Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 13]

Welgelegen
door Anneke Brassinga

Midden onder avondlijke bezigheden fluistert zich onverhoeds een verlangen naar luiheid in. Daar begint het mee. Een vluchtige mijmerij hoe heerlijk het zou zijn weleens een half jaar ongestoord in bed te mogen liggen, languit, meters lang, af en toe in een boekje bladerend - niet te zwaar want daarvan gaan de onderarmen slapen en al dat lezen is toch nergens goed voor - nee, vooral suffend, maffend, kwijnend, dromend, onverantwoordelijk, zomaar, kinderlijk, geborgen, afwezig. Eindelijk jezelf en niet iets anders. Maar kom, er is nog veel te doen.

Een half uur later wordt de dromerige aandrang onbedwingbaar: even liggen. Wonderlijk, dat zachte tikken in het achterhoofd als van kapitein Haak z'n krokodil die een wekker had ingeslikt. Je valt in slaap, vroeg in de avond, alsof je met vakantie gaat. Diep in de nacht ontwaak je met een schok: het bruist in de oren, droge branding. Kan een zee zonder water zo heet en zo koud zijn? Verdrinking is naar verluidt een zachte dood, schiet je nog vaag te binnen terwijl je wegzinkt, zwaar van leden en vederlicht in het hoofd, een draaikolk van duisternis in.

De droppels die op de bruine plas in de glazen koffiezetmachine vallen en er, tergend traag, verwijdende kringen vormen, terwijl een allerijlst stoompluimpje door het dekselgat ontsnapt. De luide inslagen van het vallen. Tijd is beweging terwijl de koortslijder verstard ligt, verlamd en met gesloten ogen toeziend bij dit obstinate droombeeld. In je schedel praten vreemde stemmen luid en geagiteerd dooreen. Je weet niet of je slaapt of waakt, het is onvoorstelbaar dat je ooit overeind hebt kunnen staan, wandelingen hebt gemaakt, een muur geschilderd. Het zijn is optimaal in onmacht aanwezig, elk onderwerp van handeling zou een grove inbreuk zijn op deze unieke, alle concentratie vergende tegenwoordigheid van lichaam, opboksend tegen zwaarte, luchtdruk, tropische mist, dreigend gonzen, kloppen en hameren.

Dit is de ware bestemming van een mens, besef je, de vervulling van alle ambities. Niets in te brengen hebben. Het gewicht van een met lucht gevulde kamer torsen door die zo egaal mogelijk verdeeld te doen zijn over de ruggelings gestrekte vorm. Alleen maar bestaan - beliggen zou een beter woord zijn. Het is een geweldige prestatie, één te zijn met je eindeloos lange been, je onmetelijk verre grote teen en je schouderbladen, ondergestoven zandrozen in de woestijn; zo saamhorig met al je lichaamsdelen te verkeren in deze atmosferische werveling van hete lucht en klamme doodsadem die de wereld onder de dekens tot een mythische beproeving maakt.

Verlost van de doem van het functionele keer je in tot de materie, vooral zoals die zich in het steeds zwaarder en gezwollener hoofd kenbaar maakt. Geen sprake meer van het stoffeloos luchtige waarin vonkjes rondspringen, ook wel gedachten genaamd. Een sausachtige, dierlijk-despotische substantie huist onder het schedeldak, die in staat blijkt zich in toenemende mate te verdichten en alle beschikbare holtes onder haar gezag te stellen, zodat de ogen dichtzakken en de oren tot aan hun trechters gevuld zijn met inwendig pruttelen en bonzen. Alleen de mondholte blijkt een uitdijende, onoverzichtelijke grot, waarin de droge, gezwollen tong trillend ronddwaalt, stuitend op nooit eerder zo pregnant aanwezig gevoelde tanden en kiezen, vleesrichels en een duizelingwekkend hoog verhemelte.

Hoe weldadig, en kon het altijd zo blijven, als een ongeborene dommelend, verstandloos kreunend en steunend, geheel en al tot vermagerende vleselijkheid gaargestoofd, diffuus opgenomen in een omgeving die minieme en daarmee al over-

[p. 14]

weldigende prikkels geeft, af en toe een onwillekeurige uitbarsting van kramptrekkingen en woelingen, een slokje koude thee van wie weet hoe lang geleden, het wattig rinkelen van een denkbeeldig geworden, want buiten armbereik staande telefoon - waarin je toch niet anders zou kunnen dan luidruchtig ademen of ten hoogste sproeiend niezen. De mensen, de taal, ze bestaan niet meer. Je droomflarden, weliswaar opgebouwd uit verbale elementen en versierd met amorfe, ietwat vale kleurvlekken, zijn afkomstig uit een leven na de taal: doorzichtige woorddieren in ordeloze zwermen, vormpjes zonder inhoud, druk bewegend maar volmaakt schimmig en toonloos. Je ziet een hand schuiven over de deken. Het is een vreemde hand die vastzit aan dit lichaam dat oppermachtig terneerligt. Aan wie zou het onderworpen zijn, nu je er zelf niet de bezieling van uitmaakt? Het is onaantastbaar als een dood schaap op het Ierse oceaanstrand. De geest, het schaap, is uitgedreven. Wat rest is bezig deel van het landschap te worden; alleen in je ogen leeft nog een waterige, laatste dierlijkheid op de grens van het plantaardige, als tot gelatineuze knopjes dichtgevouwen zeeanemonen in een waterkier van de rots.

Het landschap, versimpeld tot lichtval en lijnenspel in het onmiddellijk nabije - de muur met zijn kloofjes, putjes en smoezelige vegen in het schilderwerk, het kussen waarvan de gestreepte sloop in al haar plooien tot perspectiefstudie noodt - is vooral in retrospectie goed waarneembaar: nabeelden bloeien scherp en langdurig.

‘Mijn liefdesrazernij kijkt uit op de dood als een raam op de binnenplaats,’ schrijft Georges Bataille. Als de vulkanische woelingen in het diepst van de koortsverlamming gelijkstaan aan liefdesrazernij van louter materie, dan is het blootstaan aan het blanco daglicht, binnenvallend als een lawine die, begeleid door nu eens aanzwellend en dan weer verflauwend gebulder in wat vermoedelijk de bloedbanen zijn, uiteenspat op in de weg staande objecten of spiegelende vlakken, nauw verwant aan sterven. Niet dat het erg is. Het vult de herinnering, waaruit een compleet en ooit kostbaar individueel verleden is weggevaagd. Onthecht, onttakeld, ontledigd, ontzield lig je eindelijk, ten langen leste, in de schoot van het elementaire - wellicht God.

Na de helaas onafwendbare genezing, voor het eerst weer op wankele benen het lichaam bestijgend als ware het een aftands maar nog heel bruikbaar rijdier, rijst er een pijnlijk gevoel van zinloosheid. Waartoe al die drukte, dat werk, die constructieve gedachten, die plannetjes en activiteiten? Je hebt iets meegemaakt dat alleen vanuit de teloorgang van alle wilskracht of dadendrang als een onbevattelijk geschenk kan binnenstromen. Eén waar je niets aan had en hebt, integendeel, het is funest voor de heilige overtuiging waarmee een vlijtig mens zijn daden doet, zijn handelingen afhandelt. Niets heeft nog betekenis. De herinnering aan dat stompzinnig vegeteren en daarin, daardoor, volstromen met louter licht, blijft tergend op de achtergrond aanwezig als waarheid: bewustzijn, verstand en geest zijn kerkers waar je als een spook dat in zijn eigen bestaan gelooft met ketens staat te rammelen.