Hollands Maandblad. Jaargang 1995 (566-577)

[p. 31]

Een vergeten grondlegger
De herontdekking van Carter G. Woodson
door Thomas Bersee

In 1950 overleed de zwarte Amerikaanse historicus Carter G. Woodson. Ondanks het feit dat hij toen al ‘the father of Negro history’ werd genoemd, besloeg zijn necrologie in The Journal of American History niet meer dan een paar regels, terwijl een obscuur Engels historicus wiens naam niemand meer kent in hetzelfde nummer nog herdacht werd met enkele pagina's. Deze geringe aandacht was extra tragisch omdat Woodson tijdens zijn leven voor hetzelfde prestigieuze tijdschrift zo nu en dan een korte recensie had mogen schrijven. Zo besprak hij in 1918 American Negro Slavery van Ulrich B. Phillips. Het alom bejubelde werk kon bij hem geen enthousiasme wekken. ‘Op precies dezelfde manier waarop een historicus van de geschiedenis van New England bij het beschrijven van de visindustrie in die regio, weinig te zeggen zou hebben over de diersoort die in die bedrijfstak zo'n opmerkelijk grote rol speelt, zo behandelt deze auteur de neger in zijn boek,’ sneerde Woodson.

Deze kritiek ten spijt, zou American Negro Slavery tot in de jaren vijftig hét wetenschappelijke standaardwerk blijven over de Amerikaanse slavernij en gleed Carter G. Woodson weg in de vergetelheid. Tot die tijd leed de Amerikaanse geschiedwetenschap aan wat wel een ‘structurele amnesie’ is genoemd aangaande het zwarte aandeel in de Amerikaanse geschiedenis. Afro-Amerikaanse geschiedschrijving was een wetenschappelijk mini-getto waarin zich een handjevol zwarte historici ophield. Na de jaren zestig zou dat drastisch veranderen. Ondanks de groep politiek correcte heethoofden die stug volhoudt dat niet alleen Odysseus, maar ook Beethoven en Columbus zwart waren, heeft de Afro-Amerikaanse geschiedenis zich in de Verenigde Staten tot een respectabel en populair onderzoeksgebied ontwikkeld waarop gerenommeerde historici, zowel blank als zwart, zich zijn gaan bewegen.

Die ontwikkeling heeft zich vrijwel buiten het gezichtsveld van de Nederlandse historische wereld voltrokken - ook van die der Amerikanisten. Over de enorme en niet zelden kwalitatief hoogwaardige academische produktie op het gebied van Afro-Amerikaanse geschiedenis horen we hier in ieder geval weinig. Weinig Nederlanders zullen dan ook weten dat de ster van Carter G. Woodson nu gestaag rijst. Dat is jammer, want het is op z'n minst interessant te beseffen dat er meer mensen van belang zijn geweest voor de emancipatie van de Afro-Amerikanen dan Martin Luther King, Muhammed Ali en O.J. Simpson.

Woodsons grote betekenis werd voor het eerst weer breed uitgemeten in 1986 door August Meier en Elliott Rudwick in hun Black History and the Historical Profession: 1915-1980. En in 1993 verscheen van de hand van de Harvard-historica Jacqueline Goggin de eerste Woodson-biografie onder de titel Carter G. Woodson: a life in Black history. In datzelfde jaar werd bovendien Woodsons complete oeuvre in 26 delen opnieuw uitgebracht.

Carter Godwin Woodson werd in 1875, tien jaar na de Amerikaanse Burgeroorlog, geboren in een stadje in de staat Virginia. Zijn ouders waren landarbeiders en hadden het juk van de slavernij nog getorst. Carter was de oudste van negen kinderen. Geld om naar school te gaan was er niet. In zijn tienerjaren werkte hij als spoorwegarbeider en vervolgens kwam hij terecht in de steenkolenmijnen. Pas op zijn twintigste ging hij voor het eerst naar school, waarna hij in een handomdraai zijn onderwijzersdiploma behaalde. Hij onderwees een paar jaar op de Filippijnen, die toen onder Amerikaans gezag stonden, en maakte vervolgens een wereldreis waarbij hij Azië, Afrika en Europa aandeed. Terug in de Verenigde Staten vatte hij de geschiedenisstudie aan, en in 1912 was hij na W.E.B. Du Bois de tweede zwarte die aan Harvard een doctorstitel kreeg.

