Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 47]

Een soort universeel mededogen
Over het werk van Julia Blackburn
door Willem Otterspeer

Hoe verwant geschiedenis en literatuur ooit waren en ook nu natuurlijk nog zijn, het verschil ertussen is een evidentie. Als Julia Blackburn, die we kenden als de auteur van twee biografische studies, in haar derde, over Daisy Bates, meldt: ‘Ik zal haar een droom uit haar kindertijd geven; een droom die ikzelf als kind vaak heb gehad’, dan is ze de grens overgegaan. Wie zoiets schrijft, breekt definitief met de conventies van het historisch métier. Zo iemand is romanschrijfster geworden.

Iedereen die het werk van Julia Blackburn kende, zag het aankomen. Een beetje bewonderaar vermoedde het al na het tweede boek. Maar na het derde, dat even als de twee voorafgaande de schijn van een biografie had, stond het vast: het vierde boek zou een roman zijn.

The Book of Colour verscheen vorig jaar en de Nederlandse vertaling heeft zich geen plaatsje naast de kassa van de boekwinkel weten te verwerven. Het ging daarmee de stille weg van de andere vertalingen, eerst door Van Oorschot en later door Contact met zoveel zorg uitgebracht. Ze werden zelfs door de cultuurkaternen van de zogeheten kwaliteitskranten nauwelijks opgemerkt.

Nu heeft het wel iets, een schrijver bijna voor jezelf hebben. Maar in elke lezer schuilt ook een zendeling. Laat ik nog eens in deze uithoek van de Nederlandse literaire wereld - ik hoor de redacteuren brommen - met mijn zwakke stem de verborgen god van dit werk prediken. Want wat is er doelgerichter dan een brief in een fles, effectiever dan een liefdesverklaring aan de maan?

Het boek van kleur is een voyage autour de sa chambre. Een klein meisje zwerft onder begeleiding van een varken door het huis van haar grootvader. Het is een oplettend meisje en een volmaakt varken. Dat wil zeggen dat het meisje de opmerkingsgave van de schrijfster van later in zich heeft. En het varken is meer dan iets liefs van kurketrekker tot stopcontact. Het is ook een dier waaraan het kwaad zich hecht, waarmee men de pest het huis uit drijft. Het is de gids door het hellerijk van de herinnering, de therapeutische muze, Clio op vier poten.

Het is een gekkenhuis, waartoe het varken belet geeft, bewoond door een mompelende mulat, de grootvader, een man van twee culturen, een jongetje uit het paradijs van de kleine Seychellen in de Indische Oceaan, dat predikant wordt in Engeland en op kille middagen in zijn rozentuin wandelt. Het huis is een verzameling van voorwerpen uit elkaar ontkennende culturen. De roman is een studie in het onvermengbare.

Het boek van kleur draait om niets minder dan seks en vervloeking. De vader van het jongetje was missionaris, op hardhandige wijze ‘op zoek naar Christenen’, een victoriaan, naar het eiland gekomen ‘om het copuleren uit te roeien’. Hetgeen niet wegnam dat God hem zegende met een zoon bij een negerin. Het jongetje werd opgevoed met dezelfde hardhandigheid waarmee zijn vader de heidenen te lijf ging. Hij moest zichzelf elke ochtend een stomp op de kin geven. Elke avond kreeg hij een zak met stenen op de rug gebonden om hem te beschermen tegen boze dromen.

De nachtmerries kwamen toch en ze namen vormen aan die concurreerden met de stille krachten van het eiland. Een ervan was de vervloeking, bestemd voor de missionaris maar terechtgekomen op zijn ontvankelijker zwarte vrouw. En terwijl zij het duister van de krankzinnigheid ingleed, werd het jongetje blanker gemaakt met een mengsel van peroxide en citroensap en een stoomcursus Engelandkunde. ‘Een blanke met een donkere huid’ zou hij worden.

