Hollands Maandblad. Jaargang 1995 (566-577)

[p. 26]

Canis Lupus
door Saskia van der Valk

In mij waart een wolf. Canis Lupus, hond-wolf, in deze tijd een bijna uitgestorven soort. Op onverwachte plekken echter - de bergen van Iran, de vuilnisbelten van Rome - duikt hij plotseling weer op, een enkel wijfje, een drietal jonge mannetjes, een heel roedel tegelijk. Canis Lupus doodt om te eten maar onder extreme omstandigheden neemt hij genoegen met aas, of zelfs met meikevers.

Meikevers! Hap, slik, de kevers kruipen door je keel, krabbelen je slokdarm in, je maag, je voelt de wriemelpootjes spartelen, minstens een kwartier, want zolang duurt het voor het zuur ze klein krijgt.

Wat moet je anders? Aas? De lucht alleen al maakt je ziek. En wat je er allemaal van kunt krijgen: acute braakneigingen of darm doorknagende wormen. Nee, laat dan de torren maar krioelen in mijn buik. De klauwen jeuken toch al in mijn polsen, de tanden stuwen in mijn lege kaak.

Ik grabbel in de la van het nachtkastje, vind de spiegel, breng die naar mijn gezicht. Een oude vrouw met kort stijl haar, een huid die grauw afsteekt tegen het witte sloop. Rond de mond een aura van rimpels, ogen van grijze steen met daarachter vonkend, niet zo ver weg meer, een glimp van geel.

Daar knarst de deur, daar verschijnt het hoofd van de verpleegster. Mijn kleindochter is er. ‘Laat maar binnen,’ zeg ik. Kinderen. Kleinkinderen. Het zij zo. De deur zwaait verder open. Een jonge vrouw, een meisje bijna, stapt binnen. Sliertig lichaam, slank, fijne ledematen. Hoe oud? Twintig? Ze kijkt naar me. Grootmoeder wat heb je een grote ogen.

Bloed van mijn bloed, rib van mijn rib, dochter van mijn godvergeten zoon. Gewoonlijk vreten wolven honden, maar soms, als ze niets anders kunnen krijgen, paren ze ermee. De kruisingen blijken levensvatbaar.

Het meisje lacht. Haar gezicht is ontegenzeglijk mooi. Matte huid, geprononceerde neus. Krullen. Ze klemt een potje gele krokussen in haar hand.

Grootmoeder wat heb je een grote ogen. Jazeker wicht. Vroeger, in de zestiende eeuw, druppelden vrouwen belladonna tussen hun wimpers. Mooie dame, truc suprème, maakt de ogen groter, glanzender, verleidelijker. Wolfskers, familie der nachtschaden, veroorzaakt op den duur ademhalingsmoeilijkheden, verlammingsverschijnselen en waandenkbeelden, maar wie betaalt niet graag die prijs?

Vanochtend heb ik uit een oude toilettas een flesje eyeliner opgediept, kind, dochter, en ik heb met mijn spiegel in de ene hand en het kwastje in de andere een bevende streep over het bovenste ooglid getrokken. De pathetiek van een lubberende rimpelwang besmeurd met rouge.

Ik was zevenendertig toen je grootvader mij huwde. Een weduwnaar met twee puberzoons. Huishoudsters waren duur in die tijd. Belladonna in de ogen en een rode rode mond. Het zijn mijn laatste dagen, kind. Zet die belachelijke bloemen neer en neem een stoel.

Op de gang klinkt het gerammel van de naderende theekar. ‘Thee of vruchtesap, mevrouw?’ ‘Thee. En ook voor deze dame.’ ‘Ja mevrouw.’ De thee wordt ingeschonken, de kopjes worden neergekwakt. ‘Dag mevrouw.’

De kar klingelt verder. De kleindochter vraagt: ‘Hoe gaat het met u?’

Door het raam kijk ik naar buiten. Een blauwe lucht, een groen gazon, een bij-

[p. 27]

gebouw van okergele baksteen. Heel in de verte de weg, de bushalte, waar twee mensen staan te wachten, een groot mens en een klein. Het kleine mens hinkelt en huppelt heen en weer. Over de weg rijden mini-autootjes. Misschien zingt ergens een leeuwerik, pastorale, maar door de dubbele beglazing klinkt geen geluid.

Lieve oma, hoe gaat het met u, met mij gaat het goed. Ik buig me voorover en zet mijn kopje op het nachtkastje. Zij houdt het hare in de hand.

