Hollands Maandblad. Jaargang 1998 (602-613)

[p. 35]

Makkelijk ademen
door Arnon Grunberg

De zomer van 1987 bracht ik door in hotel Ami in Tel Aviv, omdat mijn zus mij niet wilde hebben en mijn ouders mij ook niet wilden hebben. Ik had twee koffers bij me, waarvan anderhalf gevuld met elektronische keukenapparatuur voor mijn zus, die ik haar twee dagen na aankomst op een terras in het oosten van Tel Aviv overhandigde. Vanuit Amsterdam stuurden mijn ouders lange brieven naar hotel Ami over de toekomst van mijn leven.

Mijn routine was eenvoudig, en alle dagen hetzelfde. Ik stond op, ontbeet, kocht een krant, las die in de schaduw op het terras van hotel Ami, aan het eind van de middag maakte ik een wandeling waarbij ik een falafel kocht en wat druiven die ik later op de avond in mijn hotelkamer opat.

Ik was in die dagen verslaafd aan het lezen van de krant, sommige artikelen las ik zelfs twee of drie keer.

De eerste dag had ik mij nog wel op het strand gewaagd. Maar een jongen brulde in mijn oor: ‘Wat is het hier heet hè.’ Waarop zijn vrienden hard begonnen te lachen en ik besloot dat het strand niets voor mij was.

Noch wil ik mij bescheiden voordoen, noch wil ik mij van iets vrijpleiten, maar je kan niet leven alsof er geen toevalligheden bestaan. Ik heb er geen belang bij voorbestemming in het toeval te vinden en te doen alsof alles zo moest gaan, alsof het niet ook heel anders had kunnen gaan. Ik vraag me af of ik ooit over Nomi had geschreven (en dus weer aan haar had gedacht) als de redactie van dit tijdschrift mij niet had gevraagd over pillen te schrijven. Of misschien heeft het ermee te maken dat ik onlangs weer in Israël was, langs hotel Ami liep, en constateerde dat de ontbijtzaal een nieuw verfje had gekregen, maar dat er verder niet veel veranderd is. Of het komt omdat ik gisteravond de laatste roman van Amos Oz las, die zijn Nederlandse uitgever mij overigens ongevraagd toestuurde.

Toen ik bij het laatste hoofdstuk was aangekomen, het boek was me beter bevallen dan ik had verwacht, moest ik voor de derde keer in een paar dagen aan Nomi en haar pillen denken. Pillen, dat klinkt zo dreigend. Ik weet niet wat voor pillen ze slikte, of het gevaarlijke pillen waren of hele onschuldige. Pillen voorgeschreven door een dokter, of pillen gekocht in een donkere straat van een man die er zelf ook niet heel erg goed aan toe is. Ik weet het niet. Ik weet alleen dat ze veel pillen slikte, heel veel, en dat het eerste wat mij aan haar opviel haar pillen waren.

Ze logeerde net als ik in hotel Ami, die zomer van 1987, en had net als ik de gewoonte relatief laat te ontbijten, dat wil zeggen tussen negen en tien.

In die tijd vond ik haar een vrouw. Tegenwoordig zou ik haar een meisje hebben genoemd. Of als ik nog iets ouder was misschien wel een jonge dame. Ze was net zo mager als ik.

Toen ik mij, een tijd geleden alweer, uitkleedde in nabijheid van een prostituée, bekeek die mij even en vroeg toen: ‘Zeg eens eerlijk, heb je aids?’

‘Hoe kom je daarbij?’ vroeg ik verontwaardigd.

‘Je ziet er zo mager uit,’ zei ze.

Ik heb dit nooit opgeschreven, voornamelijk uit schaamte. Dat anderen suggereren dat je een ziek lichaam zou hebben is niet iets om overal rond te bazuinen, zelfs als het onwaar is. Maar naarmate je ouder wordt gaat de schaamte langzaam weg, schijnt. En de laatste maanden verlaat de schaamte mij in een soort van sneltreinvaart, alsof er opeens haast bij is.

[p. 36]

Nomi met de pillen was net zo mager als ik toen ik zestien was, en dat is nog veel magerder dan ik nu ben.

Bij voorkeur droeg ze T-shirts die haar navel onbedekt lieten waardoor haar magere lichaam nog eens werd benadrukt.

