Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 38]

Het Sportkanaal wordt een sof
door Martin van Amerongen

De eerste televisieuitzending van een voetbalwedstrijd van het Nederlands elftal, de wedstrijd Nederland-Zweden op 14 mei 1952, werd voortijdig afgelast omdat pater J.B. Kors, de voorzitter van zowel de kro als de Nederlandse Omroep Stichting, weigerde daarvoor de vraagprijs van vijfhonderd gulden te betalen.

Nu, een kleine halve eeuw later, is het televisievoetbal een miljoenen - zo geen miljardenzaak geworden, met pretverkopers-zonder-scrupules en kapitalistische PvdA-bureaucraten aan het hoofd van de onderhandelingstafel.

Ik citeer het reclamevakblad Adformatie, 14 april 1996. Aan het woord is Hans Horneman, directeur van het reclamebureau More en daarnaast voorzitter van de Deventer voetbalvereniging Go Ahead. Het onderwerp van gesprek is het aanstaande, door de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond aangezwengelde, Sportkanaal. Horneman gelooft hier heilig in. Al is - toegegeven - de naam Sport 7 ‘niet zo creatief’ en representeert de aanstaande, zowel licht grijzende als licht kalende, anchorman Koos Postema veel vergane glorie - ‘en dat wilde dit Sportkanaal nu juist niet doen’. Niettemin gelooft Hans Horneman in de aantrekkingskracht van zo'n sportzender. ‘Daar gaan veel mensen naar kijken.’

Er zijn nog wat problemen. De kijkers. De adverteerders. Het programmatische aanbod. De geldbeluste kabelbedrijven. De kosten van een decodeerder. Het wellicht dwarsliggende Europa. ‘En,’ zei een der directeuren van een van die kabelbedrijven, ‘als ze de deal wensen te toetsen aan de Europese wetgeving, go ahead.’

Drie maanden later degradeerde de gelijknamige voetbalvereniging van de ptt-Telecompetitie naar de nederige eerste divisie.

Dat Sportkanaal wordt niks, en niet omdat ‘de kijkers op kosten worden gejaagd’, zoals nos-voorzitter (en voormalig knvb-voorzitter) André van der Louw zegt. Dat is geen serieus te nemen argument. Die kosten bedragen, volgens de eerste berekeningen, twee gulden per maand, de tegenwaarde van een glas bier, een half pakje sigaretten, een bedrag dat zelfs een modale junk zich kan permitteren. Maar het is inderdaad de vraag - al etende wordt men hongerig - of het daarbij blijft. Het Sportkanaal gaat, ontleen ik aan Het Parool, het sportlievende Amsterdam bijvoorbeeld in werkelijkheid twintig gulden per maand in rekening brengen, plus de huur van een zogenaamde decoder. De doorsnee voetbalverslaafde legt dit geld ongetwijfeld graag op tafel, maar helaas is hij (veelal) met een verstandige vrouw getrouwd die tóch al geïrriteerd is door de wijze waarop haar man hele avonden, pilsdrinkend en chipsknabbelend, naar dat verdomde voetjebal hangt te kijken. Dus deze verstandige vrouwen zeggen straks: ‘Twintig gulden? Twaalf maal twintig gulden is tweehonderdveertig gulden? Plus de kosten van zo'n hoe-heet-ie? de-co-der? Niet dan over m'n lijk. Ga jij in het vervolg op zondagavond maar naar het café.’

Irritatie allerwege, over de televisie, over de televisiereclame en over het overaanbod aan televisiesport. De gouddorst heeft de knvb, plus het merendeel van de aangesloten voetbalverenigingen, verblind. Ik beschik over getuigenverklaringen uit de eerste hand, dank zij het feit dat ik mij in twee sportfanaten heb voortgeplant, een van dertig met een baard en een van zesentwintig met een krullerige Jezuscoupe. Verleden jaar gingen zij in een bus vol brooddronken medestanders naar de Europacupfinale in Wenen. Dit jaar zijn zij per particuliere auto naar de Europacupfinale in Rome gegaan. Een reis van twee maal achtenveertig uur, kosten rond de duizend gulden de man, je moet wel stapelgek zijn om dat in twee maal drie kwartier woensdagavondgymnastiek te investeren. Het was niettemin niet hun hoofd uit

[p. 39]

te praten. Sport is nu eenmaal hun grote hartstocht. Toch zijn zij, zelfs zij, inmiddels verveeld door al dat sportieve vertoon op al die, commerciële en minder commerciële zenders en zitten zij - zeggen zij - bepaald niet op dat nieuwe knvb-Sportkanaal te wachten.