‘Zo,’ begin ik. ‘Prettige reis gehad?’ Ze lacht en knikt. Zal ik mijn bek openen om een kamervullend gehuil, gejank aan mijn keel te laten ontsnappen, zodat de verpleegsters zullen toesnellen om mij ijlings in de arm te spuiten en met riemen aan mijn bed vast te snoeren?

Ik hoest. ‘En het eten, oma, hoe is het eten?’ Welk een timide stemmetje. Welk een bambi-oogjes. Als je het per se weten wilt: het eten is het ergste niet. Mensen schijnen altijd te moeten kankeren op het voedsel dat de ziekenhuiskeuken verstrekt. Natuurlijk zijn het voornamelijk de mannen die zaniken, en ook dat klagerige type vrouwen dat het vervaardigen van de enige echte gehaktbal tot haar levensdoel heeft verheven.

Om één uur het eten op tafel. Direct na de ochtendmisselijkheid aardappels schillen, karbonades bakken, boontjes afhalen. Kaantjes, bietjes, sucadelapjes. Sla aangemaakt precies zoals hij het graag hebben wilde. Mét een lepeltje suiker en zónder azijn.

Nee, ik heb geen enkel bezwaar tegen het zoete gerinkel van de etenswagen. Het schrille gepiep van de koffiekar. ‘Thee of vruchtesap, mevrouw?’

Voor de rest worden alle clichés over ziekenhuizen bewaarheid. De lompe doktoren, de geur van lysol, de bloemen die 's nachts worden weggehaald. Een nachtmerrie over een abattoir, waar de patiënten aan de lopende band worden binnengevoerd. Bij deze mevrouw moeten enige ledematen worden afgehakt? Hop met de cirkelzaag, weg armen, weg benen, beetje bloed, beetje hechten, stompverband aanleggen, klaar.

De loop van een leven wordt door kleinigheden bepaald. Een kortstondige astmaaanval van een dirigent van een willekeurige operettevereniging. ‘Dames en heren, vanavond wordt er niet gezongen, volgende week hoop ik u allen weer te mogen begroeten.’ De voorzitter struikelde toen hij het podium verliet. Ik liep door de gelambrizeerde gang naar de garderobe - het rook naar teakolie -, wilde mijn mantel van het rek nemen, maar hij - Hij - was me voor. ‘Staat u mij toe,’ sprak hij. Natuurlijk stond ik hem toe. Ik was tenslotte zevenendertig. Toen ik mijn paraplu liet vallen, bukte hij zich naar de plavuizen vloer, staarde naar mijn onderbenen, die onopvallende, geheime delen van mijn lichaam die wellicht niet zo lelijk waren als de rest, en vroeg of ik met hem een kopje koffie wilde gebruiken. Natuurlijk wilde ik dat. En natuurlijk wilde ik dat hij me na afloop naar huis bracht. Met zijn auto. De gezichten van mijn zusters!

De keer daarop was de dirigent hersteld, maar na afloop dronken we toch koffie. Een half jaar later zijn we getrouwd.

Wie een keer met de jager getrouwd is, leert veel verdragen. Zijn twee puberjongens kreeg ik snel genoeg naar kostschool. Maar de man bleef. Plus zijn geweer. En kijk wat er dan met je gebeurt: je wordt dikker en pafferiger, je buik zwelt op, je neemt wanstaltige proporties aan. Natuurlijk, ik ben nooit mooi geweest, maar dit keer botten er vette spataderen uit mijn kuiten. Kinderen. Eerst een, dan twee, dan vijf. Allemaal jongens, want jagers zijn niet in staat het zachte zaad te produceren waar meisjes uit worden gemaakt. Zoons. De een na de ander, tot ik stopte met bloeden. Soms begrijp ik niet waarom vrouwen sinds het uitvinden van de pil nog bereid zijn kinderen te baren. Dat zwellen van de buik. Dat schoppen van de voetjes. Het deed

[p. 28]

me aan meikevers denken. Ook later, toen de kinderen - rood en krijsend - eenmaal ter wereld gekomen waren, beving mij geen gevoel van koestering of warmte. Ik gaf ze eten. Ik verschoonde ze. Dat was genoeg. Dat moest genoeg zijn.

Ik heb begrepen dat men dat tegenwoordig niet juist meer acht. Men dient kinderen behalve te voeden ook te wiegen en over hun hoofden te aaien. Misschien had ik niet zo laat moeten trouwen. Misschien had ik mijn ziel moeten vangen en doden en het gat dat het achterliet moeten dempen met drek.

