Hollands Maandblad. Jaargang 1998 (602-613)

[p. 3]

Open brief aan de algemene rekenkamer
door Allard Hoogland

‘En onze cijfers worden nog steeds beter’
(mr. dr. Jan de Valk, tot deze maand persofficier van justitie te Groningen)

Hoe gaat het met u? Bevalt de nieuwbouw? Fijne kleuren hebben Aldo en Hannie van Eyck uitgezocht voor die organische torentjes. Met mij gaat het niet zo denderend. Ik ga u in deze brief vragen een onderzoek in te stellen naar het vervalsen van statistieken door het Openbaar Ministerie.

Ik weet het, u hebt daar net een onderzoek achter de rug en het idee staat u tegen. U ziet er tegenop om opnieuw door loopgraven vol twijfelachtige getallen, vervuilde bestanden en kwalijk ruikende dossiers naar de waarheid te kruipen, om vervolgens aanbevelingen te doen die worden weggewimpeld. Bovendien vraagt u zich af of er, na de donderbuien van de laatste tijd, nog enige eer te behalen valt aan het om. Ik zal u in deze brief uitleggen dat de eigenlijke crisis bij justitie veel dieper zit dan de discussie over opsporingsmethoden, zelfstandigheid, personen en bijbanen doet vermoeden.

Uw op 25 september 1997 verschenen onderzoek ging over het heenzenden van verdachten. Het is u, denk ik, niet in uw kouwe kleren gaan zitten. U zocht uit hoe vaak een officier van justitie een verdachte wegens tekort aan celruimte naar huis moet sturen, en hoe ze bij het Openbaar Ministerie dat probleem aanpakken.

Het bleek dat ze geen idee hebben hoe de zaak er voor staat. Er is geen greep op de hoeveelheid beschikbare celruimte. De geautomatiseerde systemen kloppen niet, de daarin verwerkte gegevens kloppen niet, en de aan die gegevens ten grondslag liggende dossiers kloppen niet. De kwartaalrapportages aan de Tweede Kamer zijn onjuist, betrouwbare gegevens over straftoemeting ontbreken en er bestaat, zo rapporteerde u, ‘geen enkel zicht op de werkelijke cijfers’van de hoeveelheid arrestatiebevelen en gearresteerden. Ieder jaar worden tientallen strafvonnissen als gevolg van administratieve onachtzaamheid niet uitgevoerd.

Dat ze bij justitie niet weten hoeveel politieagenten ze in dienst hebben, zoals kort na het verschijnen van uw rapport bleek, heeft u niet verbaasd. U kreeg boven water dat de voorraad lopende vonnissen midden 1996 was toegenomen tot 18.000 stuks. Op dat moment wachtten dus 18.000 veroordeelde criminelen op uitvoering van hun straf.

Uit uw rapport zou je de indruk kunnen overhouden dat het weliswaar een janboel is bij de parketten, maar niet dat ze met opzet de zaak verdraaien. Als u dat denkt, Rekenkamer, hebt u het mis. De werkelijkheid is dat het om heel goed met cijfers weet om te gaan. Al jaren verdoezelt het een groot deel van de niet-vervolgde strafzaken in valse statistieken. Je hebt, zou Mark Twain zeggen, drie soorten leugens: leugens, grove leugens en de statistieken van het Openbaar Ministerie.

Midden in de Augiasstal snort een witwasfabriekje. Je stopt er hoge sepotcijfers in en er komen lage sepotcijfers uit. Het fabriekje loost wat afvalstoffen, waardoor het ophelderingspercentage van de politie wordt vervuild, maar dat zal de klant een zorg zijn.

Waarom rapporteert het Openbaar Ministerie een lager cijfer over sepots dan er in werkelijkheid is? Op het eerste gezicht lijkt het niet in zijn belang. Er is te weinig capaciteit om alle misdrijven te vervolgen en het niet vervolgen van een misdrijf is iets akeligs. Je zou dus denken, hoe meer het om door tekort aan mankracht moet seponeren, des te beroerder ziet de zaak er uit, en des te meer geld zou het uit de politieke markt kunnen halen. Maar ze doen alsof het wel meevalt met de hoeveelheid sepots.

