Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 39]

Dat kan mijn kleine zusje ook, maar ik niet!
door Max Pam

Uit mijn huis verbannen door de werkster, zit ik in de studiezaal van de Amsterdamse universiteitsbibliotheek. Hier zat ik 25 jaar geleden ook. Ik ben ouder geworden, maar de studenten om mij heen zijn nog even jong. Naast mij, aan één van de lange tafels, zit een mooi meisje van 20, 21 jaar. Zij heeft een natuurkundeboek voor zich. Er staan, zo schuin vanuit de verte gezien, formules in waarvan ik weinig begrijp.

In een stukje met zo'n aanhef behoren



werkster, studiezaal en studente met natuurkundeboek een functie te krijgen. Dat is niet moeilijk, want dit stukje zal gaan over kennis - hoop ik.

Bij de opmerking ‘dat kan mijn kleine zusje/broertje ook’, denken wij in de eerste plaats aan kunst. Meestal aan abstracte kunst, aan Cobra, aan Karei Appel. Iemand die bij het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten werkt en daar iets te zeggen heeft over hun bedrijfscollectie beeldende kunst, vertelde mij dat het bfg voor het eigen personeel een schilder- en tekenmiddag had georganiseerd. Pennen, kwasten, verf, klaargelegd in de kantine - creatievelingen aan de slag!

Spoedig werd van deze extra faciliteit druk gebruik gemaakt. Het ene schilderij na het andere, de ene tekening na de andere werd geschapen. Na afloop van het experiment waren de medewerkers van het bedrijf heel trots op zichzelf. Nog een beetje oefenen en het kon best eens echte kunst worden. De kenners daarentegen oordeelden onverbiddelijk dat er niets bij was van enige waarde. De oogst van de kleine broertjes en zusjes viel nogal tegen.

In Klaas kwam niet (1979) schrijft W.F. Hermans dat geen mens de moed heeft om te geloven dat er zaken zijn, die niet verbeterd kunnen worden. Kan bijvoorbeeld de methode om te leren lezen nog verbeterd worden? Hermans kwam daarop naar aanleiding van een vraag van het kamerlid Evenhuis, die verontrust had vastgesteld dat op een school in Veendam ‘nog leermiddelen uit de jaren 20 waren aangetroffen’. Daardoor werd volgens Evenhuis de kwaliteit van het onderwijs bedreigd.

En ik dan? vraagt Hermans zich af. Ik, die in de door de geachte afgevaardigde zo versmade jaren 20 het alfabet heb geleerd met die superverouderde leermethoden, heb ik eigenlijk wel lezen geleerd?

Vorige week kwam mijn dochter (13) met een huiswerkvraag. Bij God, ik wist het antwoord niet. Mijn dochter keek mij misprijzend aan en ging terug naar haar kamer. Een kwartier later kwam zij terug. Zij had de oplossing gevonden. ‘O,’ zei ik, niet-begrijpend.

Dat kan mijn kleine zusje wel, maar ik kan het niet.

Onlangs heb ik een nieuwe computer aangeschaft. Bij de installatie begreep ik een aantal dingen niet. De meeste computerboeken zijn onbegrijpelijk, ook al claimen zij dat zij voor de grootste domoren zijn geschreven.

In de krant zag ik een advertentie staan, waarin hulp bij computerinstallaties werd aangeboden. Ik belde en een dag later verscheen een wizzkid met zo'n honkbalpetje achterstevoren op zijn hoofd. Hij rommelde wat met mijn computer, zei dat ik toch te oud/dom was om dit soort dingen te begrijpen, installeerde een deel van mijn software en vertrok met 75 gulden, cash in het handje.

Dat beviel mij niet. De volgende dag belde ik op een andere advertentie. Nu kwam er een wat oudere man (in dit geval moeten wij aan een dertigjarige denken). Hij werkte langzamer, maar legde alles beter uit en rekende 125 gulden per uur. Met hem kon ik het goed vinden. Hij had mijn kleine broertje kunnen zijn.