In 1915 stichtte Woodson de ‘Association for the Study of Negro Life and History’ (asnlh) en startte de Journal of Negro History. De drukkosten van de eerste nummers betaalde hij door een le-

[p. 32]

ning te nemen op z'n eigen pensioenverzekering. Vanwege gebrek aan kopij schreef hij in de beginjaren onder diverse pseudoniemen de nummers voornamelijk zelf vol. Zijn missie was zoals hij dat zelf verwoordde ‘to save and publish the records of the Negro, that this despised people may not become a negligible factor in the thought of the world’. Een volk dat geen geschreven geschiedenis heeft, loopt het risico te verdwijnen, waarschuwde Woodson keer op keer. Daarbij verwees hij, en dat was misschien niet helemaal terecht, naar het lot van de indianen.

In zijn geschiedkundig onderzoek concentreerde Woodson zich niet zozeer op de slavernij, als wel op de handel en wandel van vrije zwarten. Veel aandacht had hij ook voor de zwarte cultuur in Latijns Amerika, West-Indië en uiteraard Afrika. Van zijn hand verschenen monografieën met titels als A Century of Negro Migration (1918), Free Negro Owners of Slaves (1924), Free Negro Heads of Families (1925), The Negro as a Businessman (1929), The Negro Wage Earner (1930), The Negro Professional Man and the Community (1934), en African Background Outlined (1936).

Het meest bekend werden uiteindelijk The Negro in Our History (1922) en The Mis-Education of the Negro (1933). Het eerstgenoemde boek zou tot het verschijnen in 1947 van From Slavery to Freedom van Woodsons informele opvolger John Hope Franklin, hét handboek zijn voor de Afro-Amerikaanse geschiedenis. Het andere boek was Woodsons meest controversiële en tevens meest herdrukte werk. Hierin betoogde hij zonder omwegen dat in het door blanken gecontroleerde Amerikaanse schoolsysteem de studenten opgeleid werden om ‘de Hebreeër, de Griek, de Latijn en de Teutoon te bewonderen maar de Afrikaan te verachten’. Hij toonde aan hoe in de schoolboeken over negers ofwel in het geheel niet werd gesproken, ofwel terloops als maatschappelijk probleem. Onomwonden stelde Woodson vast dat de zwarte jeugd werd ‘gehersenspoeld’ om zich willoos te schikken in de blanke onderdrukking.

Tegen deze educatieve misstand begon Woodson eind jaren dertig een tegenoffensief met de lancering van zijn Negro History Bulletin dat bestemd was voor de zwarte schooljeugd, hun ouders en leraren. ‘Wij hebben een glorieus verleden,’ hield hij zijn lezers in een van de eerste nummers voor. ‘Als je de geschiedenis van Afrika bestudeert, de geschiedenis van onze voorouders - mensen op wie we trots mogen zijn - dan zie je hoe rijk hun geschiedenis was. Wij nu gaan terug naar die schitterende geschiedenis waaruit we inspiratie kunnen putten voor grootse verrichtingen.’

Hiermee verwoordde Woodson het ‘Black is beautiful’-gevoel en het ‘Proud to be black’-sentiment avant la lettre. Hij schreef ronduit dat de negers de uitvinders waren van het monotheïsme en de jury-rechtspraak, hetgeen de hoeksteen zou zijn van de moderne democratische rechtsstaat. Ruim aandacht had hij voor de machtige Afrikaanse koninkrijken. Ook bracht hij te berde dat vermoedelijk de Afrikanen lang voor Columbus al Amerika hadden ontdekt.

Om zijn betogen kracht bij te zetten riep Woodson de tweede week in februari, waarin de verjaardag van zowel Abraham Lincoln als Frederick Douglass herdacht worden, uit tot ‘Negro History Week’. Deze week was, zette hij uiteen, niet bedoeld om de grieven op te spelen maar om stil te staan bij wat de negers allemaal hadden bereikt ondanks hun achterstelling. Woodsons week leidde een wat sluimerend bestaan tot ze in 1976 in het kader van de viering van het tweehonderdjarig bestaan van de VS, werd opgewaardeerd tot ‘Black History Month’.

