Hollands Maandblad. Jaargang 1998 (602-613)

[p. 36]

Wat voorjaar was werd winter
door Stevo Akkerman

Het vaderschap tilt menig man boven zichzelf uit. Indachtig het Schriftwoord dat wie zichzelf overwint sterker is dan wie een stad inneemt, stapte ik op een koude zaterdagmiddag in januari met Ruben een dierenwinkel binnen om een goudvis te kopen. Het beestje was voor hem dus hij mocht 'm zelf uitzoeken en ook nog een voor zijn zusje Suzanne, zodat we even later naar huis reden met twee goudvissen zwemmend in een plastic zakje op de achterbank.

Op de vraag van de winkelier hoe de vissen zouden gaan heten had Ruben geen antwoord gegeven, maar thuisgekomen had hij samen met Suzanne wel een paar suggesties. ‘Siroera’ leek hen erg geschikt. En ‘Kojdekoj’. Of anders ‘Blik’ en ‘Maniko’. Het waren de namen die ze ook aan hun poppen gaven en ze noemden ze ook altijd als we vroegen hoe de baby moest gaan heten die in maart geboren zou worden: Kojdekoj! Siroera! Blik!

Als het lente wordt hè, zei Suzanne steeds, dan komt de baby. En Ruben legde zijn hoofd tegen zijn moeders buik en zei: Dag baby, gaat het goed? Ja?

De kinderen keken er meer naar uit dan ik. Tegen een collega aan wie ik vertelde dat Maria in verwachting was, zei ik dat ik dat door de vingers had gezien. Een echte grap was het niet. Van mij had het niet gehoeven. Dat gaf verder niks, dacht ik. Als het kind eenmaal geboren zou zijn, zou ik er vanzelf van gaan houden.

Op maandagmorgen - de goudvissen zwommen inmiddels anderhalve dag rondjes op de boekenkast - was Maria voor een echo naar een ‘diagnostisch centrum’ geweest. Men had daar vastgesteld dat de vrucht onvoldoende groeide en vervolgens dat de nieren niet zichtbaar waren. Maria had een brief meegekregen voor de verloskundige, met wie ze de volgende dag een afspraak had. We maakten die brief open en lazen dat de nieren niet ‘en vue’ waren en dat een ‘second opinion’ noodzakelijk werd geacht. Dezelfde dag nog konden we terecht bij een gynaecoloog in het ziekenhuis.

Anderhalf uur zat ik met Ruben en Suzanne in de wachtkamer, voortdurend bewerend dat mama echt elk moment terug kon komen, bladerend in nummers van Time-magazine en met een schuin oog kijkend naar een tv-toestel waarop beelden van snowboard-capriolen werden afgewisseld door reclame voor luierbroekjes ten behoeve van incontinentiepatiënten. Ook werden we herhaaldelijk opgeroepen het maritiem museum te bezoeken. Het viel me op dat er veel buitenlandse vrouwen in de wachtkamer zaten en ik vroeg me af of zij hun hoofddoekjes om zouden houden als de dokter hun geslachtsdelen ging inspecteren.

Waarom bleef Maria weg? Was er acuut iets misgegaan en waren ze haar nu aan het opereren? Ik begon moed te verzamelen om inlichtingen te vragen, toen ze te voorschijn kwam. Dit is wat ik me herinner: dat ze de kinderen elk een doosje Smarties gaf. We reden naar huis (ik denk dat in de auto het woord levensvatbaar wel gevallen is) en ik wist dat het afgelopen was en zij wist dat het afgelopen was en

[p. 37]

's avonds in bed zei ze: leg je hand op mijn buik, dan kun je 'm voelen schoppen. En ik legde mijn hand op haar buik, voor het eerst in maanden, en ik voelde niets. Was ik niet geïnteresseerd in zijn leven, dan kon ik bij zijn dood ook maar beter wegwezen, dat zei hij tegen me, denk ik.

*

Het zou een jongen worden, daar twijfelden we niet aan. Of laat ik me beter uitdrukken: hij was er al, onze jongen, zij het in wording. We wisten ook al hoe hij heette. Of misschien ook niet. Misschien was dat veranderd. Want het was altijd zo, zei Maria, dat als ik aan ons kind dacht, ik 'm voor me zag als een jongen van een jaar of vier, vijf. Op zijn fiets, of aan het rennen. Maar het kind dat ik bij me draag zal nooit fietsen of rennen. Het is hem niet. Dit is een ander kind. We moeten hem een andere naam geven, Rolef. Ja ja, zei ik, tja. Ik zette het Requiem van Fauré op, maakte een fles wijn open en dacht aan François Mitterand, voor wie deze muziek geklonken had omdat hij dood was. Kyrie eleison. Libera me, Domine. In paradisum deducant te angeli. De groten der aarde hadden om hem getreurd, Helmut Kohl had zelfs gehuild, om hem die van alle walletjes had gegeten die er maar te vinden waren.

