Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 34]

Teivei-Noard
door Jan Pen

Thuis blijven wil ik en toch de wereld verkennen - dus leve de televisie. Maar die wereld moet wel vertrouwd zijn en enigermate begrijpelijk. Bekende gezichten, daar houd ik van, en dan echt bekend, van mensen die ik wel eens heb aangeraakt en waar ik wat van afweet - niet de koppen die ik alleen langs elektronische weg heb waargenomen. Dus Kohl niet, Nuis wel, Kissinger een beetje, Kok een beetje. Ongewenst zijn de beelden van verafgelegen streken waar ik nooit geweest ben - dat zijn er nogal wat. Ik wil er niet naartoe en reizen langer dan driehonderd kilometer moeten trouwens worden ontraden. Er zijn uitzonderingen: laatst had Discovery een programma over Atlantis, waarvan gezegd wordt dat het een verdwenen rijk is dat de wereld heeft beheerst en ja hoor - daar kwam Santorini op de buis. Dat is dat overblijfsel van een ontplofte vulkaan, de zee is in de krater gestroomd en nu wordt het eiland overstroomd door toeristen. Ik herkende het meteen en zou er best nog eens naartoe willen. Je kunt er zwemmen in water dat vierhonderd meter diep is. Maar de meeste informatie over vreemde landen is zinloos en verwarrend. Dit is natuurlijk een typische bejaardenmening, al kan ik bewijzen dat ik in de bloei van mijn leven hetzelfde vond. In de jaren zestig, toen we pas een toestel hadden, beklaagde ik me er in Vrij Nederland over dat een man onze huiskamer binnenkwam die onwel werd, vanwege de grote hoogte, wandelend in de Andes. Wat had ik met die vent te maken? Of met de Andes? Het is de enige keer dat ik een briefje kreeg van Simon Carmiggelt; die vond die afkeer begrijpelijk en die was toen toch ook nog niet zo oud. Je kunt je toestel natuurlijk afzetten, maar de ongewenste informatie blijft onder handbereik en oefent een zuigende werking uit. Dat is er sindsdien niet beter op geworden. Meer kanalen, meer oorlogen en rampen, het zappen, het wereldwijde Net en het Web. Een half miljoen Nederlanders, meldde de krant vanochtend, beweegt zich over de elektronische snelweg. Ik wens hun veel plezier.

Zelf ben ik dus veel thuis en probeer de tv-consumptie te minimaliseren. Maar sinds een paar jaar hebben we hier in Groningen een nieuwe verleiding: een lokale zender die een welkom rustpunt biedt in een onoverzichtelijke wereld. De naam is TV-Noord, door de ankervrouw uitgesproken als Tei Vei Noard - ik heb nog nagevraagd of ze uit Friesland komt, want daar is het uitspreken van twee- en drieklanken tot een hoge kunst ontwikkeld, maar dat bleek niet het geval. De uitzending duurt een uur en zit meteen na het grote wereldnieuws, brengt eerst plaatselijke wederwaardigheden en daarna een paar vaste rubrieken, deels komisch, deels ontroerend. Omdat het programma nog twee keer wordt herhaald, zit er ruimte tussen die wordt opgevuld door een trailer genaamd Bijrijder. Dit lijkt het domste wat men zich kan voorstellen, maar oefent een eigenaardige hypnose uit op bijna iedereen die ik erover spreek. Een auto rijdt door stad en ommeland. Naast de chauffeur is een camera gemonteerd, we kijken dus gewoon mee door de voorruit. Er wordt traag gereden. Het geluid bestaat uit Groninger liedjes van een zekere treurigheid, men kan het beter afzetten. (Fijn trekje: soms gaan we even over de Friese of Duitse grens, dan horen we Friese of Duitse liedjes.) De Bijrijder gaat vroeg op pad, het land is leeg, de zon staat laag, er wordt nauwelijks tegemoetkomend verkeer waargenomen. Af en toe steekt een fietser zijn hand op. Een landbouwer komt van zijn erf af en kijkt eens naar de lucht. We slaan rechts- of linksaf. Het is vaak niet erg duidelijk waar we eigenlijk zitten. Het regent. Het sneeuwt. De bomen zijn kaal. De seizoenen kloppen niet met de werkelijkheid, dat komt omdat de filmbanden een tijdje worden bewaard. Opeens staat alles in bloei. We gaan door een vreemd steegje, zelfs in de Groninger binnenstad raken we de weg kwijt. Omdat de camera recht vooruitkijkt en een nauwe hoek heeft, kunnen we de naambordjes van de dorpen maar heel even zien - dit geeft opwinding in de huiskamer, er is tegen geprotesteerd en nu blijft de auto soms even staan. Kijk, we rijden Aduard binnen. Ik weet niet of dit een verbetering is. De puzzelrit is er makkelijker door geworden. Maar de herkenning is versterkt. Opeens passeren we

