Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 31]

Jagerslatijn
door A.L. Schneiders

Denk niet dat men zich in alle gevallen met tegenstanders van de jacht in goed gezelschap bevindt. Menigeen zou ontsteld zijn zich plotsklaps aan de zijde van A. Hitler te bevinden, een vooraanstaand natuur- en dierenbeschermer. In zijn ‘Tafelgesprekken’ kwam hij meermalen terug op het onderwerp van de jacht, de spot drijvend met de jachtliefhebbers in zijn entourage. ‘Persoonlijk kan ik niet zien welk genoegen aan het jagen kan worden beleefd,’ verklaarde de Führer. ‘Denk aan het opgeblazen ceremonieel dat gepaard gaat met het afmaken van een hert. En de haas wordt geschoten, niet zittend maar op de vlucht, om het einde van het dier meer spectaculair te maken.’

Nu wil ik niet beweren dat alle tegenstanders van de jacht net als Hitler potentiële mensenmoordenaars zijn. Integendeel, vele zijn gevoelige, fijnzinnige mensen, net als ikzelf, jager in ruste. Voordat ik voor het eerst ging jagen - dat was nog in het toenmalige Nederlands Indië - was ik een rabiaat tegenstander. Met een paar gelijkgestemden heb ik gelopen rond een gezelschap jagers, wapperend met de armen en schreeuwend, om de eenden te waarschuwen en op te laten vliegen. Het had niet veel gescheeld of een van de jagers had ons voor onze raap geschoten. Hij deed in ieder geval of hij aanlegde.

Vanwaar mijn buitensporige optreden? Achteraf heb ik begrepen dat het deels afgunst moet zijn geweest, afgunst op de kerels die heer en meester over de natuur speelden, in wat ik voelde als mijn domein. Afgezien van aspecten als de spanning van het opsporen en de opwinding na een ver en vloeiend schot op een razendsnelle vogel, speelt territoriuminstinct mee. Zover ging dit dat toen ik voorgoed vertrok uit een Centraal-Afrikaans land waar ik een prachtig afgelegen savanneterrein had ontdekt met dichte zwermen patrijzen, ik er niet toe kon komen dat privé domein over te dragen aan een goede Spaanse vriend, hoewel ik het mij had voorgenomen. Al zou ik nooit terugkomen, ik moest er niet aan denken dat hij het terrein zou leegschieten.

Voorzover excuses nodig zijn, mijn jagen beperkte zich strikt tot het wilde zwijn en de patrijs. Eén keer ben ik mee geweest op een eendenjacht. Nooit meer - het was verschrikkelijk de prachtige glans te zien wegsterven op hals en vleugels van de eend die ik had geschoten. Patrijzen zijn eigenlijk een soort kippen, vlug vliegende kippen. Zelfs E., die zeker niet voor het jagen was, kon dat niet helemaal ontkennen.

Zo sterk is de fascinatie van het jagen voor de jagers dat wij spreken van ‘een hartstochtelijk jager’. Hoort men spreken van een hartstochtelijk voetballer, een hartstochtelijk tennisser of golfer? Zelden. Hartstocht leidt of naar het bed of naar bloed en dood. Zeker zijn jagers bezeten van de macht, de magie van het schot dat, soms op zeer grote afstand, een levend dier omtovert tot een dood. Overigens kan men in tijden van oorlog of revolutie dat dier makkelijk vervangen door een mens. Niet voor niets hebben we Alpenjagers, Gebirgsjäger, Chasseurs Alpins en zoveel andere vrolijk jodelende mensenjagers. Ik heb gelezen hoe een scherpschutter in de eerste wereldoorlog zich had ingeschoten op een latrine van de vijand, honderden meters achter de loopgraven. Dan verscheen daar zo'n mannetje dat z'n broek liet zakken en lekker boven het latrinegat hurkte. De scherpschutter richtte ongehaast zijn televizier iets boven de witte billen van z'n prooi, knal, het figuurtje viel om en werd een hoopje kleren zonder broek. Wat een macht over leven en dood. Nooit zou de schutter hoeven weten of dat verse lijk een vader van kinderen was geweest, een domme Hans dan wel een genie.

Mijn eerste jachtpartij was toen ik als dienstplichtig militair tijdens zo'n ‘politionele actie’ in Bantam zat, in Rangkas Betung, min of meer in de voetstappen van Multatuli. Zou hij hebben gejaagd? Te druk met redeneren, denk ik. Ik was in gezelschap van twee ‘indische jongens’, de ene hoofd van het postkantoor, de ander chef van het stationnetje waar sinds de Japanners geen trein meer was langs gekomen. Hartstochtelijke jagers waren ze, die zo nodig met een mes tussen de tanden achter een misgeschoten zwijn aangingen. Als ze dorst hadden dronken ze uit hun handen het warme modderige sawahwater, nooit werden ze ziek.