Ze had blonde haren die ik tegenwoordig ongezond zou noemen. Vanwege de kleur en de mate waarin ze uitvielen. Nomi liet altijd een spoor van haren achter. Net een hond. Ze had ook een hond, maar dat hoorde ik pas later van een Palestijnse ober die met mij een soort van vriendschap sloot, omdat ik bereidwillig naar de foto's van zijn familie keek en ook naar zijn verhalen luisterde waarvan ik de helft niet kon verstaan. Nomi's hond hoorde ik vaak blaffen, vooral 's avonds, want we woonden op dezelfde verdieping.

Ze kwam, anders dan de meeste andere gasten, niet uit Amerika, maar gewoon uit Israël. Ze was hier op een nacht aangekomen, met haar hond en een zwarte boodschappentas. Ze was eerst naar twee andere hotels gegaan, maar die hadden haar hond geweigerd.

Later volgden nog twee koffers, een rugzak, een slaapzak, en minstens tien plastic zakken.

Dat van die twee hotels die haar hond weigerden, hoorde ik van Nomi zelf, de overige details van de Palestijnse ober.

Op de tiende dag van mijn verblijf sprak ze me aan, en dat kwam door de boter. Omdat we zo laat ontbeten lag er iedere ochtend op het buffet alleen nog maar margarine als wij er kwamen, alle boter was al opgegeten.

‘Kunnen ze niet wat meer boter neerleggen?’ zei ze op een ochtend.

Ik ben goed in snedige opmerkingen als ik er een kwartier over kan nadenken. Ik antwoordde: ‘Ja.’ Bovendien was mijn Engels in die tijd erg slecht, en haar Engels verbazingwekkend goed. De gezamenlijke vijand, het hotel, de manager van het ontbijtbuffet die zo gierig was met de boter, zorgde ervoor dat we die ochtend aan één tafel kwamen te zitten.

Dat klinkt, ik moet het toegeven, meer dan het was. Het was toch vooral een toevalligheid waarin slechts een van beide partijen iets van betekenis ontwaarde. Dat de andere partij er geen betekenis in ontwaarde is natuurlijk een gissing, maar wel een van die gissingen waarover ik me vrij zeker voel.

Ik was niet verliefd op Nomi. Toen dacht ik van wel, maar het is nu bijna elf jaar later en ik heb mijn woordkeus aan mijn scepsis aangepast. Ik verlangde hooguit naar een vrouw, en zij ging tegenover me zitten, nadat ze al negen dagen aan de tafel naast mij had gezeten, zodat ik haar uitvoerig en vrij onverdacht, dacht ik, had kunnen bekijken.

Dit behoeft verder geen uitleg.

Ze was jong getrouwd, en ging nu naar haar vader die manager was in een groot hotel in Los Angeles. Een hotel waar veel sterren kwamen. Zei ze. De sterren liepen daar in en uit, in dat hotel, en 's avonds zaten ze aan de bar. In afwachting van haar reis naar Los Angeles logeerde ze in hotel Ami.

Over haar man, die ze volgens de Palestijnse ober op een nacht had verlaten, nadat hij haar met een mes had bedreigd, en later nog met een flesopener, zei ze niets.

Waarom eerst een mes, en later nog een flesopener, vroeg ik mij af, maar op dat soort vragen wist de ober natuurlijk ook geen antwoord.

Nadat ze een toast met een soort van Hüttenkäse had gegeten, volgde het ritueel dat ik al negen ochtenden lang had bekeken. Uit haar tas, soms ook uit haar broekzak, werden tien, twaalf pillen gehaald, die op tafel werden uitgestald en vervolgens achter elkaar geslikt. Het slikken van die pillen had niets van het neurotische, zoals je dat wel eens in films ziet.

Ze slikte haar pillen zoals oude mannen sigaren roken, laat in de avond. Wel-

[p. 37]

overwogen, bedachtzaam en met iets van berusting in haar handelingen. Soms had ik het idee dat ze de pil niet in één keer weg kreeg, en er even op moest kauwen.

De pillen zagen er onschuldig uit, vond ik, zelfs een langwerpige paarse die op een zetpil leek. Of ze echt onschuldig waren weet ik niet. Ik heb het niet durven vragen.

