Hollands Maandblad. Jaargang 1995 (566-577)

[p. 27]

Iets onnaspeurlijks in Geerten Meijsing
door Bastiaan Bommeljé

De ‘cijferroman in 499 bladzijden, 144.000 woorden en 499 voetnoten’ die Geerten Meijsing onlangs publiceerde onder de titel De ongeschreven leer heb ik niet gelezen (afgezien van het fragment dat werd voorgepubliceerd in Hollands Maandblad). Toch is het mij dank zij de recensies en stukjes van Arnold Heumakers en Willem Kuipers in de Volkskrant, Hans Goedkoop in NRC Handelsblad, Hans Dijkhuis in Trouw, Hans Warren in de GPD-bladen en het interview met gratis bijgeleverde kritiek van



Herman Stevens in Het Parool duidelijk geworden dat het boek geen lichte kost is.

Niet alleen heeft de roman voetnoten, een ‘gebruiksaanwijzing’ en begint ook nog op de laatste pagina van het laatste deel, maar hij wil ook nog de geheime, ‘ongeschreven’ leer (de omstreden dogma agrapha) van de Griekse wijsgeer Plato (427-347 voor onze jaartelling) in fictievorm vangen. Hoewel Meijsing zelf in zijn voorwoord gewag maakt van een ‘filosofische farce’, en een ‘krankzinnig project’ is het evident uit de woorden van de critici dat het hier gaat om een ‘levenswerk’ (Hans Goedkoop), een ‘magnum opus’ (Willem Kuipers), en in ieder geval om ‘meer dan een roman’ (Hans Dijkhuis) die ‘met grenzeloze ambitie’ (Heumakers) is geschreven.

Zouden de recensenten als antwoord ook ‘meer dan een recensie’ hebben geproduceerd? Misschien is dat te veel gevraagd - of komt zulks nog: onder meer Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer en Elsevier hadden nog niets van zich laten horen bij het ter perse gaan van dit Hollands Maandblad. Wat nu voor ligt, is in ieder geval divers in toonhoogte, aanpak, diepgang en journalistiek niveau. Warren, Dijkhuis en Heumakers zijn (met enige clausules) uitgesproken positief; Kuipers staat in zijn isbn-rubriek in dubio als zelf uitgeroepen literair geweten van Nederland (met schattig kreupelproza zoals: ‘Maar de lezer zit er maar mee. Die denkt in eerste instantie: wat moet ik hiermee?’), terwijl Goedkoop en Stevens met hun negatieve tot vernietigende notities misschien wel bezig zijn met iets anders dan recenseren.

Zoals vaker was Het Parool de eerste met een stuk, maar ook zoals vaker met deze krant is dat stuk onvast van vorm en niet smetteloos van stijl. Herman Stevens reisde weliswaar naar Toscane voor een interview met de auteur, maar eindigt zijn pagina-grote artikel plotsklaps met bijtend negatieve opmerkingen (die hij blijkbaar niet aan Meijsing voorlegde). Stevens meent dat het boek ‘nergens heen gaat’, dat ‘de vracht eruditie meer is dan de plot aankan’, dat het hier gaat om ‘een blok verloren tijd’, dat ‘het moeilijk is te zien wat de twee componenten in deze roman (filosofie en literatuur) met elkaar hebben uit te staan’, en dat het boek uiteindelijk ‘wasemt van katholiciteit: na een lange beproeving komt aan het einde de genade’.

Uiteraard kan niemand in gemoede aannemen dat de grachtengordelroddel juist is dat Stevens tot zijn bruuske oordeelsvorming kwam omdat dit boek de vrucht is van drie jaar schrijven op kosten van het Fonds der Letteren, terwijl de recensent zijn aanvragen keer op keer zag worden afgewezen.

