Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 32]

Pinkpop was oké
door Sjoerd de Jong

Af en toe doet de televisie een poging om niet alleen popmuziek te laten zien, maar het ook te recenseren, en van live kritieken te voorzien. In mei is het de beurt aan het Pinkpop-festival te Landgraaf, dit jaar een driedaags evenement met metal, hip hop, funk, rock, folk, dance en wat er verder te krijgen is in de versplinterde popwereld. De televisie zond een avond lang concertfragmenten uit, voorzien van commentaar door de presentatoren Bram van Splunteren en Jan Douwe Kroeske. Zo kon de rijpere ‘muziekliefhebber’ - zoals dertigers door de muziekkrant Oor worden genoemd - de verrichtingen



volgen van de tientallen muzikanten.

Wat deed de televisie daarmee, behalve hun muziek uitzenden? De artiesten werden, nog dampend van de adrenaline en met een handdoekje om de schouders geslagen, van het podium geplukt en in een studiootje ondervraagd. En vooral op die momenten bleek hoezeer de popkritiek op tv aankruipt tegen de sportverslaggeving: de muzikanten werden niet aangesproken op hun muziek, maar op hun conditie en op hun vermogen one-liners ten beste te geven.

‘Wie heeft de naam “The Presidents of the United States of America” eigenlijk bedacht?’ vroeg Jan Douwe Kroeske aan de leden van de gelijknamige Amerikaanse band. ‘George Washington, dacht ik,’ was het antwoord. En wat waren eigenlijk de overeenkomsten tussen hun muziek en die van Pearl Jam? ‘Het begint allebei met een “P”, hè.’

Intussen was de serieuzere popkritiek van het scherm verbannen naar het computernetwerk Internet. De vpro had daar een site geopend, waar medewerkers concertverslagen publiceerden en Internet-gebruikers hun mening konden geven. Ze konden zelfs stemmen welke band de beste was. Een leuk idee, maar sinds wanneer is popkritiek een democratische aangelegenheid? Of was het idee dat er over deze muziek toch niets zinnigs te melden valt en dat de jongelui het verder maar zelf moesten uitzoeken op hun invulschermpjes voor elektronische boodschappen?

Hier werd veel leuks bedacht door de tv-makers maar geen enkel risico genomen. De programmering van het festival was veilig, en de keus daaruit van de televisieverslaggevers was ook weer veilig. Veiligheid in het kwadraat - een idee dat haaks staat op de ‘fantasie van een riskant leven’ die popmuziek volgens de criticus Simon Frith uitdraagt. Ook de verslagen achteraf in de kranten waren overigens keurig: de ‘professionele’ popjournalisten beoordeelden het festival met de kenners-distantie van wijnproevers die klagen over het assortiment in de kelder. De slokjes werden weer netjes uitgespuugd in het daarvoor bestemde bakje.

Popkritiek kent vele valkuilen. De diepste daarvan is de ‘ons kent ons’-toon waarin ook sportverslaggevers op televisie zo bedreven zijn. Een vorm van hyper-identificatie met het onderwerp die twee varianten kent: low brow en high brow.

In het eerste geval snatert of kankert de verslaggever als een verwende merkenpuber die aan zijn vrienden niets hoeft uit te leggen, behalve met de steekwoorden ‘fantastisch’ en ‘waardeloos’. In sommige popbladen lees je zoiets nog wel eens: ‘Toen Scooby Snack opkwam in jeugdsoos Fuck Hé! begon het concert meteen. En het begon meteen goed! De gitaren knalden uit de speakers als kanonnen en de gitaristen renden over het podium terwijl ze als kanonnen op hun gitaren knalden, en met hun gitaren boven hun hoofden knalden ze op de speakers neer alsof ze bovenop kanonnen zaten!’

Op de televisie vind je deze toon in blafferige popprogramma's als Trexx van Veronica en andere opvolgers van Ad Vissers baanbrekende Toppop uit de jaren zeventig. De opwinding van popmuziek overbrengen blijkt in zulke uitzendingen een kwestie van volume en toonhoogte; wat de jongen onder het Goede Tijden Slechte Tijden-kapsel erbij te beweren heeft, doet geheel niet ter zake.

