[569]
Deze maand
Het begrip elitair heeft niet de afkeurende kracht meer van twintig jaar geleden. De politieke overtuiging waar het op steunde is ontwricht geraakt, en de betekenis ervan was altijd al wankel. Toch wordt het nog gebruikt, in de wandeling en in formele uitspraken zoals de recente beginselverklaring van de AKO over de prijs: niet een elitaire prijs; niet bestemd voor boeken waar alleen een bevoorrechte minderheid iets aan vindt. In dat verband ligt het voor de hand waar het om gaat: de boekhandel wil niet opgescheept worden met onverkoopbare vernuftigheden en diepzinnigheden.
Minder vlot laat de veroordeling als elitair in het spraakgebruik zich beredeneren. Daar is de term gewoonlijk toegepast op kunstuitingen en vermakelijkheden voor een publiek dat bevoorrecht is, zowel door algemene ontwikkeling als door welstand. Er klinkt een egalitaire nijd in waar niemand beter van wordt. Wat doet het ertoe of bevoorrechten zich op hun eigen manier vermaken? Zolang zij bezig zijn ten koste van anderen hun beurs te spekken is toezicht heilzaam. Wat zij uitvoeren als het hun eenmaal gelukt is moeten zij weten.
Het woord elitair kan langzamerhand afgeschaft worden, dat wil zeggen verouderd verklaard, in zijn gangbare betekenis van de laatste vijfentwintig jaar. Dan komt het beschikbaar voor een positieve betekenis, toepasselijk bijvoorbeeld op de activiteit van de literaire maandbladen. Die zijn met de veroordeling zelden lastiggevallen. Waar producenten dagenlang moeten zwoegen om honderd gulden te verdienen en consumenten maar een tientje hoeven uit te geven vormt zich geen maatschappelijke elite. De enigen die ooit gedacht hebben van wèl waren aspirant-schrijvers die hun inzendingen niet aanvaard kregen.
De positieve lading die aan het gerenoveerde begrip elitair gegeven kan worden is: overzichtelijk en persoonlijk in de miljard-koppige uitgestrektheid van het informatietijdvak. Al jaren lang rolt er iedere dag een onafzienbare hoeveelheid informatie langs ons heen; en de enige wereldverbetering die ons nog in het vooruitzicht gesteld wordt is een verveelvuldiging van die voorziening.
Steeds meer zal het gedachtenleven van goedwillende mensen die op de hoogte willen blijven in beslag genomen worden door wetenswaardigheden, ieder na enkele seconden verdrongen door de volgende. Tijd om uit de gegevens een idee van een gedeeltelijk begrijpelijke wereld te maken zal er niet zijn. Daar is het altijd te druk voor.
Verbreding en versnelling van de informatiestroom zal alleen mensen verheugen die er een inkomen aan verdienen. Hun klanten zullen weerloos beziggehouden worden, steeds opnieuw geïnformeerd en steeds opnieuw vergetend, onvoldaan en schuldbewust dat zij toch niet in staat blijken om de wereld bij te houden.
Totdat zij beseffen dat zij zich van de informatiestroom af moeten wenden en hun aandacht toespitsen op de ontdekkingen van individuen die overzichtelijke gebieden in detail verkend hebben en er in een eigen verstandhouding mee leven.
Die geven de voorbeelden van het positieve elitarisme, door uit een doordachte keuze van wetenswaardigheden een constructie te maken, terwijl buiten de informatiestroom vormeloos voorbijspoelt.
Zo is enigszins verklaard dat de literaire bladen standhouden. Lees nu Otterspeer, Gerbrandy, Kuipers; en merk hoe het werkt. - j.j.p.
Auteursrechtelijk beschermd