Zo kwam het jongetje naar Engeland en werd er vader en grootvader. Zijn zoon probeerde er

[p. 48]

met behulp van medicijnen, drank en literatuur de angsten van zijn vader te bezweren en verzonk in de waanzin van zijn grootmoeder. Het was aan zijn kleindochter om de demonen van het geslacht, in de voorwerpen van het huis, te confronteren en ze te verzoenen. Aan het eind van het boek is de rondgang voltooid en verdwijnt het varken onbekommerd in de verte.

Het boek van kleur is een boek van tinten. Tevoorschijn wordt geroepen een synesthesisch universum, waarin kleuren klank krijgen, het anorganische ademt. Een schip wordt een beest, flora en fauna gaan in elkaar over en de mens roept plant en dier te hulp om de eigen identiteit de vereiste bewegelijkheid te verlenen. Iets menselijkers dan een varken of een vrucht is nauwelijks denkbaar, een pruik wordt een slapende poes, een hand een krab.

Het is een wereld vol zombies, mensen die gestorven zijn voordat ze gereed waren de aarde te verlaten, die in bomen veranderen of elk moment terug kunnen komen. Als hij oud is, wordt de grootvader een schildpad. Als jongetje is hij een dodo, een even levende als uitgestorven vogel. De hoofdpersonen uit de boeken van Julia Blackburn zijn rariteiten, zeldzaamheden. Blackburn is een verzamelaar. Ze schrijft over verzamelingen, over verzamelaars, over het samenvallen van die twee.

Haar eerste boek, een biografie over de Engelse excentriek Charles Waterton, is een van de beste verhandelingen over het verzamelen mij bekend. Waterton maakte twee grote reizen door Guyana, waarbij hij zich niet alleen verdiepte in de indianenbevolking ter plekke maar ook diep doordrong in het oerwoud. Zijn buit was groot. Zijn landhuis Walton Hall was een rariteitenkabinet zoals er geen tweede in Engeland bestond.

Haar tweede boek leek alleen nog maar op een stukje biografie. Het laatste eiland van de keizer is een mengsel van reisverslag en historische studie. Zelf zegt Blackburn dat het een mengsel van het verhevene en het belachelijke is, van verhalen en mythen, van feiten en absurditeiten. In dit tweede boek vallen het verzamelen en het schrijven samen. Napoleon wordt opgewekt uit de dood met behulp van wat er van hem rest, zijn kostuum in een museumvitrine, het afgietsel van zijn rechterhand, ja zelfs zijn kloten op sterk water.

Op een bepaald moment treffen we haar aan achter haar schrijftafel, met de buit van haar verblijf voor zich uitgestald, een uit zijn context gehaalde verzameling. Stenen, schelpen, aardewerkfragmenten, stukken hout, de schedel van een kat, een ansichtkaart. Het zijn authentieke dingen, middelen om de grote teleurstelling te bestrijden, waarmee ze op haar reis geconfronteerd is: vrijwel alles wat ze op het eiland gezien had, was reconstructie. Het huis waarin Napoleon gewoond zou hebben was de zoveelste kopie van wat ooit door termieten weggevreten was. De perzikbomen die hij geplant had waren vervangen door ceders en eiken. Het heeft haar bedroefd gemaakt.

De hele reis laat haar in droefenis achter. De wanhoop van het eiland - eraan gewend geraakt als gevangenis te fungeren - lijkt zich meegedeeld te hebben aan zijn bezoeker. En op het moment dat alles in orde lijkt met het leven na dit leven van de keizer zelf - Dôme des Invalides and all that - rest er van het verhaal niets dan losse aantekeningen, ‘een onaantrekkelijke verzameling losse gegevens waar ik nog niets mee heb gedaan en die mij onheilspellend aanstaren’. Met alle indrukken en herinneringen van Sint Helena valt nog slechts patience te spelen.