De verklaring voor deze schijnbare tegenstelling is dat het om de omweg van politieke pressie niet nodig heeft, omdat het voor lage sepotcijfers rechtstreeks betaald krijgt. Dat lage sepotcijfers

[p. 4]

grof geld waard zijn, ik zal u zo dadelijk onthullen hoeveel, is het gevolg van de wet van de schaarste.

Tot 1970 vervolgde het Openbaar Ministerie in principe alle delicten, tenzij er een goede reden was om dat niet te doen. Die reden kon technisch zijn, wanneer het bewijs niet te leveren viel, of beleidsmatig, bijvoorbeeld wanneer de dader te ziek of te oud was om vervolgd te worden. Dat leidde dan tot een technisch-, respectievelijk een beleidssepot.

In de jaren zestig ontstond een justitiële crisis. Door deelnemers aan protestacties en makers van aanstootgevende kunst jarenlang op de verkeerde manier aan te pakken had justitie het vertrouwen van het publiek verspeeld. In die jaren kon het gebeuren dat iemand die op straat krenten uitdeelde door de politie werd geslagen, dat wie ‘Johnson moordenaar’ riep voor de strafrechter kwam, en dat demonstranten door de Amsterdamse hoofdinspecteur Koppejan in een drietonner naar een weiland buiten de stad werden gereden.

U begrijpt, Rekenkamer, dat kon natuurlijk niet goed gaan en er kwam nieuw beleid. Met een terughoudende hantering van het strafrecht zou justitie haar gezag herwinnen, zo heette het. Sindsdien vervolgt het Openbaar Ministerie alleen die delicten waarvoor, naast een sluitend bewijs, ook ‘een maatschappelijke aanleiding’ tot vervolging bestaat. Het om bepaalt zelf of die maatschappelijke aanleiding aanwezig is en vervolgt sinds die tijd alleen wanneer het daar zin in heeft.

Het jammerlijke is nu dat de positieve opportuniteit, zo heette de nieuwe aanpak, niet alleen voor het terrein van het openbaar gezag - waarvoor het was bedacht - ging gelden, maar ook voor alle gewone delicten als diefstal, geweldpleging en oplichting. Ook daar kan het om, wanneer het dat nodig vindt, een zaak eenvoudigweg seponeren.

Eind jaren zestig explodeerde juist die gewone criminaliteit in omvang. Bij justitie ontstond daardoor een tekort aan mankracht en nu kwam de positieve opportuniteit van pas. Bedoeld om genuanceerd te kunnen reageren op provocerende heethoofden, werd het tot veiligheidsventiel van een falend capaciteitsbeleid.

Bij het nieuwe seponeren ging het helemaal niet om de vraag of strafrechtelijk ingrijpen zinvol was en of er een maatschappelijke aanleiding bestond om te vervolgen. Het ging erom of ingrijpen gezien de overstelpende drukte überhaupt wel mogelijk was. Het om seponeerde uit lijfsbehoud.

Het seponeerde, overigens conform de permissieve tijdgeest die het belang van de delinquent voorop stelde, zoveel dat vijftien jaar later een nieuwe justitiële crisis was ontstaan. Burgers accepteerden het niet langer dat krakers gratis woonden, terwijl de misdadigers die hun huizen binnendrongen niet werden bestraft. De Commissie-Roethof bracht de veel voorkomende criminaliteit in kaart. Even schrok de politiek wakker en bepaalde dat het niveau van de strafrechtelijke handhaving omhoog moest. In het beleidsplan ‘Samenleving en Criminaliteit’ uit 1985 stonden de nieuwe uitgangspunten: meer preventie, justitie moest vaker interveniëren, en het aantal onbestrafte misdrijven moest sterk omlaag. Het om moest minder seponeren.