Woodson beoefende de Afro-Amerikaanse geschiedschrijving met een tweeledig doel. Voor het zwarte volksdeel moest het een therapeutisch instrument zijn voor het aankweken van een positief etnisch zelfbeeld. Daarnaast was het een middel om de blanken ervan bewust te maken dat ‘de neger’ in de beschavingsgeschiedenis wel degelijk een rol van betekenis had gespeeld. Door de onwetendheid omtrent de neger op te heffen, zouden racistische vooroordelen vanzelf verdwijnen, zo was Woodsons redenering. Dat was een optimistische gedachte in een tijd waarin het ‘wetenschappelijk racisme’ en het geloof in de genetische inferieuriteit van de neger hoogtij vierden. Maar Woodson had wel enigszins de wind in de rug van de opkomende sociale wetenschappen zoals de sociologie en vooral de antropologie. Zijn werken verschenen in een wereld waarin bijvoorbeeld Franz Boas de idee van de gelijkwaardigheid der culturen ontvouwde, en waarin Meville J. Herskovits bij het zwarte volksdeel in de Nieuwe Wereld een aanzienlijke culturele erfenis uit Afrika ontdekte.

Woodson zelf had absoluut geen hinder van wat John Hope Franklin later ‘the dilemma of the

[p. 33]

American Negro scholar’ zou noemen: de spanning tussen wetenschappelijke afstandelijkheid en emancipatorisch engagement. Sterker nog, bij Woodson lagen deze juist in elkaars verlengde. In de traditie van het naïef positivisme, beklemtoonde hij dat het bij historisch onderzoek ging om het achterhalen van de waarheid, de hele waarheid en niets dan de waarheid. Juist dat zou de zaak der zwarten vooruit helpen. Bij het tienjarig jubileum van de Association for the Study of Negro Life and History stelde hij: ‘De methode van de asnlh... is niet spectaculaire propaganda of herrieschopperige agitatie. Het doel van deze organisatie is het naar buiten brengen van feiten, en wanneer de feiten in de juiste volgorde worden gezet, dan spreken de feiten voor zichzelf.’

Arthur M. Schlesinger Sr. (de vader van de latere Kennedy biograaf), een van de weinige blanke bestuursleden van de asnlh, schreef indertijd dat hij een groot vertrouwen had in Woodsons accurate geschiedonderzoek, en dat de kwaliteit van zijn werk beslist niet onderdeed voor die van de meest vooraanstaande blanke historici. Niettemin kreeg Woodson meer dan eens het verwijt een rassenchauvinist te zijn die wetenschap en propaganda door elkaar haalde.

Woodson is nooit bijzonder populair geworden. Het schijnt dat hij ook niet bepaald een gemakkelijk persoon was. Zijn gehele leven bleef hij ongetrouwd en de Association for the Study of Negro Life and History, waarvan hij uitvoerend directeur was, runde hij als een eenmanszaak. De vloeren van het asnlh-kantoor dweilde hij zelf, en vaak was hij tot diep in de nacht bezig met het verzendklaar maken van boekbestellingen. Alle belangrijke beslissingen nam hij doorgaans zonder het bestuur erin te kennen. De inhoud van de nummers van de Journal of Negro History bepaalde hij bij voorkeur buiten de redactieraad om. Zelfs de leerlingen die hij om zich heen verzamelde, de zogenaamde ‘Woodson-boys’, moesten achteraf toegeven dat hij als mens niet te harden was, maar dat ze louter vanwege de goede zaak bij hem waren gebleven. Woodson had een panische angst om ook maar iets van zijn onafhankelijkheid in te leveren, en daarom weigerde hij zijn onderzoek onder te brengen bij een zwarte universiteit. Ook blokkeerde hij alle pogingen om de asnlh te liëren aan de burgerrechtenorganisatie de ‘National Association for the Advancement of Colored People’ (naacp) waarvoor destijds Du Bois de hoofdredactie voerde over het tijdschrift Crisis.