In het derde boek, over Daisy Bates, worden verzamelaar en verzameling identiek. Veel is herkenbaar. De schrijfster aan haar schrijftafel, omringd door een deel van wat ze in de loop van de jaren bijeengebracht heeft, de boeken, brieven, foto's, voorwerpen waar een verhaal aan vastzit en een haakje dat haar kan terughalen naar een herinnering of associatie, tot het voor haar ogen gaat dansen. En het spelletje patience, ook hier.

Een schrijfster tussen persoonlijk drijfhout, op zoek naar sporen van de gedocumenteerde. ‘Soms lijkt het of ze hier haar intrek heeft genomen, als een zwerfkat die 's winters onderdak zoekt, maar klaar staat om te vertrekken zodra het mooi weer is. Rechts van me loopt een aboriginal met zijn graafstok door het zand van de Nullarborvlakte - zijn gezicht is haar vast vertrouwd geweest - en staart me met onheilspellende ogen aan. Op de vensterbank staan een driehoekige, zilvergrijze steen en een schilderijtje van een kalme zee en de horizon daarachter, en die twee dingen samen roepen gedachten over de woestijn bij me op, hoewel ik niet precies weet waarom.’

Julia Blackburn is een verzamelaar. Natuurlijk, ze is een meeslepend historicus en een betoverend

[p. 49]

schrijfster, maar ze is als historicus en schrijfster, wat heet, als ‘mens’, een verzamelaar.

De fenomenologie van de verzamelaar moet nog geschreven worden. Boeken over het verzamelen zijn er genoeg, maar wat de verzamelaar drijft wordt hetzij gewoon, hetzij met Freud verdrongen. Het is misschien ook wat moeilijk voor te stellen, dat men iets moois van de zinloosheid wil maken.

Als de verzamelaar ergens van overtuigd is, is het dat de albestierder de wereld zo ingericht heeft, dat het netto mondiaal produkt aan welbevinden, wat we ook doen of laten, over de eeuwen niet aantoonbaar aan volume wint. En hij is het daarmee eens. Als de verzamelaar ergens niets van moet hebben, dan is het vooruitgang. Wellicht herinnert men zich die prachtige scène uit de film La nuit de Varennes met de door Jean Claude Brially zo prachtig vertolkte kamenier van zekere prinses. Nadat hij enkele uren het superficiële Fortschrittsgerede van Thomas Paine over zich heen heeft laten gaan, verbergt hij zijn gezicht in de rokken van de prinses en verzucht: maar ik wil helemaal niet gelukkig worden.

Die verzuchting is de kernachtige samenvatting van de geestelijke opmaak van die vreemde mensensoort, de verzamelaar, gevangen in een vreemde melancholie, die het midden probeert te vinden tussen extremen. Extremen van vreugde en somberheid, van zuiverheid en promiscuïteit, van eenzaamheid en wereldburgerschap, van de wens te bewaren en de wil te vernietigen.

Het verband tussen het voorbije en bestendige bepaalt de handelwijze van de verzamelaar. Het tremendum van de geschiedenis, de verdelgende engel die volken noch culturen spaart, is voor hem tegelijk de metafoor van de overlevingskracht van de mens. Het verhaal van de verzamelaar gaat over dode mensen en de dingen die nooit voorbijgaan. Hij maakt de dingen weer aanraakbaar, hij maakt de geschiedenis weer actueel. Over deze combinatie, over de aanraakbaarheid van de geschiedenis zeg maar, daarover gaat het werk van Blackburn. Daarom werd ze als historicus langzaam romanschrijfster. Daarom bleef ze als romanschrijfster verzamelaar.

Bezien wij haar portret van de verzamelaar. Waterton was een rariteit op zichzelf. Hij zag eruit, zo zei een vriend ooit, als een spin na een lange winter, als iemand die zojuist uit de gevangenis was ontslagen. Hij droeg zijn haar in stekeltjes en kleedde zich naar de mode van de vorige eeuw.