Dan weet ik wel genoeg.

Een minderheid binnen de landelijke meerderheid van sportmaniakken is wellicht bereid de hele dag naar golf, korfbal, discuswerpen en voetbal te kijken, maar dat zijn geen maniakken meer, dat zijn regelrechte krankzinnigen, die getalsmatig gelukkig ergens ver achter de komma moeten worden gesitueerd. De meerderheid der maniakken demonstreert nog iéts aan menselijk gedrag. Zij interesseren zich welzeker voor schaatsen, een zondagmiddagje tennis vinden zij wel aardig, de samenvatting van de Tour de France hoeft geen bezwaar te zijn en Ajax-psv en Ajax-Juventus wensen zij absoluut integraal op het televisiescherm.

Dat zijn helaas sportieve gebeurtenissen die slechts een of twee keer per jaar aan de orde zijn.

Daarom heeft het Sportkanaal een programmatisch probleem. Omdat er niet de hele dag kan worden getafeltennist zullen er een aantal aan sport gerelateerde thema's worden bedacht, sportshows, sportsoaps en sportquizzen. ‘Welke voetbalvereniging is eigendom van een grote gloeilampenfabriek in het zuiden des lands? Dat is goed geantwoord, u gaat door naar de volgende ronde!’ Plus een medisch programma rond sportblessures. Plus een sportlievende aflevering van Postema's tv-rubriek Klasgenoten, om te beginnen de klasgenoten van Johan Cruyff. En beroemde sportfilms als Cruyffs Nummer Dertien, zoals Ruud Hendriks, de beoogde directeur van het Sportkanaal, heeft gesuggereerd.

Laat me niet lachen!

Het knvb-Sportkanaal is een proeve van wraak op ‘al die lunchbobo's’, zoals een der initiatiefnemers, Willem van Kooten, het formuleerde. Het is een sentiment waar ik, met mijn bezwaren tegen het weinig creatieve Hilversum, sympathie voor heb. Helaas heeft de voormalige etherpiraat Van Kooten inmiddels zelf ook veel van zijn jeugdige onschuld verloren. Hij is geruisloos toegetreden tot het leger der genadeloze en cultuurloze grootgeldverdieners, standplaats Het Gooi of de Bollenstreek. Getuige zijn visie op ‘het produkt voetbal’. Van Kooten verklaarde, desgevraagd: ‘Voetbal moet positief worden gebracht, ook als de wedstrijd niets voorstelt.’ Het illustreert de onaangename sfeer van ritselarij en intimidatie die er langzamerhand rond 's lands eerste volksvermaak hangt. Nog voor het bekend werd dat de knvb zijn heil buiten het publieke bestel zou gaan zoeken lekte uit dat de voetbalbond overwoog de registratie van de wedstrijden in eigen hand te gaan nemen. Dat veroorzaakte commotie. De Nederlandse Vereniging van Journalisten liet weten ten diepste bezorgd te zijn over de nieuwste aanslag op de persvrijheid, een bezorgdheid waarbij menig commentator zich onmiddellijk heeft aangesloten. Want het een en ander stelde de knvb immers in de gelegenheid ‘voortaan hun sportnieuws zelf te gaan manipuleren’, schreef het dagblad Trouw. ‘Men moet daarbij denken aan het negeren van het geweld op en rondom het veld, van verdoezelen van arbitraire fouten en het optuigen van onaanzienlijke vertoningen tot topduels.’