Een groot deel van zijn tijd besteedde Woodson aan het binnenslepen van gelden. Aanvankelijk lukte dat heel aardig. Maar hoogst allergisch als hij was voor bemoeizucht en manipulatie van blanke filantropen, kwam hij voortdurend met

[p. 34]

hen in botsing. Dit leidde er zelfs toe dat hij na 1933 geen enkele blanke financiële steun meer ontving. Vanaf dat moment was Woodson aangewezen op wat er in de zwarte gemeenschap bij elkaar geschraapt kon worden. Met slogans als ‘elk schoolkind een pennie’ werden talrijke inzamelingsacties op touw gezet die het asnlh steeds maar ternauwernood voor faillissement konden behoeden.

De invloed van Woodson was echter groot. Van de zwarte wetenschappers die zich voor de oorlog bezighielden met Afro-Amerikaanse geschiedenis maakte alleen Du Bois geen deel uit van zijn kring. Maar hoewel Du Bois hem eens karakteriseerde als een typische exponent van de ‘Harvard school van gortdroogheid’, liet hij zich in het openbaar altijd uitermate lovend uit over Woodson. Niettemin was hun persoonlijke relatie er een van koele afstandelijkheid en rivaliteit, die uiteindelijk in openlijke ruzie zou ontaarden.

De aanleiding was het in 1933 door diverse blanke filantropische organisaties gestarte project van de Encyclopedia of the Negro. De redactie bestond aanvankelijk uit louter blanke wetenschappers, hetgeen van zwarte zijde een storm van protest deed losbarsten. Du Bois vergeleek de onderneming met een encyclopedie over het katholicisme die door protestanten geschreven zou worden. Uiteindelijk werd Du Bois echter tot hoofdredacteur benoemd en hij probeerde vervolgens Woodson over te halen om ook tot de redactie toe te treden. ‘De vijand heeft nu eenmaal het geld en als ze dat aan ons willen besteden dan kunnen wij dat heel goed gebruiken,’ luidde zijn argument. Woodson antwoordde echter dat hij van ‘de Grieken’ geen geschenken wenste te accepteren en beschuldigde Du Bois ervan dat hij zich opportunistisch als een ‘token Negro’ had laten inhuren. Bovendien was hijzelf, zo betoogde hij, al tamelijk vergevorderd met een soortgelijk project.

Volgens biografe Goggin werd Woodsons weigering echter vooral ingegeven door grenzeloze afgunst, en was alleen al het idee om onder Du Bois te moeten werken voor hem volkomen ondraaglijk. Door het afhaken van de geldschieters is overigens nooit iets van de Encyclopedia terechtgekomen, en ook van Woodsons eigen project is nooit meer iets vernomen. De vooraanstaande letterkundige Henry Louis Gates Jr. van Harvard zou onlangs het plan van de Encyclopedia weer hebben opgepakt, met het voornemen deze op cd-rom uit te brengen.

Dezelfde onverzoenlijke karaktertrekken van Woodson zijn later waar te nemen in zijn furieuze reactie op Gunnar Myrdals monumentale werk An American Dillema: The Negro Problem and Modern Democracy' uit 1944. De Zweedse econoom en socioloog was in 1938 door de filantropische Carnegie Foundation voor veel dollars naar Amerika gehaald om als ‘onpartijdig buitenstaander’ uit een land zonder koloniaal bezit, een studie te schrijven over de Amerikaanse rassenproblematiek. Myrdal consulteerde vrijwel alle zwarte intellectuelen en sociale wetenschappers uit die tijd, onder wie ook Du Bois. Een aantal van hen liet hij zelfs omvangrijke deelstudies schrijven, die apart werden uitgegeven. Myrdal liet Woodson echter links liggen en bekritiseerde hem vervolgens in An American Dilemma voor het opkloppen van de verrichtingen van middelmatige negers ten behoeve van de raciale trots.

Dat kwam hard aan. In plaats van een gedegen kritisch commentaar te leveren op Myrdals gebrekkige behandeling van de Afro-Amerikaanse geschiedenis en cultuur, deed Woodson An American Dilemma laatdunkend af als ‘de impressies van een buitenlander met een beperkt en infrequent contact met negers’. Volgens Woodson was Myrdals boek alleen waardevol omdat het blank Amerika de rassenproblematiek onder ogen had gebracht, maar in wetenschappelijk opzicht zou het niets hebben opgeleverd wat elke neger met een beetje opleiding niet allang wist.