Inmiddels weet ik dat ik iemand ben die het van zijn vragen moet hebben. Relatief vaak is al tegen mij gezegd: ‘Dat heeft nou nog nooit iemand aan mij gevraagd.’ Maar wie weet is dat ook een truc. Tenslotte willen we allemaal de enige zijn, al is het maar de enige die een bepaalde vraag heeft gesteld. (Je bent niet de enige van wie ik houd, je bent niet de enige met wie ik naar bed ga, je bent niet de enige met wie ik dronken word, je bent niet de enige met wie ik over mijn leven praat, je bent niet de enige die met mij meegaat naar de kapper, maar je bent wel de enige die mij dat soort vragen stelt en het antwoord luidt: één Albanees.)

In 1987 vertrouwde ik niet op mijn vragen, ik had op betekenis vol kijken ge-

[p. 38]

gokt. De slechtste gok uit mijn leven. Want als ik het ergens niet van moet hebben, is het betekenisvol kijken.

Jaren later heb ik wel eens aan iemand gevraagd: ‘Zal ik je eens betekenisvol aankijken?’ Een van mijn vele grappen die niet aankwamen. Maar ik heb gemerkt dat je heel veel grappen moet maken die niet aankomen, om ervoor te zorgen dat er ten minste wel een paar aankomen. En om die paar gaat het. Daar teer je dan weer een paar maanden of een paar jaar op, al naar gelang de tijd van je leven. Hoewel ik mijzelf altijd voorhoud dat ik ermee moet ophouden als ik vijf jaar lang geen grap heb gemaakt die aankomt.

Terwijl Nomi dus met haar pillen bezig was keek ik haar betekenisvol aan. Ik had haar al negen ochtenden relatief betekenisvol aangekeken, maar nu ze zo vlak tegenover me zat, lag er meer betekenis in mijn blik dan ooit.

Maar ze zag het niet, of wel, maar had al haar aandacht nodig voor de pillen, en toen ze allemaal waren geslikt, ook deze ochtend niet zonder de nodige moeite, zei ze: ‘Ik ben graag alleen, want dan adem ik makkelijker.’

[p. 39]

Soms onthoud je zinnen omdat ze grappig zijn, soms omdat ze ook op jou van toepassing zijn, en soms omdat je er niets van begrijpt. Dit was zo'n opmerking waarmee ik me geen raad wist. Toen niet in ieder geval. Iemand die makkelijker ademt als er niemand was. Ik dacht nooit na over ademen, ik dacht wel eens na over mijn neus, en dat vond ik al erg genoeg. Maar Nomi was blijkbaar iemand die nadacht over ademen.

Zo kwam het dat we geen gesprek voerden over het weer, het hotel, de politiek, maar over ademen. Over plekken waar je makkelijker en minder makkelijk ademde.

Nomi ademde het makkelijkst als er niemand was, daarom ging ze ook graag 's avonds naar het strand. Ook hield ze om die reden van de badkamer, want die kon op slot. Misschien, bedacht ik, slikte ze al die tabletten wel om makkelijker te ademen als er ook mensen waren.

Ze zei dat ze soms ook makkelijk ademde tijdens goede seks, maar dat dat laatste zeldzaam was.

Bij deze laatste ontboezeming begon ik me te schamen, niet vanwege een rare schuld, maar omdat ik er zo weinig van wist en er zo vurig naar verlangde. Naar makkelijk ademen tijdens goede seks.

Ik concentreerde me op een doorzichtig buisje met drie melkwitte tabletten dat op tafel naast de overgebleven toast lag. Ik zei: ‘Aha, ja ja.’ Wat ik weloverwogen en ervaren vond klinken.

Daarna zei ze een hele tijd niets, net zomin als ik, want zoals gezegd, ik had al mijn geld ingezet op het betekenisvol kijken.

‘Weet je,’ zei ze, toen ik al twee keer naar het ontbijtbuffet was gelopen, zonder te weten wat ik daar zocht, ‘weet je, sommige mensen ademen zo hard dat het pijn doet aan je oren.’

Weer was het een tijd stil, ik geloof dat we naar elkaars adem luisterden, ik luisterde in ieder geval naar de hare, maar er was niet veel te horen.

Toen ging ze naar boven, en ik ging op het terras zitten om de krant te lezen.

Misschien slikte ze ook wel slaaptabletten, want ze sliep veel, ook overdag. Soms praatte ze tegen haar hond, ik nam in ieder geval aan dat het haar hond was tegen wie ze praatte. De muren waren dun in hotel Ami.