Ik heb indertijd over dit onderwerp een ironisch commentaar in De Groene Amsterdammer geschreven waarin ik de manipuleerbaarheid van sportverslagen krachtig relativeerde. Zag de natie water branden? Zijn er werkelijk cameralieden of tv-regisseurs voorhanden die bereid zijn op zwart te gaan op het moment dat een gepatenteerde sloper als Ulrich van Gobbel in beeld dreigt te verschijnen? ‘Laat de knvb gerust zijn eigen camera's hanteren,’ beweerde ik. ‘Zo'n camera moet van héél goeden huize komen om his masters voice te spreken. De situatie zou pas bedreigend worden als de knvb zich met de inhoudelijke (commentariërende, opiniërende) kant van de zaak zou gaan bemoeien. Hoe stelt men zich dat voor? Een ingehuurde onderknuppel die in de pauze een geprefabriceerde en gecensureerde mening ten beste geeft? Hij zou het nationale lachsucces zijn, terwijl de publieke omroep vervolgens de echte commentariëring voor zijn rekening neemt, iets wat met geen mogelijkheid valt te beletten, door God noch door Zijn Gebod, door 's lands regering noch door de knvb.’ Een paar dagen later kreeg ik een brief van een bevriende omroepmedewerker waarin ik werd gewezen op het feit dat wat ik, in mijn naïviteit, voor onmogelijk had gehouden al bijna werkelijkheid is. ‘Deze invloed is op dit moment al in volle gang. Onlangs waagde nos-Sport het om tijdens de live-uitzending van een wedstrijd

[p. 40]

tussen Ajax en Twente beelden te tonen van grootscheepse vechtpartijen op de tribune. De volgende ochtend lag er al een fors getoonzette protestbrief bij sportchef Kees Jansma op het bureau, waarin gevraagd werd voortaan geen aandacht meer aan dergelijke gebeurtenissen te besteden en zich te beperken tot het uitstralen van de sportieve hoogtepunten. In diezelfde brief werd er fijntjes op gewezen dat het tonen van de vechtpartijen de onderhandelingspositie van de nos geen goed had gedaan. En inderdaad: als Endemol of idtv het wedstrijdverslag had samengesteld was er natuurlijk een schone versie volgens knvb-richtlijnen gemaakt.’

Inmiddels zijn, zoals wij weten, de onderhandelingen tussen nos en knvb ten einde. De publieke omroep is door de knvb aan de kant gezet. Er is door de nos van uw en mijn centen meer dan een miljard geboden, hetgeen niet voldoende bleek. De zogeheten ptt-Telecompetitie gaat op eigen kracht de ether in, beheerd door een constitorium waarin de knvb mede-aandeelhouder is. Nee, er is geen reden voor Cassandrageroep. De voetbalbond heeft laten weten dat dit nieuwe Sportkanaal een echt redactiestatuut gaat krijgen dat de journalistieke onafhankelijkheid zal garanderen. De knvb kán trouwens niet anders. Artikel 71g van de Mediawet verplicht een omroeporganisatie, commercieel of minder commercieel, tot zo'n redactiestatuut. Helaas is binnen de marges van de Mediawet veel geschipper mogelijk. Geen haan die ernaar kraait als de knvb straks zijn technisch personeel sommeert ‘het produkt voetbal’ zo gelikt mogelijk op het scherm te brengen, dus exclusief de doodschop-om-een-hoekje of de bananengooierij in de richting van de gekleurde speler die de pech heeft gehad het bruine monster niet doeltreffend genoeg op de schoen te hebben genomen.

Want het gaat die lui niet om de sport of om de sportjournalistieke onafhankelijkheid. Het gaat hen in de allereerste plaats om geld.

Het Sportnet zal zich specialiseren in Nederlands voetbal. Vreemd dat zo'n knvb zich niet realiseert dat dit fenomeen slechts vertoningswaarde heeft binnen de magische driehoek Ajax-psv-Feijenoord. Voor de rest is het voor negen tiende een derderangsvertoning die zich op hobbelige, door de mollen aangevreten, velden afspeelt voor halflege tribunes, tribunes die straks nóg leger zullen zijn, want waarom zou je op zondagmiddag voor vier tientjes gaan zitten kleumen in De Goffert of Nieuw-Galgewaard als je, als Nijmegenaar of Utrechter, diezelfde wedstrijd, gratis en comfortabel, op het televisiescherm kunt volgen? Dit aspect hebben de betreffende voetbalmanagers in hun gouddorst helaas over het hoofd gezien.