[p. 50]

Hij kon tot ver in de tachtig met zijn voet achter zijn oor krabben of met blote voeten een boom in klimmen. In die boom observeerde hij de vogels van zijn park. Zozeer waren de beestjes aan hem gewend dat hij een broedende pimpelmees kon aaien.

Don Quichote gaf hem zijn lijfspreuk: ‘Soms gaat men op zoek naar één ding en vindt men iets anders.’ Brits Guyana gaf hem de schok van zijn leven, de schok van herkenning. Hier kon hij zijn nieuwsgierigheid kwijt met de zekerheid nooit bevredigd te worden, hier was een overdaad aan geheim waaraan zelfs het meest afstandelijke onderzoek geen afbreuk kon doen. Aan de vochtige hitte van het oerwoud, de zinderende uitgestrektheid van de savanne heeft hij zich overgegeven als aan een pelgrimage naar zichzelf.

Teneinde zijn verzameling naar zijn landgoed over te kunnen brengen had Waterton zich verdiept in het prepareren. Hij had daardoor een zeer grote anatomische en vooral ornithologische kennis opgedaan. Maar met de officiële ornithologie bevond hij zich al snel op voet van oorlog omdat deze zich naar zijn overtuiging eerder in boeken dan in bossen ophield. Zijn polemieken waren meestal even effectief als zelfdestructief.

Zijn reputatie als taxidermist van de allerhoogste behendigheid ondervond blijvende schade door het vervaardigen van wat hijzelf de Nondescript noemde. Het verhaal was, of liever de wetenschappelijke publikatie luidde, dat het hier om het hoofd van een bosjesman ging, door Waterton persoonlijk gevangen, de cruciale schakel tussen mens en onbeschaafde schepping. In feite was het een apereet, door Waterton zorgvuldig tot menselijke trekken gekneed.

Erg veel last van wetenschappelijke verongelijktheid had Waterton niet. Hij bouwde een immense muur om zijn landgoed, liet die met klimop begroeien om zo een perfecte bescherming voor het wild te bieden en trok zich terug in zijn eigen el dorado. Het Engeland van zijn dagen werd door een fnuikende combinatie van jachtwetten, landbeheer en industrialisatie met grote snelheid van zijn natuurlijke flora en fauna ontdaan en Waterton was de eerste die met zijn Walton Hall een begin maakte met een vorm van natuurbescherming.

Blackburns boek is een resurrectie. Waterton was al lang verdwenen achter zijn excentriciteiten, zijn wetenschappelijke belang achter zijn grappen. In de wijsheid van haar boek maakt Blackburn duidelijk dat die twee samenhangen.

Misschien is het opvallendste van deze verza-

[p. 51]

melaar wel dat hij niks wil verklaren. Hij benadert de dingen met de gulzigheid van al zijn zintuigen, onder nadrukkelijke verwaarlozing van zijn analytische vermogens. Hij kijkt en luistert, proeft en tast maar gebruikt zijn hersens vooral om de categorieën waaronder al dat vreemde dat zijn zintuigen waarnemen eventueel iets vertrouwds of bekends zouden kunnen krijgen op een afstand te houden. Vandaar ook zijn voorkeur voor afwijkingen, bizarriteiten. Vandaar ook zijn neiging de wereld ingewikkelder te maken dan die toch al is.

Watertons jeugdherinneringen zijn een goed voorbeeld. Het zijn niet veel meer dan macabere anekdoten, losse beelden zonder commentaar. Hij noteert: een Schotse jongen met twee duimen aan een hand, een paard dat een veulen kreeg zonder spoor van een staart, een boom waaraan ooit een moordenaar was opgehangen. Volksverhalen vol angst, mensen met littekens die betast mochten worden.