Maar onze jongen? Die zou in stilte begraven worden, niet lang na zijn geboorte, door niemand gekend, door niemand betreurd. Ik zette de muziek wat harder. Chorus angelorum te suscipiat; moge het koor van engelen je ontvangen en, in de naam van God de Vader, de schepper van hemel en aarde, laat niemand zeggen dat je minder bent dan François Mitterand, want een mens is een mens is een mens en wij treuren om je, zelfs al hebben we je haast niet gekend en we gaan je naam niet veranderen, hoor je? We veranderen je naam niet!

*

Voor wat inmiddels de ‘third opinion’ zou worden reden we naar een academisch ziekenhuis. Zonder ook maar iets te herkennen keek ik op de monitor boven het bed mee naar de beelden van de echo. Al die tijd klonk uit luidsprekers het kloppen van het hart, met een dwingende regelmaat en een beetje klotsend; onderwatergeluiden.

Ik zie het somber in, zei de dokter toen hij klaar was. Na beraad met zijn collega's kwam hij met zijn diagnose: syndroom van Potter. Dat betekent dat uw kindje geen nieren heeft, dat ook de longen zich niet goed ontwikkelen, en dat het dus al vrij snel na de geboorte zal overlijden.

Hoe lang na de geboorte, dokter?

Moeilijk te zeggen. Misschien minuten. Misschien uren. Mogelijk ook dagen, dan kunt u het nog mee naar huis nemen.

Weken dokter, kan dat ook?

Nee, dat acht ik uitgesloten. Iets anders: u weet of het om een jongetje of een meisje gaat?

Nee.

Ik moet het honderd keer gezien hebben en toch zou ik het niet weten, het spijt me.

Oh, maar dat geeft niets. Echt niet.

We schudden hem de hand, kregen nog de maatschappelijk werkster te spreken (‘Als u wilt kunt u zelf een kistje timmeren’), reden naar ons eigen ziekenhuis, spraken met de gynaecoloog aldaar en ten slotte met een kinderarts. Die zei eerder aan minuten te denken dan aan uren, laat staan aan dagen. Mee naar huis nemen?

Uitgesloten.

[p. 38]

De avond viel en we maakten een kleine omweg langs een kerkhofje aan de Broekdijk. Een mooie plaats, dachten wij. Maar Ruben zei de volgende dag: Het baby'tje is nog zo klein, de nieren kunnen nog wel komen.

Nee, zeiden we. Het kindje zal sterven.

Gaat het dan dood?

Ja, want het is ziek. Het kan niet leven. Dat is wel heel jammer.

Ja, zei Suzanne, heel jammer. Maar als het een jongetje is, dan eten we blauwe muisjes hè, en als het een meisje is roze.

Ja, zeiden we, zo is het. En we tilden de kinderen op tafel, zodat ze bij de kom van de goudvis konden om hem te voeren. De andere was 's nachts doodgegaan. Jammer hè. Nu heeft hij geen vriendje meer.

*

Nog zes weken. De telefoon rinkelde voortdurend. Verre nichten verlangden dat ik ze zou inlichten over ‘hoe ik me voelde’, dan wel ‘hoe ik het verwerkte’ en onder het motto ‘de man wordt vaak vergeten’ werd me verzekerd dat het voor mij ook heel erg was en dan zei ik zuchtend ‘ja, dat is zo’, en ‘heel erg bedankt voor het bellen’. Dagelijks bracht de post weer nieuwe zoetsappige rijmpjes en intussen zat ik elke avond achter mijn bureau op zoek naar de juiste woorden voor op het kaartje.

Niet ver van ons huis
aan het eind van de straat
staat onder bomen een kruis
slaat de doodsklok de maat.

Nog voor je werd geboren
hebben we daar gezocht
naar waar je liggen mocht
we hadden je al haast verloren.

Dit hadden we gezegd:
als het lente wordt, dan is ons kind er
maar nu kom je daar terecht
wat voorjaar was werd winter.

Maria vond het niet goed. Toen bij die eerste keer, zei ze, dat was veel beter.