Ja, voetbal is populairder dan de Troonrede of de debatten in de Tweede Kamer der Staten Generaal. Op de lijst van de meestbekeken televisieprogramma's worden de eerste zeven plaatsen door voetbalwedstrijden ingenomen, of wij het leuk vinden of niet. Op Nederland 2 en Nederland 3. Het zijn overigens allemaal duels om de Europa-cup, die de komende jaren exclusief in handen van de publieke omroep zijn, net als het wereldkampioenschap voetbal en de Olympische Spelen. Daar kan het aanstaande Sportkanaal dus al zijn leven niet tegenop.

Het probleem van de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond is dat de door deze vereniging georganiseerde competitie in feite, in tegenstelling tot de competities in bijvoorbeeld Duitsland en Engeland, niet zo interessant is. De competitie wordt namelijk tot ver in het nieuwste millenium door Ajax gedomineerd, zelfs in de seizoenen dat Mark Overmars geblesseerd is, Erwin van der Sar met een identiteitscrisis worstelt en Patrick Kluivert op gerechtelijk bevel tweehonderdveertig uur in de Ajax-kantine de vaat moet spoelen. De Nederlandse voetbalcompetitie stelt grenzen aan ons appreciatievermogen. Voetbal is, als het op de traditionele wijze wordt gespeeld, namelijk behoorlijk saai. Tien minuten Twente-nac, vijf minuten Roda JC-Heerenveen, zondagavond, met de nasi op schoot, daar willen wij best naar kijken. Maar wie wenst, buiten Sittard of Heerenveen, in zijn volle, gaapverwekkende lengte de wedstrijd Roda JC-Heerenveen uit te zitten?

Ik zou trouwens ook wel eens de namen willen horen van de adverteerders die op dit soort van minisportmanifestaties hebben ingetekend. Het schijnt allemaal kapitaal te zijn, als men de sales talk hoort, al ben ik zo vrij daar voorlopig niets van te geloven. Natuurlijk is er een stormloop op de aanstaande wedstrijd om de Ultra-universele-Supercup tussen Ajax en de fc Het Koninkrijk der Hemelen, maar voor de rest weten ook de adverteerders al te goed dat zij hun reclameguldens maar één keer kunnen uitgeven. Kijk naar de praktijk van een totaal verwaterd

[p. 41]

omroepbestel. Veronica is een sof, Veronica's Nieuwsradio is opgeheven, de winst van rtl 4 is ingezakt, tja, vier, vijf nieuwe zenders, allemaal met een twijfelachtige massacommunicatieve formule, inclusief dat nieuwe Sportkanaal, betekent nog niet de verviervoudiging, laat staan de vervijfvoudiging van de reclamegelden.

Zo'n Sportkanaal is trouwens slechts in beperkte mate een geschikt advertentiemedium. Sport is een mannenzaak, zodat het geen zin heeft om in de pauze van het Noordhollandse kampioenschap Grieks-Romeins worstelen de vrouwvriendelijke merken Dreft, Nivea, Ariel, Croma, Pampers en Kleenex Huggies te mobiliseren, het feit dat dit reclamevertoon tóch massaal wordt weggezapt buiten beschouwing gelaten. Het zijn de vrouwen die ons huishoudgeld beheren - en dat is maar goed ook. Een zender kan niet drijven op masculine accounts, op Amstel noch Heineken, zelfs niet op Victoria Vesta en de Nationale Nederlanden. Let op, eerst lijkt het goed te gaan, want de adverteerders zijn aanvankelijk gretig en nieuwsgierig. Als vervolgens het besef doorbreekt dat men op dat eindeloze gesport snel uitgekeken raakt wordt het, budgettair gesproken, Schraalhans Keukenmeester op Papendal.

‘Het Sportkanaal wordt de Oranjezender. Daar zal het ultieme Oranjegevoel worden verwoord,’ zei Sylvia Tóth, bestuurslid van de knvb én commissaris van het in het Sportkanaal participerende Endemol. Een sportbezetene, naar eigen zeggen, niettemin een verstandige vrouw, content als u het bent, vaste gast op de eretribune van Ajax, trouw bezoekster van Wimbledon. Zij heeft het mis. Dat Sportkanaal wordt een sof, het wordt een van die vele commerciële netten die gedoemd zijn failliet te gaan, bij de gratie van het feit dat wij, kijkers, sportverslaafd of minder sportverslaafd, goed maar niet gek, en in elk geval niet helemaal achterlijk zijn.