Vanaf dat moment is met man en macht gepoogd iets te verdoezelen dat eigenlijk niet te verdoezelen viel: dat het aantal niet-vervolgde strafzaken torenhoog is. Lage sepotcijfers werden schaars.

Het plan Samenleving en Criminaliteit richtte zijn pijlen op de ergste vorm van seponeren, het zogeheten kale beleidssepot. Een kaal beleidssepot is het onvoorwaardelijk niet vervolgen van een misdrijf op beleidsmatige gronden - lees: meestal omdat het om geen tijd heeft - zonder de dader zelfs maar een waarschuwing te geven. Het aantal kale beleidssepots, zei het plan, moest met de helft naar beneden. Toen vijf jaar later de balans werd opgemaakt schetterden de loftrompetten op het ministerie van Justitie. De doelstelling was gehaald, zeiden ze. Klopte dat ook?

Van 1986 tot 1990 nam het aantal kale beleidssepots af, niet met de helft, maar met 12 procent. De totale hoeveelheid sepots daalde daarentegen niet, die steeg juist, tot meer dan zeventigduizend. Dat kwam doordat het aantal technische sepots, sepots wegens gebrek aan bewijs, meer toenam dan de beleidssepots afnamen. Er had een verschuiving plaatsgehad en nu zag het er wat acceptabeler uit. Een sepot wegens gebrek aan tijd is een blamage; een sepot wegens gebrek aan bewijs is pech.

De eenvoudigste manier om een beleidssepot weg te moffelen is er een technisch sepot van te maken. De officier van justitie seponeert het mis-

[p. 5]

drijf wegens gebrek aan bewijs op het moment dat er inderdaad te weinig bewijs is. Dat nader onderzoek wel overtuigend bewijs zou kunnen opleveren ligt zo diep verscholen in de dossiers - als die dossiers tenminste kloppen - dat er geen haan naar kraait.

Dit was kennelijk opgevallen en daarom stond in het nieuwe beleidsplan uit 1990, genaamd ‘Strafrecht met Beleid’, naast het richtgetal voor de beleidssepots nu ook het voornemen om het aantal technische sepots te verminderen. Er kwam een streefgetal voor het aantal sepots wegens gebrek aan bewijs.

Rekenkamer, als het goed is voelt u op uw

[p. 6]

klompen aan dat er iets niet deugt aan een streefgetal voor sepots wegens gebrek aan bewijs. De bewijsbaarheid van een delict hangt af van de regels van het bewijsrecht, de voorhanden bewijzen en de interpretatie daarvan. Een misdrijf is bewijsbaar of is dat niet. Als je op de bewijsbaarheid een politieke norm loslaat, erken je impliciet dat een groot deel van de sepots wegens gebrek aan bewijs eigenlijk sepots wegens gebrek aan tijd zijn.

Het was de weinig fraaie realiteit die die innerlijk tegenstrijdige norm voor technische sepots voortbracht. Het betekende dat het om de oude methode van het wegmoffelen van sepots door ze in een andere categorie te schuiven, nog maar beperkt kon toepassen. Om nu nog toonbare sepotcijfers te kunnen laten zien, moest het uit een ander vaatje tappen. Zo ontstond het witwasfabriekje.

Probeert u zich het volgende voor te stellen, Rekenkamer. Er overlijden te veel hartpatiënten in Nederland en de regering wil daar wat aan doen. De hartspecialisten krijgen de opdracht om minder patiënten een operatie te onthouden; het aantal niet-geopereerde hartpatiënten moet met een bepaald percentage omlaag, zo luidt de nieuwe norm. Dat lijkt rechttoe rechtaan, maar de cardiologen beginnen een duivels spel. Ze weten de huisartsen zo gek te krijgen dat die minder hartpatiënten naar hen doorsturen.

Er komen nu aanzienlijk minder patiënten op hun spreekuur. Van dat lagere aantal opereren ze evenveel als vroeger maar er is iets veranderd; ze hoeven minder patiënten zonder operatie naar huis te sturen. Het aantal ongeopereerde hartpatiënten daalt, toevallig precies met het opgedragen percentage. De specialisten hebben hun norm gehaald.