[p. 35]

een huis waar bekenden wonen. Of een overbekend plein. En, toppunt van sensatie, de Kerklaan in Haren. Wij wonen op nummer 21 en de Bijrijder komt uit het noorden; dat duurt dus nog ettelijke minuten want het is een lange laan, we passeren de Hortus Botanicus en ik schuif naar voren, bril af, vinger gestrekt om maar niets te missen. Wat zien we daar? Het eigen huis, een paar twee onder een kap woningen van de buren, de tuin van buurvrouw Didi, de tuin van buurvrouw Jenny (zij heeft een prachtige vleugel, een Schimmel, in haar woonkamer, maar dat ziet de

[p. 36]

camera niet) en ja, daar komt de muziekschool en het gevaarlijke kruispunt met de Kromme Elleboog. De aandacht verslapt. Ik heb dit stukje straat meer dan vijftigduizend keer afgelegd, te voet, op de fiets, per auto, wat is de fascinatie? Dat we het vertrouwde op een andere manier zien? Maar zo anders is die manier niet. John Griffiths, die uit Amerika komt, al veel te veel burgermanswoningen onder ogen krijgt en al te veel in auto's moet zitten, is een van de weinigen die de Bijrijder zonder warmte gadeslaat. Zelf kijk ik wel eens naar de enige concurrent die mij bekend is, de trailer van Nord Drei, wordt 's nachts uitgezonden maar rijdt overdag door oninteressante Duitse straten, te midden van het andere verkeer, stopt voor vervelende stoplichten, er steken onbekenden over - niks aan. Te ver weg, een paar honderd kilometer.

