Hollands Maandblad. Jaargang 1997 (590-601)

[p. 15]

Anders bederf je je ogen
door Thomas Verbogt

In Horror metaphysicus van Kolakowski las ik: ‘[...] als niets echt bestaat behalve het Absolute, is het Absolute niets; als niets echt bestaat behalve ikzelf, ben ik niets.’

Inderdaad duizelingwekkende woorden. Ik lees ze, ik lees een groot deel van mijn leven al duizelingwekkende woorden en ik ben er nog steeds. Min of meer doodstille dagen, over de kleur van de lucht zou ik nauwelijks iets kunnen zeggen. Dat is het enige: ik ben er en ik lees dag in, dag uit duizelingwekkende woorden. Ik ken bijna niemand en niemand kent mij. Ja, winkeliers in de buurt en mensen die soms aanbellen om een heilsleer uit te venten, weten van mijn bestaan, maar dat is alles en niet iets waarover ik me druk maak.

Ik bewoon een donkere bovenwoning in een smalle straat. Daar lees ik duizelingwekkende woorden en dat is het leven dat ik meemaak. Af en toe worden de woorden me even te duizelingwekkend en dan maak ik iets kapot, een meubel, voorwerpen en nutteloze opsmuk. Dat heet afreageren, heb ik gelezen. De duizelingwekkende woorden van Kolakowski kostten me mijn leeslamp. Dat was lastig. Het meeste dat in mijn woning staat, kan me niets schelen, maar die leeslamp natuurlijk wel. Wat moet iemand die alleen maar leest, zonder leeslamp.

Daarom bezoek ik het warenhuis. Graag had ik een bedrijf opgebeld: ‘Kunt u mij een leeslamp bezorgen.’ Het hoeft geen mooie te zijn, want als ik zit te lezen kijk ik toch niet naar de lamp. En ik kan mij niet voorstellen dat ik ergens ben waar iemand zegt, wijzend naar een leeslamp in de hoek: ‘Wat een fantastische leeslamp staat daar!’

Uiteraard komt daar nog bij dat de schoonheid buiten de duizelingwekkende woorden me niet meer interesseert. Ik weet niet of ik dat moet betreuren, maar ik gun me niet meer de tijd om me met die vraag bezig te houden. Dat heb ik afgeleerd.

In het warenhuis wil ik een staande leeslamp kopen. Tegen dit soort aankopen zie ik altijd op. Ik ken bijna geen mensen, maar ik kén ze wel. Mensen die in een winkel iets verkopen, doen immers nog maar zelden normaal. Ze moeten eerst het naadje van de kous weten voordat ze tot verkoop overgaan. Ik hoor de verkoper al: ‘U wilt een staande leeslamp? Wat voor staande leeslamp?’

Dan moet ik vragen (want ik kén mijn manieren): ‘Hoe bedoelt u precies?’

De verkoper is dit soort dingen gewend en zegt, terwijl hij onhandig zijn geduld bedwingt: ‘Nou, wat ik zeg. Je hebt staande leeslampen en staande leeslampen.’

Zie, daar heb je het alweer. Daar kan ik niets op zeggen. Ik weet dat ik hem aanstaar alsof ik water zie branden.

De verkoper heeft inmiddels vastgesteld dat hij met een zwakbegaafde medemens te doen heeft en gaat het gemakkelijker voor me maken. Hij zegt: ‘Waarvoor gaat u de staande leeslamp gebruiken?’

Die vraag begrijp ik.

‘Ik ga eronder zitten lezen,’ antwoord ik haastig.

De verkoper zucht, klakt met zijn tong en zegt: ‘Dat snap ik. Dat u eronder gaat zitten lezen. Maar wát gaat u zitten lezen? Boeken, kranten, tijdschriften, brieven, jaarverslagen, foldermateriaal?’

‘Maakt dat wat uit?’ vraag ik.

De ander begint zich nu te ergeren: ‘Of dat wat uitmaakt? Ja, natuurlijk maakt dat wat uit. Is een boek soms even groot als een krant?’

‘Nee.’

[p. 16]

‘Dat bedoel ik.’

‘Uitsluitend boeken.’ Ik merk dat ik zijn tijd sta te verdoen. Er zijn nog een heleboel andere mensen die recht op deze verkoper hebben. Er moeten vandaag nog meer leeslampen de deur uit.

‘Goed, boeken,’ zegt de verkoper. ‘Dan weten we over welke lichtcirkel we het hebben.’

Het is maar een voorbeeld, maar het is deze gedachtenwisseling die ik zo ontmoedigend vind. Daarom wacht ik tot de verkoper met een andere klant bezig is, loop dan langs de uitgestalde leeslampen en zoek er zelf een uit. Ik weet dat ik die niet zomaar mag pakken en blijf erbij staan wachten totdat de verkoper dreigend op me af komt en vraagt of hij me kan helpen. Ik wil naar huis, de zachtmoedige geur van papier.