Wat zou u zeggen als u dit verhaal hoorde? U zegt misschien: ‘Dat bestaat niet want aan zo'n opzetje zouden de huisartsen nooit meewerken’. Maar als de cardiologen nu eens de baas zouden zijn van de huisartsen en hun domweg kunnen bevelen om minder patiënten door te sturen?

Welnu, zo gaat het in het strafrecht. Omdat het Openbaar Ministerie de baas is van de politie kan het jaarlijks tienduizenden misdrijven buiten de deur houden door de politie te verbieden die te laten doorstromen naar het parket. Het haalt de voorgeschreven norm uit 1990, omdat die niet in een absoluut getal maar in een percentage is uitgedrukt. Ondertussen nam de criminaliteit van 1990 tot 1996 gewoon toe, zoals die al tientallen jaren toeneemt, en het aantal onbestrafte misdrijven is sinds 1990 weer gegroeid. Het is nu zelfs groter dan ooit. Dit is het procédé van het witwasfabriekje. Nooit was de kans dat je wordt veroordeeld voor een misdrijf zo klein als nu, en justitie zegt dat haar doelen zijn bereikt.

De Tweede Kamer hoor je er niet over. Banken en verzekeraars, die veel schade ondervinden van de criminaliteit, mompelen slechts. Een soort Coornhert Liga voor rechtshandhaving is er niet. Slachtoffers van misdrijven willen wat hun is overkomen zo snel mogelijk vergeten, misschien uit angst een wettelijk vastgestelde portie psychische hulp te krijgen opgedrongen. Strafrechtgeleerden beperken zich tot het uitreiken van certificaten van rechtschapenheid aan de politiek, en het welwillend in elkaar knutselen van een theoretisch fundament voor het oprukkende handhavingstekort. Vandaar deze brief aan u, Rekenkamer.

Hoe gaat het nu in z'n werk op het witwasfabriekje? Eigenlijk heel simpel. Het Openbaar Ministerie stuurt medewerkers naar de politiebureaus om strafzaken in een vroeg stadium te aborteren. In Amsterdam heten die medewerkers ‘hoppers’ en in Groningen heten ze ‘filteraars’, maar ze doen hetzelfde.

Vanuit het oogpunt van bedrijfsvoering is dit aborteren van strafzaken noodzakelijk, vanwege het tekort aan capaciteit. Het zou natuurlijk inefficiënt zijn de politie energie te laten steken in een onderzoek waarvan je op voorhand weet dat er geen tijd is om het resultaat voor de rechter te brengen. Dat zou bovendien de politie frustreren.

Iets heel anders is het wanneer je op deze manier het aantal bij het parket ingeschreven zaken kunstmatig laag houdt en mooi weer speelt met de verkregen resultaten. Dat leidt tot verbazingwekkende taferelen. Zoals bij de uitreiking van de iso-erkenning aan het parket Amsterdam. Het nos-Journaal van 26 september 1997 meldde bij die gelegenheid op gezag van hoofdofficier Vrakking (kent u hem nog van de irt-affaire en van het zonder rechtsgrond afvoeren van demonstranten tijdens de Eurotop in juni 1997?) dat ze het tegenwoordig erg goed deden in Amsterdam. Het aantal sepots was van bijna 40 procent tot 14 procent gedaald. Dat ze tegenwoordig

[p. 7]

ieder jaar duizenden zaken al op het politiebureau aborteren vertelden ze er niet bij.

Of neem mr. dr. Jan de Valk, de beruchte voormalig persofficier te Groningen. In het Nieuwsblad van het Noorden van 27 juli 1996 vertelde hij hoe goed ze strafzaken kunnen aborteren in Groningen. Een parketsecretaris, zei hij, kruipt achter een computer met een rechtstreekse verbinding tussen politiebureau en parket. Voordat hij de lijst van de politie overneemt schrapt hij de processen-verbaal die hem niet aanstaan. Van die zaken spreekt hij er een paar door met de politie, en klaar is Kees. Een kind kan de witwas doen.

