Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 29]

Violet, dood en pens
door Max Pam

Vanmorgen liep ik met mijn hond door de straat waar Carel Peeters woont. Het is een keurig nette straat met smalle, langwerpige bloemperkjes aan de huizenkant. Wij verkeerden in een goed humeur, mijn hond en ik, want wij waren op weg naar de dierenwinkel om een grote zak met pens te kopen. Juist passeerden wij het huis waar Carel Peeters woont, toen Carel Peeters zelf naar buiten kwam.

‘Hé, is dat nou jouw hond?’ zei Carel.

‘Ja,’ antwoordde ik, ‘dat is nou mijn hond.’

Op hetzelfde moment zakte mijn hond door haar achterpoten - het is een teefje -



en begon uitgebreid te pissen in het bloemperkje van Carel Peeters. Dat was vreemd, aangezien mijn hond een goed opgevoede hond is, die dat soort dingen over het algemeen niet doet. Carel stond er wat onthutst bij en ik vroeg mij af hoe ik het gedrag van mijn hond moest duiden. Deed mijn hond dit in naam van alle auteurs die door Carel Peeters zijn besproken, of deed mijn hond dit vooral voor Maarten 't Hart? Ik wilde het mijn hond vragen, maar die was met opgestoken staart al verder gelopen.

Waarom vertel ik dit, o, lezer? Omdat ik Het Boek Van Violet En Dood van Gerard Reve aan het lezen was. Voordat mijn hond en ik van huis gingen, was ik gevorderd tot pagina 188 van de 253, en ik merkte dat het lezen van Reve op de een of andere manier iets aanstekelijks had. Je gaat praten zoals Frits van Egters. Je begint te ouwehoeren als Reve, dat wil zeggen, je begint te ouwehoeren dat het een aard heeft. Dat alles is toegestaan, zo lang op dat geouwehoer Gods zegen rust. Zo is het toch? Reves schrijven is een deuntje dat in je hoofd blijft hangen. Je wilt er wel van af, maar het blijft bij je. Langs de gevels van de huizen dwarrelt het met je mee. Om het uit je hoofd te krijgen, kun je maar het best een ventilator aanzetten of een stofzuiger.

Toen mijn hond en ik thuiskwamen, lag er een grote envelop in de bus. Daarin zaten, ter bespreking opgestuurd, dertien recensies van Het Boek Van Violet En Dood. Het waren recensies van: Ingrid Hoogervorst (De Telegraaf), Henk Spaan (Algemeen Dagblad), Arnold Heumakers (de Volkskrant), Willem Kuipers (de Volkskrant), Reinjan Mulder (NRC Handelsblad), T. van Deel (Trouw), Guus Luijters (Het Parool), Theodor Holman (Het Parool), Hans Warren (Amersfoortse Courant), Sante Brun (Limburgs Dagblad), Erik Rinckhout (De Morgen) Jaap Goedegebuure (HP/De Tijd) en Xandra Schutte (De Groene Amsterdammer).

Dat was gek, de recensie van Carel Peeters was er niet bij. Ik meende dat stukje toch echt gelezen te hebben. Of wilde de redactie van Hollands Maandblad Carel Peeters misschien doodzwijgen? Tussen de ouwe kranten zocht ik de recensie op. Dat was het, daarom had Hollands Maandblad de recensie van Carel Peeters natuurlijk gemist. De recensie van Carel Peeters stond op 2 maart al in Vrij Nederland, twee weken voordat alle andere kranten met hun kritieken kwamen. Carel Peeters had dus een heuse primeur! Wie rekent daar op?

Het is de bedoeling van deze rubriek dat de recensies in samenhang, maar toch onafhankelijk van elkaar, worden besproken. Dat zal ik deze keer niet doen. De reden is dat de recensies, of zij nu goed of slecht waren, afwijzend of bewonderend, voor of tegen, zo ontzettend op elkaar leken. In bijna alle kritieken stond precies hetzelfde: dat Het Boek Van Violet En Dood al vele malen door Reve was aangekondigd; dat Het Boek Van Violet En Dood niet het boek is dat alle andere boeken overbodig zal maken, hoewel Reve dat wel had beloofd; dat het boek eerst Het Boek Van Het violet En De Dood heette, dat er weer veel verneukeratieve ironie in voorkomt; dat het thema de dood is; dat het over homoseksualiteit gaat; dat Reve zich herhaalt en vaak zijn oude luit uit de kast haalt; dat Rudy Kousbroek, Remco Campert, Kees Fens, Aad Nuis en Maarten Biesheuvel (op een erg flauwe manier overigens) op de hak worden genomen; dat er passages in staan waarin Reve zijn oude niveau haalt; dat er passages in staan waarin Reve niet zijn

[p. 30]

oude niveau haalt; dat Reve op de hem vertrouwde wijze gebruik maakt van allerlei stoplappen; dat Gerard het over zijn half-broer Karel heeft; dat het banale en het verhevene met elkaar worden afgewisseld, waardoor het ironische effect wordt verhoogd; dat het eerder een raamvertelling is dan een roman en dat hier en daar de grens van het melige is overschreden.

Misschien ben ik nog wat vergeten, maar dat zijn zo'n beetje de ingrediënten die men in al die recensies tegenkomt. Het is de vraag of men de recensenten dat mag verwijten. In al die kritieken staat kennelijk even weinig nieuws als in dat nieuwe boek van Reve zelf. Thema, middelen, schrijfstijl, alles is hetzelfde gebleven. Reve zegt het zelf ook: alles wat nieuw is, is waardeloos. En als dat zo is, wat moeten de recensenten daar nog aan toevoegen?

Het Boek Van Violet En Dood heeft geen enkele recensent geïnspireerd tot een nieuwe kijk op Reve en zelfs niet tot een nieuwe observatie. Dat hoeft ook niet, maar jammer is het wel. Toch is er één ding dat niemand is opgevallen, maar dat mij in het boek van Reve heeft verbaasd. Hoewel Reve, zoals hij zelf zegt, geen homoseksuele schrijver is, komt er zoals van ouds weer veel homoseksualiteit in zijn boek voor. Het gaat over Meedogenloze Jongens, die in hun gespleten vossenholen bereden dienen te worden. Zij mogen zelf ook ruiter zijn, het is maar hoe het uitkomt.

Toch speelt aids in de boeken van Reve geen enkele rol. Ergens in Het Boek Van Violet En Dood schrijft Reve dat hij zich zo vaak aftrekt dat er wel eens een druppeltje bloed te voorschijn komt. De lezer huivert, maar je hebt het gevoel dat Reve dit effect hier helemaal niet heeft beoogd. Liefde en dood, bloed en zaad, je zou zeggen dat deze kwaadaardige tweeling Reve een uitgelezen kans geeft om zijn wereldbeeld te ontvouwen. Maar het omgekeerde is het geval: aids bestaat in het revisme helemaal niet. De Franse jongen die in Het Boek Van Violet En Dood wordt begraven, is niet gestorven aan aids, maar is omgekomen bij een banaal auto-ongeluk. Aids verstoort Reves romantisch wereldbeeld.

Volgens Reve heeft hij zijn fantasie helemaal niet nodig en beschrijft hij vooral de werkelijkheid. Om alles enigszins geloofwaardig te maken moet die werkelijkheid worden afgezwakt. Ik vraag mij af of Reve hier de waarheid spreekt. In ieder geval beschrijft hij eerder de werkelijkheid van de jaren vijftig en zestig dan de werkelijkheid van nu.