Alles ging bij Waterton op de tast, alles moest geproefd, stukjes zwaluwnest, de honing in de maag van een kolibri, larven. Hij keek toe hoe een insekt zich zijn hand ingroef, hij ging op zijn zolder in een hangmat liggen, wachtend tot de vleermuizen zijn bloed kwamen drinken. De reacties van zijn lichaam op ziekte en pijn, de reacties van zijn geest op gevaar, ze werden allemaal bestudeerd met die vreemde distantie die een hogere betrokkenheid verraadt.

En nooit was het genoeg. Zodra de wereld ook maar iets overzichtelijks kreeg diende ze ingewikkelder gemaakt. Eerst met behulp van misbaksels. Een pad in een brok steenkool, een schaap met een hoorn die uit zijn oor groeit, een zeemeermin, zeker, zij het om te constateren dat het hier om een constructie van half aap, half vis ging.

Maar het plezier zat niet alleen in het ontmaskeren, evenzeer in het maskeren. De nondescript is er het beste voorbeeld van. Zijn huis bevatte er tientallen. Een aap met horens stond er opgesteld onder het bijschrift ‘Maarten Luther na zijn val’, een groep waarschijnlijk bestaande uit reptielen, heette ‘De reformatie van Engeland in de kinderschoenen, aan de lunch bij Edward vi en zijn zuster Betsy’.

Soms gingen zijn rooms-katholicisme en hang naar het wonderlijke ook met Waterton aan de haal, zoals toen hij het wonder van het vloeibaar worden van het bloed van Sint Januarius dat bij tijd en wijlen te Napels pleegt op te treden bijwoonde. Uren was hij bij het flesje te vinden en hij kuste het regelmatig om een goede kijk op de inhoud te krijgen. Maar ook Waterton was ervan overtuigd een wonder bijgewoond te hebben.

Dat zijn de gevaren van de verzamelaar. Gevaren die men op de koop toeneemt in die prachtige strijd tegen de allergrootste klassificator, de dood. Van het verzamelen is wel gezegd dat het stinkt naar de dood. Veel rariteitenkabinetten ademen de ijdelheid van het leven. Alles lijkt uit de onderwereld opgegraven, alles maant ons ons voor te bereiden, waarschuwt ons dat we sterfelijk zijn.

Het besef van die wreedheid zit diep verankerd in de levensopvatting van Waterton. Met dezelfde zorgvuldigheid waarmee hij altijd al om zich heen keek, beschreef hij tijdens een bezoek aan Rome een slachthuis waar elke vrijdag zo'n 800 varkens werden geslacht. Het leest als het verhaal van een rituele moord: de grote, vette zwarte varkens, de mannen met een scherpe pen in de hand. Het bloed, het gekrijs.

Maar wie beter kijkt, ziet ook het tintelende besef in de onuitputtelijke variëteit van het leven, in de mogelijkheid uit onze cel te breken en werkelijk oog in oog te staan met wat we liefhebben. Waterton haatte de jacht. In een essay over ‘die verrukkelijke, vreedzame nationale sport, die bekend staat onder de bruikbare noemer vossejacht’ kan hij zijn sarcasme kwijt. Toch heeft hij juist op zo'n jacht een adembenemende ontmoeting. Opeens staat hij oog in oog met de afgepeigerde vos. Met wederzijds begrip kijken ze elkaar aan. ‘“Arm klein dier,” zei ik tegen hem, “uw lot is bezegeld - uw kracht heeft u verlaten en binnen enkele minuten zult u in stukken worden gereten.” Toen trok hij zich weer terug in het bos alsof hij zijn levenskansen nogmaals wilde beproeven.’

