Hollands Maandblad. Jaargang 1996 (578-589)

[p. 25]

Kronkels
door Max Pam

Volgens de huidige staatssecretaris van Cultuur ben ik dood, althans beoefen ik een vak, een genre, dat al jarenlang dood is.

Om dat uit te leggen, moeten wij terug naar het jaar 1985.

In de Sovjet-Unie komt Gorbatsjov aan de macht. Ruud Lubbers is premier van Nederland. Voor D'66 zit Aad Nuis in de Eerste Kamer. Hij heeft daar niet veel te doen. De Weinreb-affaire is net achter de rug en het lijkt daarom verstandig niet al te hoog van de toren te blazen. Maar af en toe houdt hij een voordracht of een lezinkje. In maart '85 mag hij in de Amsterdamse



Balie zelfs een Brandende Kwestie uitspreken.

God weet waarom ik daar indertijd ben heengegaan. Misschien uit een soort nieuwsgierigheid. Ik dacht: hij gaat nu in het openbaar zijn excuses aanbieden voor zijn optreden in de Weinreb-affaire. Maar daar ging het die middag niet over. Maar waar ging het dan wel over? Wat zat Aad Nuis zo hoog dat hij er in de Balie een Brandende Kwestie aan wijdde?

Het milieu?

De staatsrechtelijke vernieuwing?

De gekozen burgemeester?

De titel van de door Aad Nuis uitgesproken Brandende Kwestie luidde: De dood van de column.

Voor Nuis is de kwestie duidelijk - al in 1985 kan hij geen column meer zien. En als híj geen column kon zien, dan moest de column wel dood zijn. Vroeger, vond Nuis, was alles beter. ‘Het getal der columnisten,’ zei hij, ‘is niet alleen monsterachtig aangezwollen, tussen de zich verdringende nieuwelingen is nauwelijks iemand te vinden die ook maar in de verte de kwaliteit van de oude garde benadert’.

Voor Nuis bestond die oude garde uit: Kronkel, Annie M.G. Schmidt, Henk Broekhuis (Karel van het Reve) en met enige reserve Henk Hofland. Dan had je er nog een paar van zijn eigen generatie, zoals Renate Rubinstein, Kousbroek, Campert en met nog meer reserve Hugo Brandt Corstius. Over Renate zegt Nuis ‘dat zij van hen de literaire mogelijkheden van het genre het meest volledig heeft uitgebuit’. Dat Renate zijn ex-vrouw is, zei Nuis er toen niet bij.

Maar voor de rest is het niks, slechts ‘een en al gekwebbel en gebabbel, met hier en daar een aardig aperçu'tje of een niet al te opzichtig afgekeken maniertje, maar hoofdzakelijk toch een genante mengeling aan woordjeskunst en kippedrift’.

Is het een mengeling aan of een mengeling van? Niet flauw zijn - doorlezen.

Nuis in 1985: ‘Wie nu de stand van zaken beschouwt, ziet een eindeloos veld van doorgeschoten sla in de najaarsregen.’ Dat alles is natuurlijk treurig genoeg, maar waar het volgens Nuis uiteindelijk om ging, was ‘dat de column literair niet meer bestaat’. Het leek Nuis daarom ‘interessant de oorzaken na te gaan van de snelle opkomst en nog snellere neergang van de column als literair genre’.

Wij zouden Nuis hier kunnen verlaten, aangezien een beschrijving van de opkomst en neergang van de column als literair genre automatisch de vraag oproept wat nu eigenlijk literatuur is. En dat is een hopeloze vraag, even hopeloos en zinloos als de vraag of fotografie wel tot de kunst gerekend kan worden.

Inderdaad probeert Nuis enkele criteria op te sommen voor wat nu eigenlijk literatuur is. Nuis vindt er twee: 1) een literaire tekst moet mooi zijn. 2) Een literaire tekst moet niet-triviaal zijn. Nuis laat het hierbij, maar in wezen is er nu niets opgelost, want wat is mooi en wat is niet-triviaal? Van Jan Hanlo's gedicht Oote valt heel goed te verdedigen dat het een lelijke tekst is, bovendien bijzonder triviaal van inhoud, maar niettemin één van een zeer hoog literair gehalte.