In het tweede geval (high brow) ontpopt de muziekrecensent zich als een underground-

[p. 33]

hoogleraar, die grossiert in bijvoeglijke naamwoorden en kabbalistisch jargon om duidelijk te maken dat hij pas écht begrijpt wat er met deze muziek aan de hand is. De zogenaamde ‘bluf-ze-dood’-methode. Bijvoorbeeld: ‘Dankzij de fuzzy sound van hun gitaren slagen deze briljante progressieve acid-techno-punkers erin de tracks op “Intergalactic Bullshit Number Nine” tegelijk soepel en krachtdadig te laten klinken, maar zonder dat de epische kwaliteit van de melodieën bezwijkt onder de alternatieve edge van de complexe en toch heftige bas- en drumpartijen.’

Voor zulke bluf ontbreekt op tv de ruimte, al is het maar omdat het een te grote woordenschat vereist. Voor de televisie heeft de high brow-benadering bovendien een ander nadeel: het jaagt de kijkcijfers naar beneden. Wie naar een tv-uitzending over muziek kijkt, zit nu eenmaal niet te wachten op een college cultureel-correcte popkritiek. De presentatoren van Pinkpop waagden zich er in elk geval wijselijk niet aan.

Vaak slijten zowel de high brow als de low brow variant in de loop der jaren, vooral als de criticus in kwestie een baan krijgt bij een gerenommeerd blad. Daar dreigt dan een ander gevaar: de hyper-distantie. De comateuze ‘Ik Heb Alles Al Gezien’-toon van de veteraan-criticus die nergens meer voor warmloopt. Om de distantie af en toe te verruilen voor de euforische identificatie van weleer, kan hij af en toe een beroep doen op bevriende, even bejaarde popmuzikanten. Zoals Bert van de Kamp van Muziekkrant Oor ooit in een interview met Bryan Ferry de troostrijke opmerking maakte dat ‘Bryan en ik’ nu allebei al 25 jaar ‘in het vak zitten’.

Deze laatste benadering schemerde door in de tv-registratie van Pinkpop, vooral in de commentaren die Van Splunteren voor zijn rekening nam. Deze man kijkt nergens meer van op, dat mocht duidelijk zijn. ‘Wat vind jij nou het verschil tussen jazz zingen en metal zingen?’ vroeg hij aan de zangeres van de Nederlandse metalband The Gathering. Het bondige antwoord: ‘Je moet meer kracht zetten.’ Dat had Van Splunteren ook wel mogen doen.

Hoe moet het dan wel? Hester Carvalho schreef in april in NRC Handelsblad dat, eerder dan concertverslagen, reportages over popmuziek op televisie, zoals in het vpro-programma Lola da Musica, waardevol zijn, ‘omdat ze vaak signalerend en informatief zijn’. Dat is waar, en ironisch genoeg is dat nu juist een genre waarin de televisie het wint van de geschreven journalistiek. Ook in de Pinkpop-uitzending waren de filmpjes die Van Splunteren in Amerika had gemaakt van enkele bands, het aardigst. Zulke reportages over de jeugd die muziek máákt - waar wonen ze? wat motiveert ze? - kom je in de geschreven pers maar mondjesmaat tegen. Die worden meestal pas actief als een verschijnsel al mega-proporties heeft aangenomen - zoals de massale ‘gabbercultuur’ - of een band maandenlang in de Top Tien bungelt.

Voor de geschreven pers geldt: graag meer reportages. En voor de televisie: hou maar op met het aan elkaar praten van concertverslagen. Liever dan nog een non-stop popzender die continu registraties uitzendt van concerten en festivals. Maar dan wel zonder commentaar.

Want televisie noch gesproken woord kunnen heen om het feit dat popconcerten niet zijn bedoeld om live te worden besproken, maar om het publiek mee te slepen, om de recensenten hun bloknootjes te laten dichtklappen en te laten uitbreken in een rondje wild headbangen.

Van een bezoeker die met schuim op de lippen komt terugkrabbelen van een weekendje Pinkpop wil je ook niet horen: ‘De programmering was enigszins monotoon, maar de hoofdact slaagde er toch in een zeker enthousiasme te genereren, ondanks de aanhoudende regenval.’ Het enige dat je van zo iemand wilt horen is: ‘Het was oké.’ Dat begrijp je. Een popconcert laat zich niet op tv beschrijven, of recenseren. Het tóónt zich - als het heel goed is zelfs op kleinbeeld.