Het is een meesterwerk van mededogen, dit boek van Blackburn, waarin het detail en de anekdote met de feilloosheid van de herkenning gehanteerd worden. Maar ook de methode van vertellen is opvallend. Thematische behandeling en chronologische vertelling lossen elkaar af. Soms verdikt het verhaal zich in het presens en met een snelheid die de fictie benadert. Dan weer hult ze zich in de distantie van de historische analyse en het afstandelijke portret. Voorbije standen van zaken worden met huidige toestanden geconfronteerd - ‘vandaag de dag kan de eerste etappe van die reis in een uur worden afgelegd per auto over een brede macadamweg’ - mensen

[p. 52]

worden gereduceerd tot de kamers waarin ze wonen. Dit alles gaat nog vrijwel ongemerkt en breekt de kaders van de traditionele geschiedschrijving slechts door het talent waarmee de technieken gehanteerd worden. Toch is het een ontbindingsverschijnsel waarvan men weet dat het in de volgende boeken de grenzen van de genres zal doen springen.

In haar boek over Napoleon gaat Blackburn een paar stappen verder. Het boek beschrijft hoe ze naar Sint Helena gaat en hoe Napoleon er leefde en stierf. De voorbereidingen van haar reis zijn tevens de geschiedenis van het eiland, ‘een oceanische pleisterplaats’, ‘het Atlantisch bordeel’. Haar lectuur over Napoleon is tevens zijn leven op het eiland. Blackburn en Napoleon, ze komen als het ware langzaam naar elkaar toe. Maar ontmoeten zullen ze elkaar niet. ‘Om een duidelijke scheiding aan te brengen tussen heden en verleden,’ schrijft ze ergens halverwege haar boek, ‘vind ik dat ik ervoor moet zorgen dat Napoleon dood en begraven is voor we aan de tocht naar zijn eiland beginnen.’

Hoe huiveringwekkend ze zelf weet om te gaan met de anekdote bewijst ze met het verhaal van het meisje Betsy Balcombe, de dochter van welgestelde Engelsen op Sint Helena, die Napoleon aanvankelijk gastvrijheid verleenden. Napoleon was dol op het meisje, dat hem op zekere dag een stuk speelgoed liet zien. ‘Het bestond uit een poppetje dat hem moest voorstellen, met zijn dikke buik en driekante steek en dat onderaan een ladder stond. Als je op een knop drukte, beklom het figuurtje schokkerig de ladder. Bij elke trede stond de naam van een land: Italië, Spanje, Rusland, Duitsland, en de bovenste trede was Sint Helena. Als hij die bereikte, verslapten zijn benen, tuimelde hij van de ladder en bengelde in de lucht als een spin aan zijn draad.’

Zo leeft Napoleon op Sint Helena, Blackburns bestemming. Ze beschrijft zijn dagelijkse rituelen, ze beschrijft zijn huis, zijn gevangenbewaarder - hun eerste confrontatie: pauw ontmoet kalkoen - ze beschrijft hoe hij een tuin aanlegt. Intussen stelt ze haar reis uit en vertelt anekdotes, over haar ontmoetingen met Robert Graves, over de dood van haar stiefmoeder. Vertellingen die uitleggen wat het betekent op een eiland te wonen, wat het betekent keizer te zijn, hoe men afstanden overbrugt.

Dan sterft Napoleon. Het gehannes met zijn dodenmasker, het verwijderen van zijn kloten. En daar verschijnt Blackburn, niet een beetje te laat. Aan boord was een zekere meneer Evidence, een nakomeling van iemand die meekwam op de boot die de keizer naar het eiland bracht. Vandaar de naam, schijnt het. Al begrijpt ze niet waar het een bewijs van is. Haar eigen verblijf op het

[p. 53]

eiland wordt ook niet beschreven. De reis ernaartoe en de herinneringen achteraf, daartoe beperkt ze zich. Haar herinneringen zijn tegelijk het Nachleben van Napoleon.

In haar boek Droomtijd worden de grenzen van de verschillende genres nog verder uitgewist. Het boek wendt voor de biografie te zijn van een avonturierster, die zich zo vereenzelvigde met het lot van de aboriginals, dat ze zich hun Kabbarli waande, hun witte grootmoeder van nooit-nooit, uit het land van de doden gekomen om hen te helpen. Het is de ontmaskering van een leugenaarster. Het is een experiment in identificatie dat zijn gelijke niet kent in de biografische literatuur.