‘Wij hebben... de doelstellingen uit Strafrecht met Beleid gehaald’, zei De Valk. ‘Maar dat kan alleen omdat wij op deze manier werken’. Inderdaad, je moet natuurlijk niet de echte getallen rapporteren.

In Den Haag werden de sepotcijfers uit Groningen met open armen ontvangen en het parket kreeg een speciale bonus van vijftigduizend gulden. Vijftig mille, Rekenkamer. Op het witwasfabriekje ging de vlag uit. ‘En onze cijfers worden nog steeds beter’, kon De Valk beloven.

Later las ik in de krant dat de helft van alle aangiften verkeerd in de computers van de Groningse politie staat. Het systeem waarmee die parketsecretarissen werken deugt niet. Komt u dat bekend voor?

Het goede nieuws is dat De Valk inmiddels als persofficier is afgetreden vanwege zijn betrokkenheid bij de affaire-Lancée en omdat hij telefoongesprekken met journalisten op de band opnam en die bandjes aan de rijksrecherche gaf. Het slechte nieuws is dat hij als officier van justitie aanblijft en dat de door hem geschetste praktijk gemeengoed is in het Openbaar Ministerie.

Er is nog een interessant geldspoor. Het om wordt door het ministerie gefinancierd op grond van de instroom van strafzaken. Dus, zou je denken, omdat zoveel zaken al op de politiebureaus sneuvelen, loopt het een behoorlijk bedrag mis. Zo is het niet. Alle zaken die die parketsecretaris uit dat ondeugdelijke computerbestand heeft zitten schrappen, worden door het ministerie van Justitie gehonoreerd alsof ze gewoon bij het om zijn ingestroomd.

Het Openbaar Ministerie houdt er een dubbele boekhouding op na. In het ene cijfer tellen de weggefilterde strafzaken wel mee en in het andere niet. Beide cijfers worden beloond met geld, het hoge instroomcijfer met de normale vergoeding per zaak en het lage instroomcijfer met een beloning van vijftig mille.

Beginnen uw handen al te jeuken?

Het abortuskoffertje van een officier van justitie telt vele tangen, en in mijn geval kozen ze abortustang nummer 74. Sepotgrond 74 luidt: ‘civiel- of administratiefrechtelijke afdoening’.

Het zit zo. Een bedrijf waarin ik aandeelhouder ben was getild door twee oplichters. Het ging om een aanzienlijk bedrag, Rekenkamer.

Bewijsproblemen voor een strafveroordeling zag de officier van justitie niet, zei hij met zoveel woorden. Voor de zekerheid had ik zelf het bewijs op een presenteerblaadje aangeboden. Een technisch sepot was dus van de baan en het werd een beleidssepot. ‘Het ontbreekt ons aan capaciteit en als die capaciteit er wel zou zijn dan kreeg dit feit een lage prioriteit’, aldus de officier. ‘Mijns inziens dient de zaak civielrechtelijk te worden afgedaan’.

Misschien doelde hij erop dat de hoofddader, voordat hij aan lager wal raakte, ooit bij het bedrijf betrokken was, maar zo valt aan ieder misdrijf wel een civiele kant te ontdekken. Je kunt nu eenmaal alleen worden opgelicht door iemand die je kent. Met voldoende moedwil kan justitie aldus de criminaliteit voor een belangrijk deel privatiseren, en aan moedwil ontbreekt het niet.

Ben je het slachtoffer van een misdrijf dat wordt geseponeerd, en wil je geen eigen rechter spelen maar ook niet bij de pakken neerzitten, dan zul je dus civiel moeten procederen. Nu neemt, bij maximaal chicaneren door de tegenpartij, zo'n procedure door het tekort aan rechters al gauw een jaar of zeven in beslag. Ik heb na vier jaar nog steeds geen uitspraak in eerste aanleg. Uithoudingsvermogen is dus een eerste vereiste.