‘Deze graag,’ zeg ik.

Nu gaat hij waarschijnlijk zeggen - het is ook zijn mond die ik haat, de volle lippen, de krachtige tanden, het slappe ijs waarover zijn stem naar me toe glijdt: ‘Dat model hebben we helaas niet in voorraad.’ Dat is tegenwoordig meestal aan de hand in warenhuizen. Er staat van alles en nog wat, maar het merendeel is niet in voorraad.

Dat zegt hij echter niet. Nee, hij zegt: ‘Een ogenblikje.’ En even later keert hij terug met een grote doos. Die plaatst hij op de toonbank.

‘Zit de lamp daarin?’ vraag ik.

De verkoper kijkt me verbijsterd aan. Daarom formuleer ik snel een andere vraag: ‘Moet ik de lamp zelf in elkaar zetten?’

Hij knikt, langzaam en aandachtig.

‘En zit er een gebruiksaanwijzing bij?’

‘Natuurlijk meneer.’

‘In een West-Europese taal?’ Voor mij hoeft het niet per se Nederlands te zijn, maar heel vaak heb ik iets in elkaar moeten zetten met behulp van een Koreaanse of Roemeense gebruiksaanwijzing en dan kwam er een heel ander voorwerp te voorschijn dan ik dacht gekocht te hebben.

De verkoper noemt het bedrag dat ik moet betalen.

Thuis pak ik de leeslamp uit. Althans de onderdelen. Die liggen als heel dode en onwezenlijke dingen op tafel. Ik kijk ernaar en ontdek maar geen schroeven, wel gaten waar ik schroeven in kan draaien.

Ik bel dus naar het warenhuis: ‘Kunt u mij doorverbinden met de afdeling Verlichting?’

‘Die hebben we niet. U bedoelt Wonen.’

Even later krijg ik een man aan de lijn en ik hoor meteen dat dit niet de man is die me de leeslamp heeft verkocht. De stem van deze man hoort meer bij bankstellen en eetmeubilair. Toch schets ik het tafereel dat bij mij op tafel ligt.

‘Dan moet u niet bij mij zijn,’ zegt de man moe en hij verbindt me door. Nu klinkt er een vrouwenstem in mijn oor. Ik zeg haar dat ik vandaag een leeslamp in haar warenhuis heb gekocht.

‘Wat voor leeslamp?’ vraagt ze.

‘Een staande leeslamp,’ antwoord ik.

‘Ik heb vandaag geen staande leeslamp verkocht,’ zegt de vrouw met adembenemende stelligheid.

‘Dat weet ik, dat weet ik,’ zeg ik. ‘Een collega van u heeft me geholpen.’ (Het woord helpen is een duizelingwekkend woord.)

‘Wie dan?,’ vraagt de vrouw.

‘Ik weet niet hoe hij heet.’

‘Hoe ziet-ie er dan uit?’

[p. 17]

Ik geloof dat ik dit moeilijk vind: mensen beschrijven zonder beledigend te worden. Gelukkig herinner ik me dat hij een stropdas droeg waarop grappige beertjes staan afgebeeld.

‘O, die,’ zegt de vrouw. ‘Die is even lunchen.’

Ik heb leukoplast en paperclips gebruikt om van de onderdelen een staande leeslamp te maken.

‘Is misschien alles wat ik waarneem een illusie?’ vraagt Kolakowski zich af. Sommige vragen zijn zo irritant voor de hand liggend.

Drie dagen later ben ik weer in het warenhuis op de afdeling Wonen, want ik wil nog een staande leeslamp. Soms kijk ik op van al die duizelingwekkende woorden en ineens had ik de behoefte aan een ander uitzicht. In mijn donkere bovenwoning staan twee stoelen waarin ik lees. Ik wil ook een staande leeslamp naast die andere stoel. Ik ben ervan overtuigd dat mijn wensen simpel en bescheiden zijn.

De verkoper herkent me. Hij draagt een andere stropdas, weer met beertjes, maar het zijn andere beertjes. Het is echter dezelfde man. Ik ook, nog steeds. Ik zie een zenuwachtig trekje rond zijn mondhoeken verschijnen.

‘Toch niks mis met uw lamp?’ informeert hij bezorgd.

‘Nee, nee. Ik wil er nog een. Net zo een, graag.’

‘U wilt er nóg een. Helaas, dat model is niet meer in de handel.’ Uit zijn toon zou ik kunnen opmaken dat ik schuldig ben aan deze gang van zaken. Leukoplast, paperclips.

‘Doet u mij dan maar een ander model,’ zeg ik.

Hij gaat me voor, nee, hij flaneert meedogenloos en guitig als een quizmaster. We lopen langs diverse modellen. Al snel wijs ik er een aan waaronder me het prettig lezen lijkt. De verkoper kijkt teleurgesteld.