De eerste keer: we gingen 's ochtends met de bus naar het ziekenhuis, waar Maria per infuus weeën-opwekkende middelen kreeg toegediend om de inmiddels overleden vrucht, 18 weken oud, geboren te laten worden. Ze huilde erg, hetgeen de technische dienst niet verhinderde ondertussen een monteur te sturen om de tlbuis boven haar bed te vervangen. Op een gegeven moment stapte de gynaecoloog naar binnen en rommelde wat tussen haar benen. Ons eerste kind was geboren. En werd meteen weggebracht. Toen ik een paar minuten later op zoek ging naar een verpleegster, kwam ik in een soort keuken terecht waar op het aanrecht, in een aluminium bakje, mijn kind lag. Het was een jongetje, zag ik, en hij was heel klein.

Onder de titel ‘Unvollendete’ schreef ik er een gedicht over, waarmee ik op fijnchristelijke zolders het publiek lastig viel, want ik was in die dagen veelbelovend kunstenaar. Uh ja, zei dan een jongeman na een pijnlijke stilte, gaat het misschien over abortus? Nee, het gaat niet over abortus. Eikel.

Het was nu tien jaar later, ik was vader van twee kinderen, eigenaar van een goudvis en mijn vrouw stond telefonisch uit de doeken te doen wat er gaande was (‘het kindje heeft geen nieren’), terwijl ik koffie inschonk voor een mevrouw die zomaar

[p. 39]

aan was komen bellen, een moeder van de school van Ruben. Ze had een bosje tulpen meegebracht en vertelde dat op een gegeven moment haar hele vruchtzak eruit hing.

Maria was nog steeds aan de telefoon.

Ja, ging de mevrouw verder, dus dat was wel heel moeilijk.

Nou, zei ik.

Maria bleef aan de telefoon. Ik ging op zoek naar een vaas en trok me vervolgens terug.

In de weken die volgden kwam ik deze mevrouw, die zelf niet lang geleden een baby had verloren, dagelijks vier keer tegen bij Rubens school. Ze kon me niet zien zonder me even vriendschappelijk aan te raken en te vragen: Hoe gaat het nou?

Meestal zei ik dan: Goed hoor. Dat stelde haar wellicht een beetje teleur. De ene keer dat ik van dat stramien afweek en zei dat het wachten lang begon te duren, dat het goed zou zijn als het afgelopen was, leefde ze onmiddellijk op:

Ja, kun je eindelijk aan de rouwverwerking beginnen!

*

De gemeentegids vermeldde vier begraafplaatsen. Twee katholieke, een reformatorische en een openbare. We waren bang dat ze geen van alle ruimte zouden hebben, maar een telefoontje aan de plantsoenendienst wees uit dat voor niet-katholieken als wij zowel de reformatorische als de openbare begraafplaats beschikbaar was. Dat verraste ons.

De openbare begraafplaats lag aan het einde van onze straat en dateerde van eeuwen her; we hadden nooit durven hopen dat daar tegenwoordig nog begraven kon worden. Op de plek waar vroeger een kapel was, stonden nu wat bomen. Verscholen onder het groen lagen er, omheind door een hek, een twintigtal graven. De meeste waren al oud, de stenen verweerd en gebarsten. De beheerder leidde ons op een koude ochtend rond en liet ons een plaatsje uitzoeken. We kozen perceel 53; dicht bij het hek, te zien vanaf het voetgangerspad, aansluitend op een aantal andere graven.

Nu we een graf hadden, moesten we op zoek naar een kist. Dat zou niet gemakkelijk worden, zo was ons verzekerd. Grafkistproducenten doen alleen zaken met begrafenisondernemers, niet met particulieren. En dat was inderdaad wat de firma Van Kessel (Gouden Gids, pagina 235) ons meedeelde: het speet hen zeer, maar ze konden het niet doen, ze waren gebonden aan contracten en konden die niet op het spel zetten. Maar weet u wat, zei de meneer aan de telefoon, probeert u het eens bij firma De Eik, die doet tegenwoordig in parketvloeren, maar vroeger maakten ze ook kisten. Misschien hebben ze er nog een staan.

Op zaterdagmiddag stapten we met Ruben en Suzanne bij De Eik, gevestigd naast het Baby Domein, naar binnen. We hebben gebeld, zeiden we tegen de man aan de balie, over een kist. Ja, antwoordde hij, komt u maar. Hij opende de deur naar de werkplaats. Daar stond, op een stellage, een kist, de laatste. Altijd bewaard, zei de man, want weet u, dat klinkt misschien gek, maar mensen gebruiken ze ook wel om huisdieren in te begraven, nou ja, kijkt u maar, hij is misschien wat groot voor een pasgeboren baby, wacht, ik zal hem even openmaken. Leuk trouwens dat u de kinderen er zo bij betrekt. De man opende het licht-houten kistje en liet de glanzend witte bekleding zien, een beetje als een bruidsjurk.