Die grote oren? Mijn kind, die zijn om beter te kunnen horen. Wolfsgehuil en kindergekrijs en vooral: het ijzige zwijgen van de man in de kamer. Daar zit hij, in zijn armstoel voor het raam, en zuigt aan een sigaar. Zijn wangen hollen, bollen, hij blaast een blauwe rookwolk uit. Dat blauw slaat neer als een bruin vlies dat moet worden afgenomen met een lauw sopje en een zachte wollen doek. Een keer per jaar, in de lente, de witkwast over alle muren.

Spoedig, straks, zal ik voor de troon van de Schepper staan en dan zal hij mij vragen: Vrouw, wat hebt gij met uw leven gedaan? Wat hebt gij gedaan om u een plaats aan Mijn Zijde te rechtvaardigen? En zijn wangen zullen hollen en bollen en ik zal stamelen: gepoetst heb ik, gestoft, gedweild, geboend, gesloofd, gekookt,... En hij zit in zijn stoel en zwijgt.

Drie keer per dag vaseline op mijn handen. Nagelriemen terugduwen met een theelepeltje. Soms vraag ik mij af: zou ik mijn handen herkennen? Zou ik mijn eigen lichaam herkennen? Stel dat God zou zeggen - het is niet waarschijnlijk, maar stel -: ‘Vanwege al die snijbonen die je door de molen gehaald hebt, vooruit, leef nog maar een beetje verder.’ Zou ik, in een kelder, of weet ik waar, tussen alle lichamen die er staan, bijvoorbeeld mijn eigen voeten herkennen? Een likdoorn in de zool, zo diep dat de pedicure haar martelwerktuigjes tevoorschijn moet halen, en grote eeltknobbels op de tenen. Slechte schoenen, zegt de pedicure, maar mijn moeder zei, wie mooi wil zijn moet pijn lijden. Dus prop ik mijn plompe Hollandse voet in elegante Italiaanse sandaaltjes. Strompel heen en vermenigvuldig u. Ik was niet mooi, nee, maar je probeert er toch wat van te maken.

Zou deze mooie kleindochter iets daarvan begrijpen? Tegenwoordig zijn de dingen anders, maar knappe meisjes zijn toch niet per definitie dom? Of is het zo dat de wolf gevoerd moet worden met rood vlees en dat hij pas volgroeit als hij een heel schaap verslonden heeft?

Ik denk dat ik het pas echt begreep toen de oorlog kwam. De kleine jongens aan mijn rokken, de kostschool gesloten, de groten thuis. Ik haalde ze uit bed: Kijk goed, zie toe hoe Rotterdam brandt aan de horizon. Een van de weinige keren dat ik bewust mijn best deed mijn nageslacht iets te leren.

Het meisje dat mijn kleindochter is, frunnikt aan haar wenkbrauwen. Ze weet niet meer wat ze zeggen moet, ze heeft eenvoudigweg niets mee te delen, ze kent mij niet, ik ken haar niet, maar praten zal ze, ze denkt nog dat de grote stilte te dempen is met woorden. Grootmoeder wat heeft u een grote mond, ja kind dat is om je beter op te kunnen eten. Ik grabbel in mijn nachtkastje, tover een doos chocoladebonbons tevoorschijn, open het deksel en hou haar de doos voor. Ze kiest een grote witte, met een geel suikeren kuikentje erop. Ze bijt het gevaarte doormidden, kauwt, slikt. Haar gezicht drukt geen vreugde uit, geen genieten. Slechts een zenuwachtig wriemelen van haar handen. Misschien blieft ze geen chocola, net als ik. Toen de Amerikaanse soldaten het ronddeelden braakte ik het uit; vergif! Een vette, bittere smaak. Brandend Rotterdam met drie kleine kinderen aan mijn rokken. Rennen. De ploffende geluiden, het hoge ijle schreeuwen. Zouden ze nog een

[p. 29]

keer langskomen met de koffie? Op sommige dagen doen ze dat en andere keren weer niet.

Zelfs in die laatste winter baarde ik nog een kind. Het joch zag witblauw en hield niet op met krijsen. Later, toen de oorlog allang voorbij was, kon ik het toch niet laten om in elke stationsrestauratie, in elke crematorium-aula, de volle suikerzakjes van de schoteltjes te grissen en in de zak van mijn mantel te proppen, om ze later, thuis, met een listig gezicht tevoorschijn te halen als waren ze een schat. Ik nam de grote glazen pot uit het voorraadkastje en verstopte ze bij de overige buit. Eens per jaar ging de glazen kluis open - een feestelijk moment - en dan knipte ik de zakjes los. Vaak had ik een heel kilo suiker, een hele voorraadpot vol voor niks.