Vanaf die ochtend fantaseerde ik erover haar gelukkig te maken met mijn woorden, mijn lichaam en mijn betekenisvolle blikken. Met geen van deze drie heb ik haar ooit gelukkig gemaakt, en ook nooit heb ik actief iets ondernomen om dat te proberen.

De volgende ochtend zat ze weer op haar oude plaats en slikte haar tabletten, naar het mij scheen, iets gehaaster dan anders.

Ik keek haar langdurig aan, maar ze keek door het raam naar de zee, ongetwijfeld geconcentreerd op de luidruchtige adem van een van de ontbijtgasten.

De een na laatste ochtend zei ze, we stonden allebei voor de grapefruitmachine: ‘Ik ben zo blij een hotel te hebben gevonden waar ook honden naar binnen mogen.’

Aangezien ik geen kwartier had om over een grappige opmerking na te denken, zei ik: ‘Dat kan ik me goed voorstellen.’

Misschien ben ik in wezen een ernstig mens, dat mijn grappen altijd met vertraging komen. Hoewel ik dat moeilijk kan geloven. Eigenlijk zou ik eens een bundel willen samenstellen geheel en al gevuld met grappen die te laat kwamen. In Under the vulcano staat een mooie zin over de liefde die te laat komt, maar een grap die te laat komt kan net zo fataal zijn.

Terwijl ik mijn glas met grapefruitsap vulde, zei ze: ‘Eén keer ben ik uitgenodigd om naar Madrid te komen, maar ik dacht, waar laat ik mijn hond?’

Het was blijkbaar geen mededeling waarop reactie werd verwacht, want ze draaide zich om en liep naar haar tafel.

De ochtend daarop vertrok ik en moest ik al om zeven uur ontbijten, zodat we

[p. 40]

geen afscheid van elkaar hebben genomen. Ik treuzelde enorm, en miste bijna mijn vliegtuig, maar toen ik besefte dat ik waarschijnlijk toch niet naar haar adres zou durven vragen, liet ik een taxi komen.

In Panter in de kelder schrijft Amos Oz: ‘Het omgekeerde van wat geweest is, is wat er had kunnen zijn als er geen leugens en angst hadden bestaan.’

Ik denk dat niet alleen alle boeken, maar ook de pillen van Nomi verwijzen naar was geweest had kunnen zijn als er geen leugens en angst hadden bestaan. Het is een gissing, maar het is een van die gissingen waar ik me vrij zeker over voel. Ook al weet ik nog steeds niet waar die pillen goed voor waren, als ze al ergens goed voor waren, en dat zal ik waarschijnlijk ook nooit weten.

Hoe het geheugen werkt weet ik evenmin, maar toen de redactie van dit tijdschrift mij per fax de vraag stelde ‘Kun je zonder pillen?’ moest ik meteen aan Nomi denken. Tien dagen later was ik in Tel Aviv en zag dat de ontbijtzaal van hotel Ami een nieuw verfje had gekregen.

Toen mijn vader stierf mocht ik niet achter de kist aanlopen, aangezien de onbevruchte spermacellen dan jaloers zouden kunnen worden op de bevruchte spermacellen, op mij dus. Het gaat me niet om de absurditeit van deze wet, maar om het idee dat onbevruchte spermacellen jaloers zouden kunnen zijn op bevruchte spermacellen. Zo vraag ik me af of de levens die wij ongeleefd hebben gelaten jaloers zijn op het leven dat wij leven.

Ik heb, merkte ik onlangs, meer spijt van dingen die ik heb nagelaten dan van dingen die ik heb gedaan. Dus tegenwoordig reis ik de halve wereld rond, laat anderen op mijn kosten de halve wereld rondreizen, nodig mensen uit voor een diner in New York, ook al moeten ze daarvoor tien uur vliegen, maar de spijt laat zich niet bedwingen. Het meeste blijft ongeleefd, en juist omdat het ongeleefd blijft, is er altijd de suggestie dat het beste ongeleefd blijft.

Ik schreef dat de pillen van Nomi verwezen naar wat geweest had kunnen zijn als er geen leugens en angst hadden bestaan, maar ik begrijp nu dat ons hele leven daarnaar verwijst. Niet naar wat is, wat was, of wat zal zijn, maar naar wat geweest had kunnen zijn. Als.

Als ik niet betekenisvol had gekeken, maar had gevraagd: ‘Waar zijn die pillen voor?’

Of nog beter: ‘Slikt je hond eigenlijk ook pillen?’