wisselen over allerlei onderwerpen doet hij überhaupt alleen met mannen, en dan is het ook nog alleen maar over onderwerpen die min of meer de dienst raken.

Toch heeft hij een enorme talenkennis en intelligentie. Want dat blijkt elke keer uit zijn werk....

Hoe langer hoe meer kom ik tot de overtuiging dat een vrouw in Ray zijn leven maar iets heel bijkomstigs is, heel aardig op zijn tijd, maar toch ook vaak een noodzakelijk kwaad. Zijn leven is al helemaal gevuld met zijn oorlogsbelangetjes. Hij is a man's man, al zijn vrienden zijn dol op hem.

Maar voor die vrienden is het ook niet erg, als hij opeens zomaar een paar dagen wegblijft zonder iets te zeggen, want die zijn niet zo op hem ingesteld als een vrouw; ze hebben hun eigen belangetjes. Maar als ik mijn eigen belangetjes zou houden, uit zou gaan, gewoon naar kennissen, dan moet je Ray eens horen.

Zijn vrienden nemen hem zoals hij is. Is hij met hen uit en ziet hij opeens een ander stel, dan gaat hij daar bij zitten, soit - maar die dingen kan hij bij mij niet doen!!!

Een vrouw stelt eisen, en daar heeft ze recht op. Ze geeft er ook veel voor, ze geeft haar hele ‘ik’, want je gaat je helemaal hechten aan zo'n man.

Makassar, 30 Januari 1947

... Ook die tube Orthogynol heb ik ontvangen. Ik heb het in de haast nog niet opengemaakt, bedenk ik nu net - dus ik weet niet of de glazen buis heel is overgekomen. Van die andere tubes was er een stuk, maar dat is niet erg, zoolang er maar een heel is. Ik vind het werkelijk ontzettend aardig, dat U er zo prompt op gereageerd hebt.

Na mijn laatste woedende brief ben ik al weer een beetje afgekoeld op Ray, maar ik raak er bij mezelf hoe langer hoe meer van overtuigd dat het een kwestie is van Carpe Diem, genieten van de tijd dat hij hier is en verder ook niet.

Je kunt hem niet meten met de gewone maatstaven. Het is een bijzonder type mens, dat eigenlijk op het ogenblik nog volkomen leeft in een oorlogsroes, waardoor we vaak volledig langs elkaar heen grijpen. Dingen die ik belangrijk vind, vindt hij onbelangrijk en omgekeerd....

Ach, ik moet hem maar niet zo zwaar opvatten, ik heb een reuze leuke interessante tijd met hem, saai is het geen moment en over een week of twee gaat hij weg en heb ik een aardige ervaring.

Zelfs al zou ik overplaatsing krijgen naar Batavia, waar hij op aandringt, dan zou ik niet eens graag met hem opnieuw beginnen. Die eeuwige spanning en onrust waar je in zit - vooral eventueel in Batavia, waar ik weet, dat hij een getrouwde vrouw heeft zitten, die zijn vriendin is en waarop ik natuurlijk dodelijk jaloers zal zijn.

Hij zegt dat hij nooit een vrouw heeft gehad die zo'n kameraad kon zijn als ik ben, maar dat komt omdat ik hem altijd schaakmat zet en hem confronteer met zijn vroegere gezegdes. Maar ik kan hem niet vertrouwen!!! Ik kan niet op zijn woorden aan, en nu - omdat ik weet: ach het is maar voor een korte tijd!! - trek ik het me niet zo aan; als ik wist dat ik zeker met hem zou willen trouwen, zou ik daar veel scherper in zijn, en kom je onherroepelijk tot de grootste botsingen.

Het is typisch maar ik ben de enige die hem in zijn gezicht de waarheid durft te zeggen. Hij heeft heel Makassar aan zijn voeten liggen en je ziet alle hoofden draaien als hij ergens binnenkomt. Het nare is, dat ik daardoor des te meer besproken word. Dit trek ik me erg aan, want iedereen weet wat voor een type de Turk is. Overal word ik ermee geplaagd, dat de Turk iedere vrouw kan krijgen die hij hebben wil. Dit is me ook al vaak opgevallen, hoe belachelijk aanstellerig de meesten zich gedragen, als ze langs hem dansen, en kennis met hem maken. Iedereen weet, dat de Turk krijgt wat hij hebben wil, en daar de Turk zeer kennelijk en voor iedereen merkbaar zijn zinnen op mij gezet heeft, en wij al een maand met elkaar omgaan en geregeld, begrijpt iedereen, dat de Turk niet meer op een houtje bijt. Hooge bomen vangen veel wind.