[p. 32]

Na de Japanse bezetting, toen niemand wapens mocht hebben, barstte het van de wilde zwijnen. Joekels van beesten waren het soms, ze vraten in een nacht een halve sawah op. Wij gingen onderweg door sawah's en verlaten rubbertuinen, en omhoog naar een plateau. De top en de geweldige schouders van de Gedeh rezen hoger en hoger voor ons op tegen de blauwe lucht, een vreemde geestenwereld boven onze aarde zwevend in de al van warmte trillende ochtend. Ja ja, natuurvrienden zijn de jagers, meer dan wie ook. Ik werd geposteerd op de rechtervleugel, Franssen en Nierstrass verdwenen naar links in het struikgewas. Ik werd alleen gelaten met de enorme berg die aan me leek te trekken, en mijn kloppend hart. Ik bad dat er geen zwijn omhoog zou komen. Ik had nooit op iets anders dan een schietschijf geschoten. Mijn Lee Enfield, het zware geweer uit die tijden, hield ik krampachtig in de aanslag, een zweetdruppel gleed over de gladde blauwige loop.

Toen klonk, vóór en onder ons, ver weg, het juichen, gillen en joelen van de drijvers. Het leek of ze nog banger voor de zwijnen waren dan ik. Nu en dan jankte doordringend en aanhoudend een kamponghondje, dan was het even menens, maar nergens viel een schot. Na een half uur of zo werd het stiller, het was vermoeiend werk voor de drijvers. Toen ritselde iets, heel licht, recht vóór mij en daar was het ineens: een grauwzwart gevaarte met krullende slagtanden, geruisloos uit de onderwereld opgerezen. Mijn eerste impuls was het geweer weg te werpen en er als de sodemieter vandoor te gaan. Maar het was te laat, ik kon nog net bedenken dat het beest met zijn volle gewicht en woede achter mij aan had kunnen komen. Veel dekking bood het plateau ook niet. Ik haalde diep adem zoals ik had geleerd; toen een schot, oorverdovend tot aan de hellingen van de berg Gedeh. Zonder klacht of zelfs maar een stuip zakte het monster door de voorpoten, daarna de achterpoten. Morsdood, tussen de ogen geraakt. Hoewel nú een tegenstander van de jacht geworden denk ik er met voldoening aan terug. Daar kwamen Franssen en Nierstrass met het plukje vermoeide drijvers en een paar van die magere kamponghondjes grommend en likkend rond het zwijn. Beteuterd keken ze naar het dier en naar mij, nog wel zo'n bleke totok net uit Holland gekomen.

Later ben ik aangetrokken door een heel andere manier van jagen: tegen de avond in een hoge boom klimmen aan een pad of spoor waar mijn donkere vrienden dikwijls langs trokken bij nacht en ontij. Wanneer ik een comfortabele dikke tak had gevonden was het een genoegen te zitten uitkijken, naar de wolken die voor de maan voorbij dreven, naar het nerveuze weerlichten uit een bui boven de kust van Bantam. Vóór het donker waren de reuzevleermuizen, de kalongs, al naar binnen gekomen op hun langzame vleugelslag, in kleine groepen of als enkeling, wel een uur lang, terugkerend van een geslaagde missie.

Zich niet bewust van de eenzame luisteraar in hun boom waren ze in de kampong nog laat bezig, de vrouwen met het doffe rijststampen, bedoek bedoek bedoek, een koortje van heldere kleine jongensstemmen dat uit de Koran citeerde, de geknepen stem van een imam die opriep tot het avondgebed. Een keer bleef een ‘meong’, een soort panter, een tijdje spelen onder mijn boom, z'n vlekken oplichtend in het zwakke maanschijnsel. Het is misschien wel een van de laatste op Java geweest. Een andere keer kwam een groot zwijn langs met een optocht van jongen achter zich aan, alle in de gestreepte pyama's van de onbekommerde zwijnenjeugd. Niet-jagers kunnen dan zeggen, god, man, waarom klom je niet gewóón in die boom, waarom dat geweer erbij. Gewoon met een camera en een leuke flitslamp. Tja, waarom niet. Hoe dan ook, ik moest mijn boom ontruimen toen patrouilles van de t.n.i. rebellen in onze sector begonnen door te dringen.

Mijn treurigste jachtherinnering gaat terug naar een plek in Canada, in noordelijk Alberta, waar ik aan de voet van de Rocky Mountains de ‘Chougar’ probeerde te vinden, een uit Hongarije geïmporteerde patrijs, lokaal de ‘Chucker’ genoemd. Ik zwierf uren lang over de vrijwel onbegroeide hellingen, moeizaam op enorme rotsblokken klauterend, goed uitkijkend naar ratelslangen. Chuckers waren er genoeg, flinke zwermen, maar altijd opvliegend ver buiten mijn schootsveld. Vermoeid en geërgerd als ik was schoot ik op een eenzame grouse die in mijn richting was verdwaald. Ik had er dadelijk spijt van en vroeg me af wat ermee te doen op de laatste dag van mijn verblijf in deze streek. Maar in mijn jagerslatijn heet het: wat is geschoten dat wordt opgevreten. Dus in mijn eenzame cabin, half bevangen door de kou, ging ik op die arme vogel aan het werk. Plukken maar, er leek geen eind aan te komen. Steeds hoger werd de stapel veren. Toen eindelijk het lijfje in zicht kwam, viel dat