Voor Nuis is het eigenlijk allemaal begonnen met de Kronkels van Simon Carmiggelt in Het Parool. ‘Carmiggelt,’ zegt Nuis, ‘overschaduwde ze allemaal. Met het dagelijkse leuke stukje voor de krant deed hij iets ongehoords: hij maakte er langzaam maar zeker literatuur van.’ Zo is het in

[p. 26]

werkelijkheid ook gegaan. In 1977 kreeg Carmiggelt de PC Hooftprijs, waarmee impliciet ook het genre dat hij beoefende door de officiële literatuur werd erkend.

Ik moet nu een kleine confessie doen. Ik kom, wat je noemt, uit een Parool-nest. Mijn vader, praktisch vanaf de oprichting bij die krant betrokken, is er dertig jaar lang chef-buitenland geweest. Wij groeiden op met Carmiggelt, voor wie bij ons thuis een heilig ontzag bestond. De dagelijkse Kronkels werden vaak uitgeknipt. Later, toen Carmiggelt zijn eigen stukjes op de televisie begon voor te lezen, was zijn gesproken column een wekelijks ritueel in onze huiskamer.

Misschien is toen al de eerste twijfel gezaaid. Ik vond dat Carmiggelt zijn eigen stukjes heel vervelend voorlas. Veel te traag en vaak met van die pseudo-veelzeggende pauzes, waaruit moest blijken dat de schrijver toch ook maar een eenvoudige jongen was. Toen mijn vader stierf, erfde ik een meter Carmiggelt-boekjes, waaronder een hele serie Speciaal voor u, dunne deeltjes die Het Parool aan het eind van elk jaar als ‘een klein feestgeschenk’ aan zijn medewerkers deed toekomen. Sommige van die deeltjes zijn gesigneerd door Carmiggelt. Een enkele keer heeft Carmiggelt de u doorgestreept en ervan gemaakt: Speciaal voor Pam. Dat deed Carmiggelt, geloof ik, zo'n beetje voor iedereen met wie hij op goede voet wenste te staan. Wij moeten niet vergeten dat Carmiggelt ook een bedrijf was met een eigen pr-afdeling.

De deeltjes staan nu al een jaar of vijf bij mij in de kast, maar de behoefte om er eens in te kijken, heb ik eigenlijk nooit gehad. Tot ik mij die Brandende Kwestie van Aad Nuis herinnerde en nu heb ik de laatste dagen niets anders dan Kronkels gelezen. Kronkel uit Kroegverhalen, uit Elke ochtend opstaan, uit Dwaasheden, uit Een Hollander in Parijs, uit Ik mag niet mopperen, uit Later is te laat, uit Mooi weer vandaag, uit Een stoet van dwergen, uit Twijfelen is toegestaan, uit Vroeger kon je lachen, enzovoort, enzovoort, enzovoort.

Eerlijk gezegd viel het mij niet mee. Wordt Carmiggelt misschien vreselijk overschat? Soms duurde het erg lang, voordat je iets leuks tegenkwam. Ook zag ik voor mij hoe Carmiggelt die stukjes voorlas voor de televisie en dan voelde ik weer die wrevel.

Op de flaptekst van de bundel Brood voor de vogeltjes komen wij trouwens weer een uitspraak van Aad Nuis tegen: ‘Carmiggelt is de meester. Zijn proza is de maatstaf waaraan al het andere kan worden afgemeten.’ Volgens Nuis is het allemaal begonnen met Carmiggelt en in zekere zin ook met hem geëindigd. In 1985 schreven Jan Blokker en Remco Campert al columns in de Volkskrant. Wie zijn er na die tijd bijgekomen? In 1985 schreef Hugo Brandt Corstius al columns in Vrij Nederland. Tamar is dood, wie zijn er daarna bijgekomen? In 1985 schreven Hofland en J.L. Heldring al in NRC Handelsblad. Wie zijn er daarna bijgekomen? En hoe staat het met Het Parool? Carmiggelt is dood en Ischa Meijer ook al.

Toch had de geschiedschrijving van de Nederlandse columnistiek er misschien anders kunnen uitzien. Want stel nu eens dat Aad Nuis in het begin van de jaren tachtig niet bij de hoofdredacteur van NRC Handelsblad had aangeklopt? Welkom Aad, zei de hoofdredacteur, vertel mij eens waarom je langs komt. ‘Ik zou zo graag,’ zei Nuis, ‘voor jullie krant een wekelijkse column willen schrijven.’

Een wekelijkse column? Zo, daar moest de hoofdredacteur eerst over nadenken. Later kreeg Nuis te horen dat het niet doorging. Het mocht niet van ene W.F. Hermans. Bovendien vonden ze Nuis bij de krant gewoon niet goed genoeg.

Daarna werd de column dood verklaard.