Laten we het maar doen, zei Maria. Ik aarzelde - zou het kindje niet heen en weer gaan schuiven in deze veel te grote kist? - maar stemde toe; we mochten blij zijn dat we een kist gevonden hadden. Ik tilde de kist de winkel uit, liep ermee langs Baby Domein en zette hem in de kofferbak van de auto. Thuis kwam de kist op de commode in de babykamer te staan. De kinderen sleepten er al hun knuffels naar toe en

[p. 40]

zetten die op en naast de kist. Het was feest op de babykamer. Ja, zei Suzanne, want weet je: als de baby in het kistje gaat, dan doet hij zijn ogen open en dan wordt hij weer levend.

Nee joh, zei Ruben, dat kan helemaal niet.

*

Ik denk dat ik zeventien was toen ik besloot, na jaren van gesnotter, dat ik een echte man was en dat echte mannen nooit huilden. Daar had ik me vijftien jaar lang aan gehouden, maar nu naderde het moment dat de ban gebroken zou worden. Intussen wist Maria niet wat ze moest zeggen tegen de mensen (‘zeik-wijven’, volgens mij) die haar vroegen hoe Rolef erop reageerde, want Rolef reageerde nauwelijks en dus vroeg ze op een avond: Vind jij het eigenlijk ook erg? Ik vroeg het me af en ik wist het niet en dat vond ik heel erg.

De dag naderde, en brak aan. Dat we 's ochtends vroeg, de kist weer in de kofferbak, naar het ziekenhuis reden. Dat we angstig de lift namen naar de elfde verdieping en een steriele verloskamer kregen toegewezen, dat we uit het raam keken naar de wereld, naar het leven en dat ik een foto van haar nam, nog met haar dikke buik, haar buik met daarin de aangekondigde dood. De beheerder van het mortuarium kwam op bezoek, vriendelijk en ruikend naar desïnfecterende zeep, en zei: oh, ik dacht dat het doodgeboren zou worden. Nee nee, zeiden wij, het heeft geen nieren, dus het zal niet lang leven, misschien minuten, misschien uren, hooguit dagen. Maar nu leeft het nog, op de nieren van de moeder, nu is er nog niets aan de hand. Hij vertelde hoe ik rijden moest om de kist alvast te brengen: volg de borden expeditie. Ik ben zo weer terug, zei ik tegen Maria, en ging. Volgde de borden expeditie en voelde me een verrader. Jij weet nog van niets, dacht ik. Jij ligt daar op de elfde, veilig in de moederschoot, en ik rij hier op de begane grond om de kist te bezorgen waar je straks in liggen zult.

Niet lang daarna werd onze jongen geboren. Het was een meisje. Evy Elise. Ze lag bij haar moeder en huilde. En in de lift, onderweg van de afdeling anesthesie - waar ze per ongeluk ter wereld was gekomen nadat Maria een ruggenprik had gekregen - naar de afdeling verloskunde, deed Evy haar ogen open en keek en keek en keek. Mijn dochter, mijn mooie dochter; ik huilde als een echte man. Ach meisje, zei Maria, waarom mag jij niet blijven leven? Ze drukte haar lippen op Evy's voorhoofd.

Ze maakte nog geluidjes, heel zachtjes en klagelijk, toen ik Evy in mijn armen kreeg. Dat was, denk ik, nadat de verpleegster haar gewassen had. Lang duurde het niet; het leek alsof ze was gaan slapen. Ik gaf haar terug aan haar moeder. Het exacte moment hebben we niet vast kunnen stellen, maar het moet geweest zijn vlak voordat Ruben en Suzanne door hun oma werden binnengebracht, vijf kwartier nadat ze was geboren. Lieve baby, zei Suzanne, en ze aaide Evy over het gezicht en ze pakte haar handje, een beetje verbaasd en verontwaardigd over het gebrek aan respons. Intussen bescheen Ruben alle hoeken van de kamer met de zaklantaarn die hij net gekregen had. Af en toe wierp hij een steelse blik op zijn nieuwe zusje, maar dichtbij komen wilde hij niet. Hij was bang dat de baby tegen wie hij altijd had gepraat voordat ze geboren was hem nu niet meer zou horen.

We wierpen een laatste blik op haar, we prentten ons haar beeltenis in, en verlieten aan het einde van de middag met z'n tweeën het ziekenhuis, zoals we aan het begin van de morgen met z'n tweeën gekomen waren. 's Avonds, toen iedereen naar bed was en ik alleen met de goudvis in de kamer zat, deed ik de televisie aan om het Journaal te zien. Maar geen woord.