Ook hier en nog sterker de persoonlijke betrokkenheid, een oude vriendin die Daisy Bates nog gekend heeft, een fotoalbum met foto's van Australië uit de tijd van Bates, een vriendin met eenzelfde jeugd als Bates. Alleen nu gaat de vertrouwdheid een cruciale stap verder. In dit boek zit het moment waarop de lezer weet dat het volgende boek een roman zal zijn. In het zevende hoofdstuk geeft ze haar droom aan Bates.

Op het moment dat Daisy Bates haar rug keert naar een bestaan dat haar niet zint en besluit in de woestijn te gaan leven, vat Blackburn dat samen met de woorden: ‘De ene wereld opgeven en de andere beproeven.’ Daarna begint het tweede deel van het boek, dat verteld wordt in de eerste persoon enkelvoud, door Daisy Bates. ‘Ik ben Daisy Bates in de woestijn, uitgestrekt op de vloer van mijn tent.’

Zestien jaar woonde ze aan de rand van de Zuidaustralische woestijn, een zee van rood zand, een trillend blauwe lucht, de monotonie en de moeheid. Soms wilde ze iets groens zien en dan nam ze een kool, zette die tegen een boomstronk en keek ernaar.

Ze kende de aboriginals als niemand voor of na haar. Ze werd ingewijd in de rituelen van de mannen, ze kende de heilige dansen, ze kende de taal in zijn intiemste uitingen. Maar ze vertelde leugens over haar jeugd en leugens over de man met wie ze kort getrouwd geweest was, over de zoon die ze ooit bij hem gekregen had.

Er zijn er die de vraag opgeworpen hebben hoeveel van Bates' antropologische kennis eveneens van eigen makelij was. Voor Blackburn is dat geen probleem. Of hooguit in de zin van de scrupules die ze heeft om een oude dame met geweld langs haar verleden te sleuren, de spelbreker te zijn in ‘the gentle art of creating a past’.

Tot nu toe heb ik het allereerste boek van Blackburn buiten beschouwing gelaten. The White Men is misschien ook niet haar eerste boek maar haar eerste verzameling. Het is een bloemlezing van vertellingen over de blanken, verteld door mensen voor wie de blanken binnendringers waren. Spiegelbeelden zijn het, reflecties van een beschaving.

Voor ze geconfronteerd werden met de Westerse beschaving bezaten die volkeren mythen en rituelen, die hun dagelijks bestaan vorm gaven en de plaats bepaalden die zij innamen in hun wereld. De komst van de witte mens vernietigde bestaande hiërarchieën, verbrak de continuïteit tussen verleden en heden. De verhalen uit dit boek gaan over de manier waarop culturen zich teweer stellen tegen de chaos: nieuwe rituelen, visioenen, openbaringen, nieuwe goden.

Het zijn inventarisatiepogingen, magische rubriceringen om de geheimen van het andere te doorgronden, de volheid van de ervaring in kaart te brengen, de boodschappers uit het rijk van de doden te appaiseren, zich meester te maken van hun wonderlijke macht.

Uiteindelijk rest slechts een proces van vergeten en leren dat in staat stelt in de nieuwe wereld te leven. Je kon gebruik maken van bepaalde aspecten van de blanke cultuur, je kon er woedend afstand van nemen. Maar er waren er, zo vertelt Blackburn, ‘wier antwoord de vorm van een spirituele onthechtheid van alle druk en dreiging aannam’, een antwoord ‘voor volken die bijna hun hoop en hun wil om te leven verloren hadden’. Het stelde hen in staat ‘hun waardigheid te behouden en hun identiteit als een onafhankelijk ras, ondanks het lot van hun nederlaag en eenzaamheid’. ‘Een soort universeel mededogen’ noemt ze het. Dat is ook haar liefde voor de dingen. Dat is ook haar kunst.