TV-Noord zendt ook lokaal nieuws uit. Dat heeft een overwegend rustgevend karakter. Zeker, er wordt hier wel eens een moord gepleegd, maar dat wisten we al en we zien alleen de straat waar het gebeurd is en we horen de officiële voorlichter van de politie. Ze zijn er altijd wat laat bij, van TV-Noord, want ze hebben weinig echte medewerkers en die hebben een voorkeur voor gesprekken met autoriteiten. Vandaar dat de moeilijkheden in het gemeentebestuur van Eelde ruime aandacht krijgen - ik zie dan opeens een oud-student van mij op de buis verschijnen, wist niet dat hij daar wethouder was. Trouwens, mijn eigen wethouders, in Haren dus, ken ik eigenlijk alleen van de buis. Alleen Neutel, die op de Kerklaan woont, fietste toen hij nog in functie was geregeld voorbij en dan wuifden we naar elkaar - opeens hoor ik dat hij met tegenzin is afgetreden, hij legt het uit op TV-Noord, en ik weet nu alles van deze affaire die zich heeft afgespeeld in het raadhuis waar ik dagelijks langs kom, driehonderd meter van mijn huis. Zo is ook burgemeester Weide dichterbij gekomen. Die ken ik natuurlijk wel, hij staat geregeld in het Harener Weekblad en soms haalt hij in ongunstige zin de landelijke pers, hij loopt gewoon op straat en valt dan speciaal in de zomer nogal op - iedereen die het zich kan veroorloven draagt een decente korte broek, zelf heb ik wel eens boodschappen gedaan met onbedekt bovenlijf (geen gezicht, vinden sommigen, al dat grijze borsthaar), maar dan wandelt er iemand tussendoor in een keurig pak, boordje, dasje, nog net geen ambtsketen, dat is de burgemeester, op weg naar zijn ambtswoning aan de Weg voor de Jagerskampen. Hij gaat trouwens met pensioen, de ambtswoning staat te koop, ze willen er een miljoen voor hebben en dat treft mij aangenaam; mijn eigen huis is mooier en staat voor veel minder op de balans. We horen in het lokale nieuws ook over de fusie van de drie noordelijke waterleidingen, die gaat niet door, de bestuurders doen daar zeer zorgelijk over, maar intussen stroomt het water nog steeds door de leidingen. Sensationeel was dan weer die bus die afgelopen winter half in het Hoendiep was gegleden - hij hing in de berm en op het zwakke ijs, er stond een onvoorstelbaar hoge kraan naast en midden in de nacht, bij gierende storm, was een man bezig een lus onder het voertuig te leggen. Hij hing zelf ook aan een touw, de camera was vlak bij zijn handen, het was spanning en sensatie en opeens het gevoel: ik ken die man, hij heeft een garagebedrijf in Hoogkerk, en trouwens die plek aan het Hoendiep, bij de Pofferd, daar ben ik vaak langs gekomen toen we een boerderij hadden in Enumatil. Dat is nog eens wat anders dan beelden uit de Andes.

Een regelmatig terugkerend programma heet Op Stap. Een cameraploegje kuiert door Hoogkerk, Helpman, Paddepoel of Hoogezand. Voorbijgangers worden staande gehouden, er worden wat vragen gesteld (soms is er een thema: bent u gelukkig? Wat denkt u van de vrijheid?), er ontspint zich een gesprekje, de interviewer belt ergens aan en vraagt binnengelaten te worden, aan het slot van de ontmoeting moet de aangesprokene aan een kompasnaald draaien om de richting van de cameraploeg te bepalen. Het is meestal van een verregaande klunzigheid. De vragen zijn onnozel, de antwoorden worden niet opgepikt, de kijker vraagt zich af of de klungeligheid opzet is of toeval. De ondervraagden hebben langzamerhand goed in de gaten hoe het programma werkt en reageren schuw of provocerend. Stoot men op studenten of feestgangers, dan ontspint zich een wedstrijdje in grofheid. Natuurlijk wordt achteraf in het materiaal gesneden, we krijgen dus alleen te zien wat de redactie de moeite waard vindt. Wat opvalt is de bereidheid van terughoudende Groningers om de televisie in hun woningen (‘wonings’) toe te laten en de terughouding te laten varen. Het doet denken aan Taxi, waarbij taxipassagiers worden verleid tot verrassende

[p. 37]

confidenties, met dit verschil dat de gesprekspartners van Op Stap weten dat ze straks bij half Groningen op het beeldscherm verschijnen. Er zit veel exhibitionisme onder de mensen, maar ook veel roerende bereidwilligheid om het gemoed uit te storten. En het is allemaal zo herkenbaar, al was het maar omdat we die straten en sommige van die voorbijgangers ontmoet hebben. Zo zag ik met Oudejaar opeens mijn bloedeigen slager uit de Kerkstraat ons een zalig nieuwjaar toewensen. Ik vroeg hem daarna of hij katholiek was - nee, hoezo?