Op zichzelf moet men zich er niets van aantrekken wat de ‘mensen’ zeggen, maar iets wat er zo duimendik op ligt, nee, dat kan me niet bekoren. Binnert zegt tegen me: Kijk Ilse, je kunt niet al-

[p. 28]

les hebben, óf het een, óf het ander. Je wist van tevoren wat je begon, ik heb je gewaarschuwd: een man als de Turk, die van Mook [Lt.-gouverneur-generaal H.J. van Mook] in zijn gezicht de waarheid durft te zeggen, en die overal zo'n geestelijk overwicht heeft dat hij altijd zijn zin krijgt - dacht jij, dat jij als klein meisje hem aan het lijntje zou kunnen houden?

Nee dat kon ik ook niet, toch vind ik het wel grappig, dat ik eenig overwicht op hem heb. Drie keer heb ik er absoluut een eind aan gemaakt, alleen maar vanwege hurt feelings, omdat ik merkte dat hij me niet zo ernstig nam als hij in het begin voordeed, en drie keer is hij achter me aangehold, heeft zijn excuses aangeboden en gevraagd opnieuw te beginnen.

Hij is ook nog zo jong eigenlijk voor alle verantwoordelijkheid die hij draagt, 26 jaar; een jonge hond, die alleen wil vechten en paren. Dit heb ik hem gisteravond verteld - hij begon vreselijk te lachen en gaf me een zoen. Eenigst commentaar!!!

Ik zal jullie hierbij een krantenknipseltje sturen van de acties rondom Makassar, waarin ze het vooral hebben over de hulp van de bevolking. Ik had dit eigenlijk naar Rob willen sturen, omdat het voor Rob ook wel leuk is om te weten, hoe hier de bevolking op onze hand is tegenwoordig. Maar ik heb geen zin om Rob deze hele geschiedenis van Ray uit te leggen als hij nog van niets weet. Ik weet nl. niet wat U van mijn brieven doorgestuurd hebt en wat niet....

Het is aandoenlijk om te zien hoe die Indonesiërs Ray adoreeren. ‘Ah, Topi Mera ada!’ en er worden bloemen gebracht en eten en drinken. Ze willen hem allemaal per se persoonlijk spreken, als ze het e.o.a. te vertellen hebben. Het is je reinste afgodenvereering. Het nare van de situatie is dat we bang zijn dat dit allemaal verdwijnt zodra de Topi Mera terug is naar Batavia. Ik heb persoonlijk sterk het gevoel dat het voor Ray's persoon is, dat ze deze trouw hebben en respect, en niet voor het Hollandse Leger dat hij vertegenwoordigt.

Maar hij is ook zoo veel tactvoller dan die stomme Hollandse Breda officieren hier. Een kleinigheid: een Indon. politieman sneuvelde in een van de acties. - Ray was persoonlijk bij de begra-

[p. 29]

fenis aanwezig; zijn eigen officier liet zich niet zien. Het was tijdens een van Ray's acties, daarom voelde hij zich verplicht daar naar toe te gaan. Ook als propagandastunt misschien, maar in elk geval een, die een reuze uitwerking heeft, want de hele kampong voelde zich vereerd, [ze] waren verrukt dat de Topi Mera persoonlijk hen deze eer had aangedaan. Ray kent zijn pappenheimers, en hij draait ze precies waar hij wil.

De Kolonel de Vries heeft een rapport geschreven naar Batavia waarin hij zei dat hij nog nooit zo'n goed gedisciplineerde en goed geschoolde troep had gezien als die van Kapitein Westerling, die allemaal door hem persoonlijk opgeleid zijn, precies zijn tactiek kennen etc. etc.

Weet je dat ze nog niemand verloren hebben? Ondanks alles wat ze waagden?