[p. 33]

niet mee. Het leek taai als klompenhout. In godsnaam, in de oven ermee, het zou in ieder geval mijn kamertje helpen opwarmen. Voor de warmte ook maar de televisie aan, het geluid op nul. Bijna naakte dames in de ordinaire kleuren van de amerikaanse tv. wiegden heen en weer. Daar zat meer aan dan aan mijn korhoen in de oven. Na een poos prikte ik er weer eens in, hij scheen net zo taai gebleven. Ik had de oudste vogel van Canada vermoord. Ik gooide er een half pakje boter op, je weet nooit. Het begon te stinken. Ik schoof de berg veren opzij en zette een bord klaar, met een vork en het scherpste mes dat ik kon vinden. Hup, de tanden erin - verschrikkelijk, ik kon ze nauwelijks weer bevrijden. Ik kauwde en kauwde tot mijn kaken er pijn van deden. Deze avond was de wraak van de vogels.

Wat de meer zakelijke kanten betreft, het is uitentreuren door de jagers aangevoerd, maar daardoor niet minder waar dat ze veel doen voor de bescherming van het milieu. Dat geldt althans voor beschaafde landen als de V.S. en Canada, waar jachtverenigingen miljarden dollars hebben besteed aan het redden van de ‘wetlands’ om het voortbestaan van de overvloed aan ganzen, eenden en ander waterwild te verzekeren. Het zijn

[p. 34]

niet de jagers die de natuur bedreigen, maar de boeren, de projectontwikkelaars en de gemeentebesturen die hun omgeving ten bewijze van hun daadkracht volstampen met woonblokken of bungalowparken.

Niet overal zijn de jagers zo te prijzen voor hun bijdrage aan het natuurbehoud. Het tegendeel is waar in Frankrijk, waar wij wonen in de Loiret, bij de Loire. Zeker in dit opzicht is Frankrijk een boers en achterlijk land. Van een bijdrage van de Franse jagers aan behoud van natuurgebieden of bedreigde soorten is mij niets bekend, of het moest zijn het op grote schaal opfokken van fazanten die zo tam en lui zijn dat ze van schrik omvallen voordat het eerste schot is gelost. De eerste dagen van het jachtseizoen komen wij niet meer dan nodig naar buiten; overal rond het huis wordt geknald en geschreeuwd uit lelijke schorre kelen.

Ook in dit opzicht is de Franse revolutie, deels begonnen voor het recht van iedere boerenkinkel om te jagen, een ramp voor het land geweest. Alles wat beweegt is vogelvrij. Ik vertelde een Franse kennis, een jager, hoe aardig het is om in Holland naast iedere visser een reiger te zien staan die de visser voor hem het werk laat opknappen. ‘Goeie god, wat een idiotie’, riep hij. ‘Weten jullie dan niet hoeveel schade ze doen aan de visstand. In de Sologne, moet je eens zien bij de visvijvers.’ Ik antwoordde dat ik in de hele Sologne niet meer dan twee keer een reiger had gezien. Hij haalde de schouders op, op iedere reiger zou hij schieten, overal en altijd, páaaf. ‘Maar ze zijn beschermd, al sinds een jaar of zeven. Je mág er helemaal niet op schieten.’ ‘Niets mee te maken, páaaf.’ Sindsdien noemt hij me ‘Le roi des hérons,’ zo'n gekke écolo.

Ik ben hier dus tot anti-jager verworden, verwikkeld in eenzame strijd. Ik wist ooit een rij jagers tegen te houden die optrokken langs de achterkant van mijn veld, waar een kolonie beverratten woont in en rond mijn poel. De jagers waren op mijn terrein en konden niet anders doen dan mopperend terugwijken. Een andere keer zag ik net op tijd dat een gezelschap op de strook bos en kreupelhout naast mijn erf afkwam. Wonderlijk genoeg stonden ze onder bevel van een vrouw, een stevige boerenmeid in kaki. Zij gaf een kort bevel, de mannen braken gehoorzaam als kinderen de jachtgeweren en maakten rechtsomkeert.

Ik was haar dankbaar en bewonderde haar daadkracht. Misschien was zij een reïncarnatie van Jeanne d'Arc, die niet ver van hier haar mooie werken heeft verricht. Wat een schade had dat zootje kunnen aanrichten. Minstens tien nachtegalen zingen tegen elkaar op in het voorjaar, wielewalen wonen er, enige bosuilen en een of meer marters, die ik een paar maal in duisternis de weg heb zien oversteken, een donker dier met een oplichtend masker, een prins van de nacht. Zolang er nog een marter is, blijft er een beetje hoop.