Uiteindelijk bleef Woodson een academische buitenstaander. Hij miste, evenals Du Bois, een coherente visie over zowel de strategie voor de zwarte emancipatie als over de maatschappijvorm waarheen de emancipatie moest leiden. Overigens pretendeerde Woodson niet die visie te hebben. Bij herhaling verkondigde hij dat zijn Association for the Study of Negro Life and History geen ander recept had voor de oplossing van het rassenprobleem dan onderwijs, wetenschap en ‘leren nadenken’. Woodson zelf was indertijd een bewonderaar van de populaire zwarte voorman Booker T. Washington, wiens boodschap rassenverzoening en de acceptatie van de apartheid was. ‘Niets wat een president, een koning, of een keizer ooit ter wereld gedaan heeft ter verheffing van

[p. 35]

de mensheid, komt ook maar in de buurt van wat Booker T. Washington heeft verricht,’ schreef Woodson. Later mocht ook de leider van de ‘Terug naar Afrika Beweging’, Marcus Garvey, op Woodsons sympathie rekenen. Bij het overlijden van deze nationalistische voorman, voorspelde Woodson dat hij in de toekomst zou worden geëerd als de man die het zwarte ras had verlost van de wurggreep van de Europese imperialisten. Tevens was Woodson vol lof over de naacp, waarvan hij trouwens zelf lid was. De voorzitter Walter White noemde hij ‘een van de meest vermetele en effectieve mannen van deze eeuw’.

Met het vorderen der jaren werd Woodson bitterder en polemischer. De Democraten en Republikeinen waren er volgens hem allebei evenzeer op gericht ‘om de neger op zijn plaats te houden’. Roosevelts New Deal noemde hij een ‘narcotische injectie’ die de onvermijdelijke ondergang van het kapitalisme moest uitstellen. In The Mis-Education of the Negro haalde hij fel uit naar de zwarte middenklasse. Hij verweet deze op een overdreven manier de blanke materialistische levensstijl te kopiëren in de ijdele hoop om door blank Amerika als volwaardig burger geaccepteerd te worden. De kleine beroepsgroep van zwarte tandartsen en doktoren aan de top van de middenklasse, versleet hij voor ‘psychisch oncomfortabele slaven in Cadillacs’.

Ondanks deze retoriek was Woodson zelf een sociale klimmer en was hij zelf gaan behoren tot de zwarte middenklasse die hij zo verfoeide. Het was een situatie waarmee hij slechts moeilijk uit de voeten kon. Zo verheerlijkte hij de zwarte Amerikaanse cultuur, maar jazz en extatische geloofsbeleving bestempelde hij als twee kwaden die ‘uitgeroeid’ moesten worden. Tevens was hij een rabiaat tegenstander van rassenscheiding, maar propageerde hij zwart nationalisme en zwarte zelfhulp.

De betekenis van Woodson voor de studie van de Afro-Amerikaanse geschiedenis is omstreden. Meier en Rudwick schreven in 1986 in hun Black History and the Historical Profession: 1915-1980 dat hij in tegenstelling tot Du Bois geen boeken produceerde die heden ten dage nog worden gelezen en bewonderd. Dat was op z'n minst een opmerkelijke uitspraak want in 1974 nog lieten niemand minder dan Robert Fogel en Stanley Engerman in hun befaamde Time on the Cross: The economics of American Negro Slavery zich uitermate lovend uit over Woodsons historisch pionierswerk en stelden vast dat hij nog steeds niet de waardering genoot die hij verdiende. Tien jaar later verzuchtte Eugene D. Genovese in In Red and Black dat veel blanke historici onder wie hijzelf, zich indertijd een hoop tijd en werk hadden kunnen besparen, wanneer zij geen