‘Dit is de laatste,’ zegt hij.

Ik begrijp niet helemaal wat hij met die woorden bedoelt. Ja, de betekenis ervan dringt haarscherp tot me door, maar ik snap niet wat er mis mee is.

‘Hij is een beetje beschadigd,’ licht de verkoper toe. Het is geen duizelingwekkende toelichting.

[p. 18]

‘O, op die manier,’ zeg ik dan ook en ik kijk naar de lamp, maar zie niets bijzonders.

‘Kijk, hier op de kap,’ wijst hij. Zijn vinger is een geolied instrument.

Ik kijk naar de kap, maar zie nog steeds niets wat op een beschadiging zou kunnen wijzen. Misschien moet ik behalve een leeslamp ook wel een leesbril aanschaffen. Was ik maar verslaafd aan fotoboeken.

‘Hier, een kras,’ zegt de verkoper.

Ah, nu zie ik het. Inderdaad een kras. Wat mij betreft een krasje van niks. De leeslamp komt bovendien in een hoek te staan waar ik dat krasje nooit zal opmerken. Daarbij: wat kan mij zo'n krasje verdommen!

Ineens doemt er een woord in mijn gedachten op, een woord waaraan ik haast nooit denk, behalve wanneer ik het lees, een woord dat ik met de nodige aarzeling noteer, daar komt het: korting. Ik weet dat dit hét moment is waarop ik korting moet bedingen. Dat kan ik waarschijnlijk niet. Op rommelmarkten laat ik kooplieden schaterend achter omdat ik zonder morren de prijs heb betaald die ze vroegen. In winkels hoor ik mezelf altijd heel snel zeggen: ‘Ach, het maakt ook niets uit.’ Vroeger sleepte mijn moeder overal korting uit. Een klein kleurverschil leverde haar honderden guldens op. Ik meen zelfs dat sommige winkeliers haar wat handgeld toestopten als ze maar met het door haar gewenste artikel naar huis ging. Maar mijn moeder is er niet, ik moet het helemaal alleen doen.

Koortsachtig zoek ik naar de juiste woorden. Ik wil beslist geen zeurkous lijken of iemand die gewend is voor een dubbeltje kraaiend op de eerste rij te zitten. Ik moet me nu met een zekere nonchalance manifesteren.

‘Inderdaad, een behoorlijke kras,’ zeg ik. ‘Een lelijke kras eigenlijk.’

‘Ja, heel vervelend,’ zegt de verkoper. ‘We doen uiteraard wel wat van de prijs af’ Híj stelt het voor, de lul. Híj zegt het, maar ík had het moeten afdwingen! Ik moet naar huis, naar mijn duizelingwekkende woorden. Daar is het winterlicht helemaal in orde, zijn de zomers zacht zoals meisjes die ik weet te bedenken, meisjes met warm gefluister en in hun tasjes kleine dingetjes die ik leuk vind, en heel teer verdriet bijvoorbeeld, tranen die binnen één seconde zoete lucht worden.

‘Heel vriendelijk van u,’ zeg ik. Het is eruit voordat ik er erg in heb. Zo hoort het ongetwijfeld niet. Ik moet het de normaalste zaak van de wereld vinden, maar voor mij is de wereld alleen maar een gedachte. Ik vergeet te vragen wat voor korting hij in gedachten heeft.

De verkoper stopt de staande leeslamp in een smalle, hoge doos.

Daarmee sta ik even later in de tram. De doos is even lang als ik, ongeveer 1,95 meter. We staan naast elkaar, de doos en ik. Op de doos is vermeld dat de lamp uit Toulouse komt. Ook staan er wijnglazen op afgebeeld, waarschijnlijk om de breekbaarheid van de inhoud te signaleren. Misschien denken mijn medepassagiers wel dat ik een fles wijn van 1,95 meter vervoer.

Wat me vaker in trams overkomt, gebeurt ook nu: er komt een moment waarop ik eruit moet. Wie dat wel eens geprobeerd heeft met een doos van 1,95 meter, weet dat dit geen fluitje van een cent is. Nee, het is een tamelijk rare gebeurtenis die niet uit te leggen valt. Wel klinkt er rottig lawaai en kan ik me met slechts heel veel moeite uit de doos losmaken.

De tweede leeslamp staat er nu. Ik krijg geen bezoek, maar als het er wel was, zou het vragen wat dat voor een belachelijk ding is dat daar in de hoek staat, een vraag die nergens op slaat want wie heeft het in hemelsnaam over een leeslamp?! Ik zal naar waarheid antwoord geven en me haasten eraan toe te voegen dat ik een enorme korting heb gekregen.

‘Dat mag ook wel,’ zal men dan grinnikend zeggen.

Het is echter niets. Want er is niets, helemaal niets.