In ieder geval kon Hans Goedkoop in NRC Handelsblad ook weinig moois in de roman van Meijsing vinden. Wat meer is: hij kan weinig moois in de schrijver vinden. Zijn stuk is het kortst van alle recensies en gaat voor een aanzienlijk deel over zijn afkeer van Meijsing. Goedkoop kiest wel de bescherming van de massa: ‘Er is iets onnaspeurlijks in het werk van Geerten Meijsing dat bij recensenten keer op keer acute ergernis weet op te wekken,’ begint zijn stuk. Zo onnaspeurlijk blijkt dat ‘iets’ niet te zijn. Reeds twee zinnen verder heeft Goedkoop het gevonden: ‘Arrogant is hij, zelfingenomen en pedant. Een kwast.’

[p. 28]

De nrc-recensent betoogt dat hij zich met deze karakter- en oeuvre-diagnose ‘aansluit in het koor’. Helaas is het niet helemaal duidelijk welk koor van recensenten Goedkoop bedoelt. In ieder geval werd Meijsings vorige boek De grachtengordel in 1992 in dezelfde krant nog uitermate positief besproken door Reinjan Mulder. De jury die Meijsing in 1988 de ako-prijs toekende, kan toch ook moeilijk tot ‘het koor’ gerekend worden, net zomin als Heumakers (‘schrijver en lezer vinden hun beloning in de vernuftigheid van het literaire spel’), Warren (‘ik heb vooral van dit lekker gekke literaire spel genoten vanwege het hoogst persoonlijke commentaar dat de auteur op Plato levert’), en Dijkhuis (‘een gedurfde en vernuftige roman’) bij deze gelegenheid.

Uiteraard kan niemand in gemoede aannemen dat de grachtengordelroddel juist is dat De ongeschreven leer bij Goedkoop ‘vooral een ongewone irritatie blijkt op te roepen van de eerste tot de laatste pagina’ omdat de recensent gaarne verkeert in kringen rond de schrijver A.F.Th. van der Heijden wiens animositeit jegens Meijsing overbekend is. Niemand kan zich immers zelfs maar inbeelden dat de literaire kritiek zich op dergelijk niveau afspeelt. Dat Goedkoop ditmaal niet door de reguliere ‘acute ergernis’ maar door ‘ongewone irritatie’ werd getroffen komt, schrijft hij, door iets geheel anders, door de schrijver zelf namelijk: ‘Hij minacht ons, zijn medeburgers, en misschien is dat ook wat je voelt in zijn would be filosofische distantie: hij minacht zijn lezers.’

Warren, Heumakers en Dijkhuis voelden zich blijkbaar als lezer niet geminacht. Terwijl Stevens in Het Parool meent dat Meijsings boek ‘nergens spannend wordt, omdat er geen vaart is voor verrassende wendingen’, betoogt Warren juist dat de roman ‘allerlei avonturen biedt’, onder meer door ‘gecompliceerde verwikkelingen’ en ‘voortdurende wisselingen van tijd en plaats’. Waar Goedkoop vindt dat ‘de lezer is gefopt’ met ‘huiswerkproza’, schrijft Heumakers dat we hier te maken hebben met ‘een hommage aan “de laatste weerschijn van het Universele Licht en de laatste echo's van de harmonie der Werelden”’. - Men zou als lezer in deze kakofonie bijna net zo wanhopig worden als Willem Kuipers en verzuchten: ‘Wat moet ik hiermee?’

Het lezenswaardigst van alle recensies vond ik het stuk van Hans Dijkhuis in Trouw. Hij schrijft misschien niet geweldig soepel, en als niet-professioneel literair criticus geeft hij ronduit toe dat hij eerder werk van Meijsing niet heeft gelezen, maar zijn betoog gaat het best in op de filosofische kwesties die worden aangesneden en heeft de minste pretenties. Want had Plato eigenlijk niet gewoon literaire recensies op het oog toen hij noteerde: ‘Degene die dit leest, in de waan dat er ook maar iets duidelijk wordt uit hetgeen geschreven staat, is simpel en dwaas.’