Dankzij al die externe, duurbetaalde computerdeskundigen ben ik nu aangesloten op het computernet. Zo werd ik lid van verschillende

[p. 40]

digitale schaakclubs: van twee Amerikaanse, een Nederlandse, een Deense en een Duitse. Door de Duitse schaakclub ben ik inmiddels geroyeerd omdat ik mijzelf onder de naam Rommel had ingelogd, maar daar gaat het even niet om.

Op de Amerikaanse schaakclub, die van Pittsburgh, speelde ik een partij, die ik kansloos verloor. Iedereen speelt in deze digitale clubs onder pseudoniem, maar door vragen te stellen kun je toch iets te weten komen over de identiteit van je tegenstander. Ik seinde mijn tegenstander dat ik vond dat hij heel sterk had gespeeld, en ik vroeg wie hij was en waar hij vandaan kwam. Hij antwoordde dat hij in Denver, Colorado woonde en dat hij twaalf jaar was.

Twaalf jaar!

Ik had dus verloren van zomaar een kind van twaalf jaar. En niet gewoon verloren, maar vernederd, in de pan gehakt. Door een snotneus, een kind nog. Dát kan mijn kleine broertje dus ook al een stuk beter dan ik. Het is mogelijk dat mijn tegenstander gelogen heeft over zijn leeftijd. Op de digitale snelweg valt niets meer te achterhalen en te controleren, maar waarom zou hij?

Van oudsher zijn er drie soorten wonderkinderen: in het rekenen, in de muziek en in het schaken. Door de uitvinding van de computer is het slecht afgelopen met de rekenwonders. Wat is √362.800x216 - 88²? Ja zeg, dat kan mijn kleine zakjapannertje ook! En een stuk sneller.

Hoe het zit met de wonderkinderen in de muziek, weet ik eigenlijk niet. Mijn indruk is dat zij tegenwoordig worden begeleid door een leger van muziekpedagogen en psychologen. Naast de dagelijkse muziektraining, worden zij dagelijks ingewijd in de geheimen van de maatschappij, zodat zij niet tot wereldvreemde muziekzombies zullen uitgroeien.

En de schaakwonderkinderen?

Het begint erop te lijken dat heden ten dage elk land zijn eigen schaakwonderkind bezit. De Engelsen hebben een schaakwonderkind, de Fransen hebben een schaakwonderkind, de Wit-Russen hebben een schaakwonderkind en de gewone Russen hebben er zelfs twee. Dat zijn allemaal jongens of meisjes van 10, 11, 12 jaar met hele hoge elo-ratings. Een keer per jaar spelen zij om een wereldtitel, die weliswaar zoiets als juniorenkampioenschap heet, maar die beter het wk-Wonderkind genoemd zou kunnen worden.

Emanuel Lasker heeft wel eens beweerd dat je binnen een maand van elke aap een internationaal meester zou kunnen maken en de vader van de beroemde zusjes Polgar verdedigt de stelling dat je ieder normaal begaafd kind tot een schaakwonder kunt ombouwen. Ondertussen bestaan de deelnemers van de grote internationale schaaktoernooien hoofdzakelijk uit overjarige pubers. Botwinnik vond dat hij op zijn veertigste zijn top nog niet had bereikt, maar tegenwoordig wordt Jan Timman als een veteraan omschreven. Veteraan? Dinosaurus, fluisteren die jonge vlerken achter hun hand.

Binnen tien jaar is de gemiddelde leeftijd van een topgrootmeester met meer dan tien jaar omlaag gegaan. Dat is een verschijnsel dat zich in de toekomst zal voordoen op elk terrein dat met kennis en inzicht te maken heeft. Alleen voor de kunst geldt dat niet. In de toekomst wordt de kunst iets voor oude mensen.

De werkster is weg. Ik ga naar huis om dit stukje op mijn computer uit te tikken. Een met de hand geschreven tekst wordt door al die jonge redacteuren niet meer herkend als iets wat je kunt lezen.