Een komisch onderdeel is het weerbericht. Dit is volgens mij uniek in de wereld. Er zijn twee weermannen, die ieder een andere variant van het Gronings spreken - voor ingewijden is dat meteen te horen. De een is een landbouwer uit de buurt van Termunterzijl, bij de Dollard, hij begint zijn conference met Moi. De ander, meer westelijk van dialect, zegt Goendag, waarbij de eerste G naar een H zweemt en de laatste G nauwelijks wordt uitgesproken. Ze kiezen iedere keer een andere locatie, waar iets te doen is. Ze rapporteren kort over een nuver poestje wien (mooi briesje) of over vrijsdreug (droog en vriezend weer), maar daar gaat het niet om, want dat heeft de officiële weerman ook al onthuld. Ze geven inlichtingen over wat er op de achtergrond aan de gang is en de kijker ziet dat nog niet - het blijkt pas als de camera achteruit gaat en de weerman uit het beeld loopt. Bijvoorbeeld: in de Herestraat in Groningen wordt een kolossaal gat gegraven voor de nieuwe riolering; deze werkzaamheden zijn bij veel kijkers maar al te bekend, want ze stremmen het verkeer en trekken overigens veel bekijks. Op die graafwerken wordt dan commentaar gegeven. Of de weerman zit op het strand aan de Hoornse Plas te midden van badende kinderen, die ook iets mogen roepen. Heel sterk was de uitzending met Kerstmis. De kleinste van de weermannen was verkleed als kerstman, op de achtergrond klonk ongeduldig geblaf en we konden een stel sledehonden zien, rukkend aan hun tuigjes; na het in de camera uitgesproken weerbericht inclusief kerstwensen haastte hij zich naar de slee, klom er moeizaam op en vort ging het, van links naar rechts over het scherm in volle vaart het nieuwe jaar in. Kijk, dat is televisie. Philip Freriks veroorlooft zich wel eens een klein ironisch grapje en Erwin Krol ook, maar dat steekt schraal af bij deze volkse humor. Het meest ontroerende, en vlak bij de gewone mensen is de rubriek Vrouger (vroeger). Amateurs hebben een boel materiaal liggen, over het koninginnefeest van 1938, de bevrijding van Groningen met de grote branden in het centrum; er bestaan documentaires over de gemeentereiniging en de gasfabriek, voorlichtingsfilms over de veredeling der gewassen, met boeren die hun tevredenheid betuigen, en een zeer particulier filmpje over een zeiltocht van Groningen naar Grouw. Onderweg wordt aangelegd, de mensen zitten in het gras en nuttigen een boterham, ze hebben pakken aan en jurken en wuiven naar de acht millimeter camera. Dit wordt in Vrouger uitgezonden, het is pure nostalgie, of je in een familiealbum bladert. Kijk, daar heb je, bij de opening van Beatrixoord, die curator van de universiteit, hoe heette hij ook weer, en is dat niet Addens, de secretaris, in zijn zwarte pak, en daar heb je Enno Mandema, de internist die nog jarenlang onze buurman is geweest. We wonen tenslotte al veertig jaar in deze contreien, het verleden bestaat echt.

Ik besef dat ik nu een maximum van kneuterigheid heb bereikt. Maar ik heb wel een punt. Confucius schijnt gezegd te hebben dat de mensen moeten blijven op de plaats waar ze geboren zijn en een beschouwend leven leiden. Dat advies is moeilijk op te volgen en ik heb me er niet aan gehouden. Tegenwoordig zien we echter het omgekeerde streven. Het wordt als natuurlijk en prijzenswaardig beschouwd dat iedereen overal heen gaat, luchtmijlen worden als cadeautje aangeboden, de overheid werkt aan de middelpuntvliedende krachten mee door de kerosine belastingvrij in de vliegtuigen te laten pompen. De snelgroeiende bedrijfstak die recreatie heet verdringt het nabije. Thuis wordt uitgehold, door de techniek en door de ideologie. Wordt het niet tijd voor een kleine tegenbeweging?