Hollands Maandblad. Jaargang 1998 (602-613)

[p. 49]

Bericht uit het bos
A.L. Schneiders

September in het Forêt d'Orléans. De visarenden zijn definitief vertrokken, naar West-Afrika en verder nog, naar Zimbabwe en Botswana. Vanaf maart was ik bijna iedere dag bij ze gaan kijken. Het silhouet van de moedervogel op het nest, een rommelige constructie van dennentakken met wat gras, wel een meter hoog en een doorsnee van twee meter, en nu en dan de stille zweefvlucht van de man die terugkwam van de Loire met een vis in z'n klauw. In juni staken de koppen van de drie jongen even boven het nest uit en nog weer later stonden ze te klapwieken op de rand om hun vleugels te oefenen. Daarna hun eerste vluchten boven het meer en ten slotte de excursies met de ouders naar de Loire om het vissen te leren. Het nest is dan al verlaten, de vogels gaan meer en meer hun eigen gang, hoewel ze nog terugkeren naar de bomen in de buurt. Het vertrek kon niet lang meer op zich laten wachten.

Uit de observatiehut aan de rand van het meer zocht ik de bomen rond het nest af. Visarenden wensen uitsluitend hoge gladde stammen, buiten bereik van marters en wezels, en met een goed uitzicht op de bewegingen van de kraaien, brutale rovers van eieren. Nu scheerden kraaien luidruchtig over de boomtoppen en over het verlaten nest, als om te laten zien wie hier uiteindelijk de baas is. Een kille wind streek rimpels over het meer, ze waren nu allen onderweg. Het was een beetje een troost dat ze niet waren vertrokken als één gezellige familie: ieder van de grote vogels volgt zijn eigen solitaire weg zodra aan de behoeften van de voortplanting is voldaan. Eerst gaat de vrouw, daarna de man en dan, één voor één, de jongen met een langere reistijd omdat ze onderweg meermalen moeten stoppen en op krachten komen. Eén op de twee of drie jongen overleeft de reis. Eén van de gevaren die ze bedreigt is onze imbeciele medemens met een geweer, vooral in Zuid-Italië, Malta, Afrika. Uit een land als Senegal wordt nu en dan een ring opgestuurd van een vermoorde vogel met het verzoek om een beloning. Een Senegalese gendarme ging verder en eiste een schadevergoeding omdat de vogel zich schuldig had gemaakt aan spionage. Overigens worden niet alleen mijn visarenden bedreigd: in een van die landen werden op een markt driehonderd dooie ooievaars gesignaleerd, hangend aan vishaken. Erger zijn in Zuid-Italië en Malta de helden die op het strand staan te wachten tot de vogels er laag vliegend aankomen, uitgeput van het oversteken van de Middellandse Zee. Hoe graag zou ik, met mijn levenseinde in zicht, twee of drie van die sluipmoordenaars in de nek grijpen om ze mee te sleuren in mijn graf. Oude misantroop! De ziel is op z'n retour; als kind gold ik als nors en onvriendelijk. De boze machinist noemden mijn grootouders mij als ik met bolle wangen en malende armen door hun tuin stoomde.

Tegen de twee meter is de vleugelwijdte van de visarend. Op de trek kunnen ze honderden kilometers per dag afleggen. Bij gunstige thermiek zeilen ze omhoog tot boven de driehonderd meter. Ik heb een paar staan naturen totdat ze als kleine stippen waren verdwenen in een wolk. Ik ben dan bang dat ze voorgoed zijn verdwenen. Het is een wonder hoe deze zeldzame stille schimmen zich zo lang hebben kunnen handhaven.

De beste tijd voor het waarnemen is wanneer de jongen aan het lesvliegen zijn begonnen. Ze leren in minder tijd vliegen dan een kind lopen, maar helemaal vanzelf gaat het niet. Terwijl twee van de jongen, wanhopig klapwiekend op het nest, nog niet hoger kwamen dan een paar decimeter, was de eerstgeborene al de blits aan het maken boven het meer. Het zag er heel echt uit totdat hij ineens een eigenaardige ‘roll’

[p. 50]

maakte, gevolgd door een soort looping de loop. Een windstoot had het meer doen rimpelen en de aspirant-vliegenier opzij en omhoog gegooid. Even later zag ik hem vol bravoure omlaag duiken naar het water, met uitgestrekte klauwen; hij wilde op een uitstekende tak landen, maar door zijn te hoge snelheid schoot hij eroverheen en viel bijna in het water. Nog net kon hij zich redden op een nabije boomstronk.