Ray heeft alle plannen opgespoord, die al klaar waren om Makassar in zijn geheel net zo te behandelen, als in Soerabaia is gebeurd. Vrouwen en kinderen ontvoerd, moordpartijen etc. etc.

En het was er vast van gekomen, daarvoor was het veel te goed in elkaar gezet.

Ik maak persoonlijk alles van Ray mee, dus niemand kan meer respect hebben voor zijn koel verstand en kundig inzicht en zijn vechttactiek dan ik....

Aan de ene kant is het erg naar, dat ik zo in dit militaire gedoe zit. Ik klets nl. te veel. Laatst heb ik in mijn onschuld verteld aan Wanda B. op kantoor: God wat zielig, die Ray zit nu midden op zee, in déze regen, en hij blijft twee dagen weg.

Dat is verteld aan de Kolonel, waar Wanda in huis woont, deze Kolonel van de Marine heeft er officieel rapport over uitgebracht aan de Kolonel van het leger, en het scheelde een haartje of er was reuze deining van gekomen, met P.I.D. en zo. Ik had het nl. niet mogen weten, want het feit dat ik dit vertelde, terwijl Ray nog weg was, bracht tot uiting dat ik deze plannen dus van tevoren wist, en Ray had gekletst.

Ray giftig op mij, maar ik zei van mijn kant, dan had je me maar moeten zeggen dat dit geheim is. Maar hij zegt, dat alles wat hij doet überhaupt geheim is, en dat is ook weer waar. En zijn er elke keer van die dingen.

Gisteren is er ook weer een heel drama geweest, waar ik indirect bij betrokken was. Ray heeft iemand op zijn - geslagen, en die persoon is bij de Kolonel opgeroepen vanwege het verspreiden van boze geruchten omtrent Ray, dat hij o.a. een moordenaar is e.d. Ik vind het vreselijk kinderachtig van Ray om vlam te vatten over de kletspraatjes van e.o.a. snotaapje, maar Ray zegt: dit werkt demoraliserend, vooral als het zo'n campagne wordt, als v. O. inderdaad opzette! Daarbij is van O. een dermate misselijk aapje, dat iedereen het hem van harte gunt.

Desalniettemin ben ik de eerste geweest, die Ray dit verteld heeft bij wijze van mop. Dat weet van O., omdat hij me daar zelf toe aanspoorde uit branie-achtigheid. Maar daarna schijnt hij nog veel meer kwaad gesticht te hebben, en zo kwam de boel aan het rollen.

Enfin, het zijn me drama's hoor!

Maar niet geklaagd!! Ik lééf mijn leven, liever een stormachtig leven, dan zo'n doods bestaan.

En al met al, ondanks al het verdriet en narigheid die Ray me zo langzamerhand bezorgd heeft, is het toch wel een fijne tijd met hem, die ik niet graag zou willen missen. Het is een eigenaardig type van stormachtige tegenstellingen. De ene keer overvloeiend van liefde en tederheid, de andere keer doet hij alsof hij stomverwonderd [is], dat er ook nog zo iemand als Ilse Wentholt bestaat.

Toch hoeft U niet bang te zijn dat ik door Ray mijn andere kansen verspeel. Nog steeds krijg ik uitnodigingen van andere jongelui, en dat jongelui niet ‘trouwen’ met meisjes met wat ervaring, dat is niet waar. Dat heeft de praktijk bewezen, die meisjes krijgen juist de beste mannen, juist omdat ze ervaring hebben.

Het is nu eenmaal zo gelopen met mij, en ze moeten me maar nemen zoals ik ben. Ik heb nergens spijt van....

Ik ben dol op Henk, maar hij had één groot ding in zijn nadeel. Hij was een beetje verwekelijkt vrouwelijk type. Zoals ik U misschien wel eens geschreven heb: een beetje het gigolo-type.