Je moet ook een sterke maag hebben. Sinds mijn oplichters merkten dat justitie ze niet strafrechtelijk vervolgt plegen ze nieuwe misdrijven. Om het civiele proces te winnen gebruiken ze vervalste processtukken en meinedige verklaringen. Ik ben bovendien verschillende malen bedreigd, waarvan een keer met een kogel, in een poging me er toe te brengen de procedure stop te zetten.

Van deze nieuwe misdrijven heb ik weer aangifte gedaan, wat leidde tot een nieuw sepot. Er loopt, motiveerde het om, immers al een civiele procedure.

[p. 8]

Wanneer je het strafrecht privatiseert, krijg je een rare toestand. Ik heb in dit geval misschien verhoudingsgewijs redelijke kaarten, maar hoe zit het met de peuterspeelzaal waarvan de penningmeester er met vijfendertigduizend gulden vandoor ging? Een beleidssepot kregen ze en het bestuur moest het geld maar civielrechtelijk proberen terug te krijgen. Ik vraag me af of die peuterspeelzaal het heeft overleefd. En hoe zit het met de winkelier uit Rotterdam die werd opgelicht, een technisch sepot aan z'n broek kreeg dat een uur in de wind stonk, en vervolgens een kort geding tegen de dader verloor omdat die, volgens beproefd crimineel recept in civiele zaken, vlak voor de zitting een vervalst stuk indiende? En hoe zit het met de oude dame die op straat met geweld werd beroofd, daar blijvend lichamelijk letsel aan overhield, en die de dader had herkend? Een beleidssepot was haar deel. En hoe zit het met de ouders wier kind op nieuwjaarsdag door een dronken automobilist werd doodgereden en aan wie de officier van justitie kwam uitleggen dat een beleidssepot in dit geval toch wel het beste was, omdat de dader uit een asociaal milieu kwam dat voor veel ellende zou kunnen zorgen, en ze hadden het bij justitie al zo druk?

De mogelijkheid bestaat om bij het gerechtshof een klacht in te dienen tegen een officier van justitie die weigert te vervolgen. Het hof kan de officier dan opdracht tot vervolging geven, wat in nog geen 0,2 procent van de sepots gebeurt. De officier kan zo'n opgedragen vervolging overigens zonder verdere inmenging van derden laten verzanden.

Interessant zijn de termijnen die het hof hanteert. Anderhalf jaar nadat ik de envelop met de kogel erin openmaakte deed het hof uitspraak op mijn klacht. Nou, Rekenkamer, wat dacht u? Afgewezen. Er loopt immers al een civiele procedure, zei het hof.

De jaarverslagen van het Openbaar Ministerie zijn steevast opgewekt van toon. Het gaat al goed en het zal nog beter gaan. Het is dezelfde opgewektheid die je vroeger kon aantreffen op bankbiljetten uit het Oostblok; blozende boerenmeisjes onder berstende korenaren met op de achtergrond haar grote liefde, de tractor. De modderige realiteit kwam niet in beeld. Met dat soort opgewekte bankbiljetten kregen ook de ingenieurs van die grote aardgaspijplijn in de Sovjet-Unie hun salaris betaald. Toen ze hoorden dat op dc plaats van bestemming plotseling te weinig gas arriveerde vonden ze een oplossing die heel goed werkte. Ze stelden de pompen een tandje hoger en aan het eind van de pijp was men weer tevreden, zo lang als het duurde. Dat er ergens onderweg een lek moest zijn kon iedereen op z'n vingers natellen, maar niemand zei het hardop. Door de hogere druk werd ook het lek weer groter en moesten de ingenieurs opnieuw aan het werk. Na een paar jaar druk verhogen en pompen bijplaatsen kwam, door een toevallige vonk in de buurt van het inmiddels enorme lek, de verwoestende explosie die de verrotting van het systeem nog eens aantoonde.