Op de weg in de verte komt een miniatuurbus aanrijden. Het grote en het kleine mens stappen in. De bus rijdt weg.

‘Zijn de verpleegsters aardig en hoe laat komen ze 's ochtends thee met beschuit brengen en...’

[p. 30]

Kind, als jij nu niet onmiddellijk je rode rode mondje dichthoudt, trek ik je beeldige poppekopje eraf. Misschien had ik een dochter moeten baren. Misschien had ik zo'n pluchen piemeltje moeten afknippen en had ik met kantjes en tierelantijntjes een paar beeldige schaamlipjes moeten fabriceren. Vervolgens had ik daarbinnen een wolfskers moeten planten en ikzelf had moeten toezien dat die naar behoren werd gevoed.

Moest ik die twee verweesde knapen dan aan mijn hart te drukken? Toen de oorlog kwam nam de oudste van de jongens - inmiddels zeventien - dienst bij de Schutzstaffel. Kon ik daar wat aan doen? Natuurlijk, de vader verstootte zijn zoon, het kwam mij goed uit, ik heb niet geprotesteerd, want het bespaarde mij zijn aanwezigheid tijdens de schoolvakanties.

Bloed van mijn bloed. Been van mijn been. Je hebt de ogen van je grootmoeder. De oren van je grootmoeder. Het meisje brengt haar linkerhand naar haar wenkbrauw en trekt er een paar haren uit. Ik zie dat ze de boog met bruin potlood heeft bijgetekend. Een flesje belladonna voor de dame graag. De neus van de grootmoeder. Een lekkere grote neus, om beter mee te kunnen ruiken. De geur van stront en van spruitjes en van kamferballen. De lucht van vers gewast parket. En dan, plotseling, de dierlijke geur van wolf.

Wolf! Het beest jankt en vecht en baant zich een weg naar buiten. Het grauwt en huilt tegen de maan, de hele lange nacht, zodat de buren wakker worden en beginnen te schreeuwen: zo doet een mens toch geen oog dicht? Maar de wolf jankt door, met opgeheven hoofd en hoge uithalen, de buren gooien stenen, maar het helpt geen zier. Pas bij het eerste hanegekraai, bij het eerste kindergehuil, draait hij de maan de rug toe, sluipt met zijn staart tussen zijn poten het huis weer binnen, nadert het bed met de woelende gedaante.

‘...maar grootmoeder, u wordt toch snel weer beter, als u honderd wordt komt de burgemeester op bezoek en...’ Honderd jaar heb ik geslapen, zonder het te weten ben ik oud geworden en nu, nu is de tijd om te ontwaken aangebroken. Het snerpende geluid van de wekker, opstaan, snel jurk aan, schort voor, met dikke slaapogen pookt de weerwolf het vuur op, zet de ketel water op de kachel, spoelt de vieze schalen van het avondeten. De ochtendzon valt de kamer binnen, het licht doet pijn aan zijn gele ogen, hij gromt naar de zon en schuift de overgordijnen dicht. Hij haat het licht en verlangt naar de dag dat de deksel op de kist zal vallen, naar het geluid van hamers op nagels, naar de geur van wierook, naar het droeve gezang van de koorknapen. Donker zal het zijn, eeuwig donker, geen zon die hem zijn vel in jaagt. De wolf opent zijn muil, slobbert zijn tong langs de rij snijtanden, gromt, zijn gele ogen blikkeren in het duister. Normaal eet hij levende have, maar in tijden van nood kan hij toe met aas en meikevers, meikevers en aas, en hij springt en vreet en knaagt op alle beenderen. Dan pas, als er geen spaander, geen splinter meer over is, zal hij zijn ruige vacht schudden, zich omdraaien en in het maanlicht wegdraven, de eeuwige jachtvelden tegemoet.

‘Ik moet weg,’ zegt ze. ‘Om drie uur heb ik dwarsfluitles.’ Gemiste kans. Geen wolf gezien onderweg. Te dom. Te mooi en te dom. Kleindochter. Ga heen en... Nee. Geen ruige pels voor jou, geen kevers en geen gloeiende ogen. Neem jij je mandje met koekjes en wijn, en verlaat vooral het paadje niet. Als ik zeg: pluk bloemen, doe het niet. Er zijn geen bloemen. Er is alleen een vage gele glans.