[p. 36]

racistische oogkleppen hadden opgehad en kennis hadden genomen van Woodsons werk. En recentelijk nog stond in The Journal of American History een omvangrijk artikel over Afro-Amerikaanse kerkgeschiedenis waarin het bronnenonderzoek van Woodson op dat gebied in lovende termen uitvoerig werd besproken. Biografe Goggin stelt zelfs dat in wetenschappelijk opzicht hij zijn tijd eigenlijk ver vooruit was. Woodsons onderzoek kenmerkte zich, aldus Goggin, door een multidisciplinaire combinatie van geschiedenis, geografie, archeologie, economie, antropologie en sociologie. Zij roemt vooral zijn brede scala aan historisch bronnenmateriaal, waaronder mondelinge getuigenissen, dagboeken, autobiografieën, correspondentie, handelsregisters, kerkarchieven en vooral ook folklore. Over dat laatste schreef Woodson: ‘Folktales of a people are a guide to the understanding of their past.’ Bij zijn benadering van het verleden ging het hem niet om ‘de grote mannen’ maar om de gewone mensen in hun alledaagse bestaan. Woodson bedreef geschiedenis zogezegd ‘from the bottom up’, iets wat later ‘new social history’ zou gaan heten.

Bovenal is niet te ontkennen dat Woodson de geestelijke vader is van de black studies. De claim van de generatie op Black Power georiënteerde zwarte historici op het etnische alleenrecht voor de interpretatie van de ‘black experience’ in Amerika, werd gefundeerd op zijn inmiddels met een mythisch aureool omgeven uitspraak: ‘in pursuing the real history and status of the Negro... men of other races cannot function efficiently because they do not think black’. Toch is het de vraag of dit exclusivisme wel de bedoeling was van Woodson. Terwijl in de jaren zestig rond Stanley Elkins ‘Sambo-these’, het Moynihan-rapport, en William Styrons roman Nat Turner discussies werden gevoerd die wat betreft bitterheid en hysterie nooit meer zijn overtroffen, wees John Hope Franklin er terecht op dat Woodson in zijn The Journal of Negro History altijd ruimte had geboden aan blanke historici. Maar Franklin gold aan radicale zijde als ‘the white man's historian’ en kreeg nauwelijks gehoor.

Tegenwoordig is Woodsons oeuvre terug op de agenda. De door Marcus Garvey gestichte en nog altijd bestaande ‘Universal Negro Improvement Association’ noemde kort geleden The Mis-Education of the Negro ‘een sleuteldocument tot onze vrijheid’. Maulana Karenga, een van Amerika's meest toonaangevende Afrocentrische wetenschappers, schreef onlangs over ditzelfde werk dat het gedeeltelijk, zo niet in z'n geheel aangemerkt kon worden als een Afrocentrisch geschrift.

Op het ogenblik zijn de Verenigde Staten in de ban van een bijna dwangmatig multiculturalisme. In zijn controversiële pamflet The Disuniting of America uit 1991 sprak Arthur M. Schlesinger Jr. over een alarmerend ver doorgeschoten ‘cultus van de etniciteit’. Met ontzetting bezag hij het huidige multiculturele offensief tegen de zogeheten Eurocentrische onderwijsprogramma's, en tegen ‘dead white males’ zoals Plato, Dante, Shakespeare, Kant en zo nog wat andere grondleggers. Toch is het, ondanks de soms lachwekkende uitwassen, niet onnuttig af en toe stil te staan bij de kleur van de canon der westerse beschaving. En daarbij even te denken aan Carter G. Woodson, die in de eerste helft van deze eeuw de aanval op het Eurocentrisme heeft geopend.

Literatuur

Carter G. Woodson, Carter G. Woodson's Major Publications. Washington: Associated Publishers, 1993; 26 vols., 10.000 blz., $ 895.00 (set)

Jacqueline Goggin, Carter G. Woodson: a life in Black history. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1993

Lorenzo J. Greene (ed. by Arvarh E. Strickland), Working with Carter G. Woodson, the Father of Black History: A Diary, 1928-1930. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1989

Arthur M. Schlesinger Jr., The Disuniting of America. Reflections on a Multicultural Society. New York: Whittle Direct Books, 1991

August Meier and Elliott Rudwick, Black History and the Historical Profession: 1915-1980. Chicago: University of Illinois Press, 1986

Eugene D. Genovese, In Red and Black: Marxian Explorations in Southern and Afro-American History. Knoxville: The University of Tennessee Press, 1984

Gunnar Myrdal with the assistance of Richard Sterner and Arnold Rose, An American Dilemma. The Negro Problem and Modern Democracy. New York: Harper & Brothers Publishers, 1944