En Ray is helemaal het tegenovergestelde: een oer-gezond sterk wellustig man-dier, wat ook uitermate zijn bekoring heeft. God, wat een pracht-lichaam die man heeft!!! Het is voor mij al een genot om die spieren onder zijn huid te voelen spelen! En ik ben dan ook ontzettend trots, als ik ie-

[p. 30]

mand anders die kracht en die body van Ray hoor prijzen. Reuze mal, want ik heb er after all toch niets mee te maken; in zover dan, dat ik nu bij hem hoor, en dat het altijd reuze leuk is voor een meisje om trots te kunnen zijn op je partner. Het is zo jammer dat die glamour er in een huwelijk zo gauw afgaat. Als ik met hem samen ben is het er nu al af, en dat is misschien juist goed!! Als ik hem ook zo ga adoreren als al die anderen wordt het helemaal een verwende aap, die denkt dat hij helemaal alles maar kan doen wat hij wil....

Ik ben eerlijk gezegd erg blij, dat ik niet in Paula's plaats zit. Er is altijd nog tijd genoeg om huissloofje te zijn. En ook zou ik voor geen geld in Els B's plaats zijn. Op Balikpapan, een gat waar geen gat achter zit, met een man, waar je niet eens door het dolle heen dol op bent. Man, ik moet er niet aan denken!...

Vanavond is er bal in de Soos ter gelegenheid van de verjaardag van Prinses Beatrix. Ik kreeg net een telefoontje van Joop J., die zee-officier, die net weer binnen is. Hij vist weer achter het net. Heb met Ray afgesproken, maar ik heb Ray gedreigd dat als hij niet op tijd opbelde of iets van zich liet horen, dat ik met iemand anders uit zou gaan....

... en heel veel liefs van jullie dochter, die misschien niet erg burgerlijk braaf is, maar in elk geval haar leven leeft.

Makassar, 10 maart '47

... Heb de laatste tijd vrij veel beleefd. Heb afscheid van Ray genomen, hij is de 4e weggegaan. Was de allerlaatste dagen weer allerschattigst, wou per se weer opnieuw beginnen, en wou weer terugkomen in Makassar. Hij zei, dat hij ondanks alles toch weer terug bij me zou komen, na z'n demobilisatie, maar het spijt me; first of all heb ik daar niet veel fiducie in (als Henk me door omstandigheden gedwongen zelfs ontrouw moest worden, laat staan Ray met zijn haremnatuur), en verder had ik er echt geen zin in om weer alles nog eens mee te moeten maken. Toch ben ik erg blij dat hij weer eventjes bij me terug is proberen te komen; ik schaam me het te moeten bekennen, maar het deed mijn gevoel van eigenwaarde erg goed.

Jullie hebben geen idee, hoe ontzettend hij zijn best heeft gedaan om weer in mijn gunst te komen. De Zondagavond voor zijn vertrek kwam hij bij me, en hij zoende zelfs die lelijke voeten van me af, omdat ik zo krengig tegen hem was. Maar ik voelde me te gegriefd dat hij tijdens mijn ziekte [geelzucht] zich zo weinig van me aangetrokken heeft, dan dat ik er erg op inging. Zaterdagavond heeft hij met mijn partner van die avond zowat gevochten, omdat hij mij per se wou thuis brengen. Maar ik liet me niet intimideren, en gelukkig Theo Schmidt ook niet. Alhoewel hij mij later verweten heeft, dat ik hem zo'n risico heb laten lopen. Het is nl. niet de eerste keer dat Ray iemand het ziekenhuis ingeslagen heeft.

Maar Goddank had Ray niet zóveel borreltjes op, dat hij niet de billijkheid van mijn vasthouden inzag. Toch was het wel grappig allemaal, en ik heb heus een echt prettige tijd gehad, en alles heeft zich after all ten beste gekeerd.

Makassar, 22 Juni 1947

... Het gaat dus hierom: wil Paps zo gauw mogelijk een verklaring sturen naar mij toe, waaruit blijkt dat U geen bezwaar hebt tegen mijn huwelijk met H.J.H. Alers, oud 25 jaar, woonachtig te Makassar, stafemployé borsumij.

Ik ga trouwen op de 15e Juli, dat zijn tenminste de plannen voor zover de papieren op tijd komen.

Ik veronderstel dat jullie mijn andere brief wel zullen hebben of in elk geval binnen minimum van tijd zullen ontvangen, dus zal ik over mijn huwelijk maar niet verder uitwijden.