Ook in de jaarverslagen van het Openbaar Ministerie vind je zelden iets terug van de grimmige werkelijkheid. Er wordt veel met statistieken en grafieken geschermd, en altijd zijn ze op de goede weg. Als er iets mis gaat hebben anderen het gedaan. Over de lage sepotstatistieken schreef het in 1996: ‘... het verwezenlijken van deze doelstellingen had het om zelf in de hand. Bij die doelen waar dat niet het geval is, maar waar bij de verwezenlijking de politie nodig was, is nauwelijks of geen succes geboekt.’

Dat is stank voor dank. De politie helpt, door tijdens het filteren z'n mond te houden, het om juist heel goed met het halen van de doelstellingen. Stel je voor dat de politie moord en brand zou schreeuwen in de plaatselijke pers, telkens wanneer het opdracht kreeg een zaak te laten vallen. Dan had het om kunnen fluiten naar z'n mooie sepotquote.

Er is hier nog iets aan de hand. Met het wegfilteren van strafzaken op het bureau wordt automatisch ook een deel van het ophelderingspercentage van de politie weggefilterd. De verwijderde zaken komen weliswaar niet in het bestand van het parket terecht, maar blijven in de statistiek van de politie gewoon meetellen. Door de politie in een vroeg stadium op te dragen misdrijven niet te behandelen veegt het om dus wel z'n eigen straatje schoon, maar ontneemt het de politie daarmee tegelijkertijd de mogelijkheid deze op te helderen. De politiestatistiek raakt in het nauw.

Het ziet ernaaruit dat het ophelderingspercentage de nieuwe toetssteen wordt voor de prestaties van de politie. Onlangs nog veegde de minister van Justitie de politie de mantel uit omdat dit cijfer was gedaald.

Het ophelderingspercentage is, officieel, de

[p. 9]

verhouding tussen - aan de ene kant - het totale aantal misdrijven dat ter kennis van de politie komt en - aan de andere kant - het aantal misdrijven waarin door de politie ten minste één verdachte is verhoord. Dat is een vreemde definitie. U en ik zouden zeggen dat een opgehelderd misdrijf een misdrijf is waarvan de dader is veroordeeld door de rechter. Met de officiële definitie maak je het jezelf niet al te moeilijk om een misdrijf op te helderen. Het is een definitie die zich leent voor manipulatie, en hier loert het gevaar.

De politie heeft van het om een statistische zwartepiet toegespeeld gekregen en zal daarmee niet tot in lengte van dagen opgescheept willen zitten. Als de verwijten over het ophelderingspercentage lang genoeg aanhouden, zal ook de politie honger naar mooie cijfers krijgen. Die honger kan op een relatief onschuldige manier worden gestild door te kijken hoe je met ongeveer dezelfde inspanning meer ophelderingen kunt binnenkrijgen.

Door extra alcoholcontroles in het verkeer te houden, bijvoorbeeld. Die leveren namelijk uitsluitend opgehelderde misdrijven op. Iedere keer

[p. 10]

wanneer je iemand na een blaastest verbaliseert heb je een opheldering; er is een misdrijf en je hebt de dader verhoord. Als je maar genoeg alcoholcontroles houdt zal het ophelderingspercentage er op den duur acceptabel uit gaan zien. Zo zou het hameren op een hoog ophelderingspercentage kunnen leiden tot malle afwegingen bij de politie.

Maar er zijn ernstiger gevolgen mogelijk. Er komt geheid een sluwe politiechef die denkt: ‘We gaan niet het aantal ophelderingen verhogen, maar de totale hoeveelheid misdrijven verlagen. Wat het om kan, kan ik ook. Zij minder instroom? Dan wij ook minder instroom.’ De instrumenten zijn niet moeilijk te verzinnen: agenten minder processen-verbaal laten schrijven, aangiftes weigeren op te nemen, of aangiftes niet omzetten in processen-verbaal. Gebeurt dat niet hier en daar al, Rekenkamer?