Wanneer de jongen volgroeid zijn en mee uit vissen gaan wordt het rustiger. De ouders noch de jongen komen meer op het nest, ze zitten urenlang te suffen, het voedsel te verteren, in belendende bomen. Met borst en buik hagelwit afstekend tegen de donkere vleugelpartij lijken ze gestoken in een ouderwets rokkostuum, een vijftal feestgangers na een doorgezakte nacht. Veel bezoekers zijn er niet in de observatiehut, meestal het stille volkje van de vogelkijkers, gewapend met telescopen en telelenzen. Een week lang waren er geregeld twee petite rozijnachtige meisjes, een tweeling leek het. Doordat hun haar was geknipt tot korte vlokken en plukken, dacht ik eerst dat het jongens waren. Op mijn vraag vertelden ze dat ze biologie studeerden aan de universiteit van Nantes en dat ze hier waren voor hun scriptie. Wat daarvan terecht moet komen weet ik niet, want voortdurend waren ze met elkaar aan het fluisteren en giechelen, zonder mij in een hoek van de hut verder op te merken. Trouwens ook zonder de arenden op te merken waar hun professor ze naartoe had gedacht te sturen.

Het was in die hut dat ik Rolf Wahl ontmoette, die mijn nieuwe vriend en vogelgoeroe zou worden. Hij is een middelgrote wakkere man, die ik eerder in de Provence had geplaatst dan in Zweden, z'n geboorteland. Zijn de meeste vogelkijkers nogal leptosome, slordige harige mannen, Rolf Wahl had een bankier met vakantie kunnen zijn. Zijn Frans was perfect, maar gesproken met de bedachtzaamheid uit een leven in eeuwig ruisende bossen. Getrouwd geweest met een Française, heeft hij dertig jaar in Parijs gewoond waar hij een kunstgalerij dreef. Die heeft hij verkocht en nu legt hij zich toe op de studie van roofvogels. Van het Ministère de l'Environnement heeft hij een opdracht gekregen om het leven van de Franse visarend in kaart te brengen. In Frankrijk zijn er vijf broedplaatsen, alle in het Forêt d'Orléans, aan de rand waarvan ik woon. Geregeld vergezel ik Wahl op z'n inspectieronden waarbij zeer omzichtig te werk wordt gegaan. Zo schuw zijn de vogels dat ze al van driehonderd meter afstand op de machtige vleugels gaan. Dat geeft risico's van onderkoeling van de eieren of op warme dagen bij felle zon juist oververhitting, van hardgekookte eieren dus.

De kansen op het voortbestaan van de vogels in het Forêt d'Orléans zijn maar fragiel. Officieel worden de nesten ‘voortdurend door de boswachters gesurveilleerd’. Ik heb er niet veel van gemerkt. De ene boswachter die ik wel eens tegenkom, een vriendelijke oude baas, heeft brillenglazen zo dik als mosterdpotjes en zou een mammoet op zijn pad nog niet herkennen. Erg geïnteresseerd lijken de bosmannen niet. Een paar jaar geleden had Wahl een voorlichtingsbijeenkomst over de visarend voor ze georganiseerd, waarvan het bijwonen van hogerhand verplicht was gesteld. Van de twintig boswachters toonden er maar twee enige belangstelling, de rest zat te gapen of te slapen. Het enige dat ze interesseert is schietbaar en eetbaar wild. Ander probleem is dat de visarend uitsluitend de allerhoogste, oudste dennenbomen kiest die de bosmannen juist willen slopen. Dan het publiek, hoewel niet zo talrijk toch druk genoeg om de rust te verstoren. Dat geldt speciaal één nest dat dicht boven een door gras omzoomd watertje ligt, zo'n leuke plaats voor de pique-nique. Wat nu weer te doen? We overwegen tijdens drukke weekends op veilige afstand van het nest een vrijwilliger met een telescoop neer te zetten om zo de mensen te lokken en dan voorlichting te geven. Ik heb aangeboden daar ook wel eens te gaan staan, hoewel ik met zo'n telescoop niet erg uit de voeten kan. Moeten de mensen er zelf maar aan draaien.

Zo heb ik weer een functie en wat status gevonden: onbezoldigd adjunct-koddebeier in het Forêt d'Orléans.

[p. 51]