U schreef in Uw laatste brief, waarom ik zo rustig was de laatste tijd. De stilte voor de storm hè Mams?...

Weet U waar ik gisteren wel van geschrokken ben? Kunt u zich Ebbie E. nog herinneren? Dat was die Adelborst waarmee ik, vlak na de tijd van Henk, dus helemaal in het begin, veel uit geweest ben. Die jongen werd binnen minimum van tijd veel te amoureus, vroeg me ook ten huwelijk en ik heb hem toen de bons gegeven.

[p. 31]

Hans [Alers] heeft indertijd voor de mop, omdat hij er toch was, mijn rapport opgevraagd bij de nefis, dat is een soort politieke inlichtingendienst, die een kaart heeft van iedere persoon die in Makassar woont, dus ook van mij. Weet U dat daarin stond, dus officieel, dat E.E. getracht heeft zelfmoord te plegen vanwege het blauwtje van mij? Ik heb dat nooit geweten. Hij is kort daarna (uit dépit blijkt nu, en tóen zei ik: zie je wel, die ‘liefde’ van die mannen) met een echt Indisch meisje uit Makassar getrouwd, en liet zich nooit meer ergens zien, en helemaal niet in de mess, waar ik geregeld kwam.

Verder stond er: heeft omgang gehad van dan tot dan met Kap. Westerling, wordt verondersteld op de hoogte te zijn van zekere militaire gegevens. Wist U dat ik zo'n gevaarlijke Mata Hari was?

Toch moet ik me eigenlijk schamen, en het is maar goed dat ik trouw.... Oma haar wens eindelijk vervuld!!

Dag lieverds, heel veel zoentjes van jullie

Ilse

Nawoord

In het najaar van 1946 was het duidelijk dat Nederland niet zou toegeven aan de Indonesische nationalisten. Van beide zijden escaleerden de gewapende acties. Op 11 september werden Nederlandse commando's gedropt boven Medan voor de evacuatie van landgenoten uit krijgsgevangenkampen. De groep stond onder leiding van kapitein Raymond Westerling, die in 1944 deel had uitgemaakt van de persoonlijke staf van prins Bernhard. In december 1946 kreeg hij het commando over het Korps Speciale Troepen op Sulawesi met de bevoegdheid het gezag te herstellen tegen elke prijs. Dit mondde uit in een grootschalige militaire terreur die werd gedekt door de bevoegde militaire en justitiële autoriteiten. Bij de acties van de troepen van Westerling kwamen vele duizenden mensen om het leven, volgens Indonesische bronnen ongeveer veertigduizend.

In juli 1947 werd het bloedbad in Nederland bekend, maar al op 4 maart was Westerling overgeplaatst naar Jakarta. Eind oktober 1948 richtte hij zijn eigen leger op, de apra (Angkatan Perang Ratu Adil, Strijdkrachten van de Vorst van het Recht). Tezamen met ex-militairen van de knil, elementen van de Landmacht en het Korps Speciale Troepen, de Veldpolitie, de kris (een Menadonese gevechtsgroep uit Sulawesi), en de moslims van Darul Islam, wilde hij strijden tegen de nationalisten. Nadat koningin Juliana op 27 december 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië had geproclameerd, ondernam hij in de nacht van 22 op 23 januari 1950 een poging tot staatsgreep tegen Soekarno. Het complot mislukt maar de Nederlandse marine liet Westerling naar Singapore ontsnappen. Van daaruit vertrok hij naar Nederland. Westerling is in ons land nooit vervolgd voor oorlogsmisdaden in Zuid-Sulawesi en de poging tot staatsgreep.

Dit is de geschiedenis die wij kennen - of menen te kennen - maar het is niet de geschiedenis zoals die werd geleefd in Makassar in 1946 en 1947, althans niet door Ilse Wentholt. Zij vierde feest, zij danste - en met haar vele andere Nederlanders in de archipel - en zij werd verliefd op Raymond Westerling. De brieven die zij naar haar ouders in Nederland schreef verhalen niet van de pijnlijke liquidatie van ons imperium. Ze verhalen van de werkelijkheid zoals die was - een werkelijkheid zonder politiek, zonder revolutie, zonder geschiedenis. - bb