Of, nog erger, iemand anders bedenkt dat je door het verhoren van tamelijk willekeurige verdachten snel misdrijven kunt ophelderen; het verhoren van een verdachte is volgens de officiële definitie immers voldoende om een zaak op te helderen.

Denkt u niet dat zoiets nooit kan gebeuren. In Engeland, waar het strafrecht er nog beroerder aan toe is dan hier, zijn de afgelopen tien jaar zelfs verschillende gevallen van fraude met het ophelderingspercentage aan het licht gekomen. Een politiedistrict rapporteerde eens een stijging van de ‘clear-up rate’ van 25 naar 69 procent in een jaar. Dat deden ze daar als volgt. Agenten noteerden de kentekens van willekeurige auto's, zochten de namen van de eigenaren erbij, beweerden dat deze gestolen en weer teruggevonden waren en haalden vervolgens criminelen die toch al in de gevangenis zaten over om deze diefstallen te bekennen. Op een ander politiebureau kregen ze een zwaar psychotische verdachte zo ver dat die maar liefst 391 inbraken bekende. Later bleek dat hij met een groot deel niets te maken kon hebben omdat hij op het moment dat ze werden gepleegd een straf uitzat. Een assistant chief constable van een van de grootste steden van Engeland liet zich eens ontvallen: ‘I can produce whatever clear-up rate you want.’

Het pleit voor de integriteit van de Nederlandse politie dat het ophelderingspercentage hier zo laag is. Het ophelderingspercentage kan niet hoog zijn vanwege het tekort aan mankracht. Het Openbaar Ministerie wil ook helemaal niet dat het ophelderingspercentage stijgt, want wat zou het met al die opgehelderde misdrijven aanmoeten? Gesteld dat de opheldering tot een vervolgbare zaak leidt, dan ontbreekt immers de tijd om die zaak voor de rechter te brengen. Het wegfilteren van strafzaken op het politiebureau is nu juist bedoeld om de toevloed te beperken.

Begin jaren tachtig gaf een officier van justitie met zoveel woorden toe eigenlijk wel blij te zijn met de verstopping bij de politie. ‘Ik zit er niet zo mee. Ik zou die zaken toch niet kunnen verwerken,’ zei hij. In feite is er sindsdien alleen gradueel iets veranderd. Het Openbaar Ministerie doet nu net alsof de politie in de weg loopt bij het oplossen van de criminaliteit.

Wanneer u snel met uw onderzoek begint, Rekenkamer, kan verder onheil in de strafrechtketen misschien worden afgewend. Of wilt u liever wachten tot de dag dat een grijnzende politiebaas ons komt vertellen dat nu ook zijn cijfers steeds beter worden? Als u het witwasfabriekje op het Openbaar Ministerie hebt opgerold, wordt het echte aantal onbestrafte misdrijven bekend en misschien schudt dat de mensen wakker.

Doe het niet voor mij, Rekenkamer. De modderspatten der magistratelijke minachting heb ik laten opdrogen en daarna kalmpjes afgeborsteld. Ik red me wel. Doe het omdat iedere gesmoorde aangifte, geseponeerde strafzaak en weggefilterd delict een aansporing is om door te gaan met wat niet deugt. Voor een groep die steeds verder uitdijt.

Of moeten we de nepstatistieken misschien toejuichen omdat het in ieder geval duidt op een residu van schaamte bij justitie? Omdat ze nog niet de brutaliteit hebben het ons recht in ons gezicht te zeggen?

Er zitten bij het om natuurlijk ook mensen die opgelucht zullen zijn wanneer aan deze bedotterij een eind komt. Ik heb er een paar gesproken; tot op het bot gefrustreerde officieren van justitie met kasten vol strafdossiers waar ze nooit aan toe zullen komen. Maar waarom spelen ze het spel mee? Wat is dit voor een land, waar officieren van justitie onophoudelijk draaien en liegen om het handhavingstekort te verdonkeremanen?