Hollands Maandblad. Jaargang 1994 (554-565)

[p. 22]

Bushalte in de polder
door Maarten Doorman

Nederland is het paradijs op aarde. Er is geen Nederlander die dat beseft of er rond voor uitkomt en alleen dat al maakt hem of haar zo veel sympathieker dan menig westers buitenlander. Want ostentatief geluk is even onuitstaanbaar als zelfgenoegzaamheid. Nu kun je erover klagen dat deze bescheidenheid niet meer is dan het relict van een benauwend calvinistisch verleden (waarmee ook het katholieke deel der natie is doordrenkt), maar niettemin lijkt het me een zegen.

Wie niet behept is met zulke calvinistische zegeningen heeft aanmerkelijk minder moeite om te beschrijven hoe goed Nederland het met zichzelf getroffen heeft. Toch kleeft er iets paradoxaals aan deze eigen lof, al is het maar omdat dit in de Nederlandse taal nooit meer gebeurt. Kan het eigenlijk wel in woorden vol ei en ui - zoals Leo Vroman ze elders in dit Maandblad noemt; is het mogelijk om zonder ironie en ambivalentie de schoonheid van zeg een bushalte in de polder op te roepen, zonder zo'n vervelende opschepper van over de grens te worden?

Nederland is vol wegen. Die mogen niet allemaal naar Rome leiden, je komt hier wel vlug een heel eind door de kleine afstanden. Alles is goed bereikbaar, het ziekenhuis en het stadion; de supermarkt en het crematorium, het noorden en het zuiden. Per auto of per openbaar vervoer - dat zo'n beetje het meest fijnmazige net ter wereld heeft. En niet te vergeten per fiets, het onvolprezen vervoermiddel waarvoor speciale paden, rijstroken en tunneltjes zijn aangelegd.

Wie aldus door Nederland rijdt ontwaart een landschap van onvoorstelbare afwisseling. Door hoge dijken omringde kleipolders, stuifzand, rivierenlandschap met uiterwaarden, hellingbos, natte veenpolders, landgoederen met loofbossen, heide en duingebieden, meren en moerassen, eilanden bij de vleet, nieuwe strakke polders, oude terpen, bloeiende bermen, kwelders; en dit alles steeds met de intrigerende bakens van bebouwing en bewoning nabij. Niet de onafzienbare vlaktes en eindeloze wouden voor tevredenen of legen, maar een landschap waar eeuwenlang aan is getimmerd en geprutst. In welk ander land vind je zoveel prachtige boerderijen en bakstenen stadjes vol grachten met bruggetjes die telkens openklappen en -draaien voor passerende bootjes? En dan al die kerktorens, waar we zo aan gewend zijn dat een buitenlander ons er weer op moet wijzen hoe bijzonder die puntige staketsels eigenlijk zijn, met hun klokken en gouden haantjes. Of zie eens de schitterende rijen witte cilinders vol gas en olie in Europoort, de vernuftige waterwerken aan zee of de langs autowegen gedrapeerde kantoorkolossen met lage winterzon en wolkenluchten in hun spiegelglas.

In Nederland heeft de democratie op haar peilers van vrijheid en gelijkheid een elders nauwelijks voorkomend niveau bereikt. Niet in de laatste plaats natuurlijk omdat we tot de meest welvarende landen ter wereld behoren. Het zijn stuk voor stuk clichés waarvan de waarde bijna niet meer tot ons doordringt, maar je kunt hier zeggen en schrijven wat je denkt; er is onderwijs en zelfs hoger onderwijs voor zeer velen; er zijn volop voor ieder toegankelijke cultuurinstellingen en een relatief grote sociale zekerheid. De gezondheidszorg behoort tot de beste ter wereld terwijl het medicijngebruik laag is; er heerst tolerantie jegens andere godsdiensten, levenswijzen, seksuele geaardheid, tegenover drugsgebruikers en geestelijk gehandicapten. In een land waar men zich zozeer uitput in voorschriften voor veilig kinderspeelgoed, waar als er op koninginnedag een miljoen mensen in de hoofdstad feestviert het grootste nieuws zich beperkt tot het ingrijpen van de keuringsdienst van waren wegens verdachte stokjes saté, in een land waar een van het dak gevallen mus met voorrang door de dierenambulance op een poli wordt afgeleverd, in zo'n land is het goed toeven. Daarom is het politieke leven misschien wat saai, maar het lijkt een even onvermijdelijke als billijke prijs voor al die verworvenheden.

Niet saai zijn de Nederlandse kranten, en slecht zijn ze ook niet. Vanouds prijzen journalisten hier de Neue Zürcher Zeitung, El País, Le

[p. 23]

Monde, Die Zeit en de Herald Tribune, vergeleken waarbij de Nederlandse journalistiek impliciet als de belabberde bladvulling van een huis-aan-huisblad wordt afgeschilderd. Het is opnieuw een ontroerend staaltje bescheidenheid, want de twee grootste kwaliteitskranten van dit land kunnen zich in buitenlands nieuws en in hun culturele bijlagen - onderdelen die goed vergelijkbaar zijn - heel goed met deze bladen meten. De vergelijking moet overigens niet ophouden bij de constatering dat Le Monde zo goed geïnformeerd is over de voormalige Franse koloniën in Afrika, want dan mag je deze krant ook aanspreken op haar gebrekkige informatie over Suriname en Indonesië. Wie de berichtgeving in Die Zeit of El País over India of Rusland vergelijkt zal echter na enige tijd vaststellen dat we het hier nog niet zo slecht getroffen hebben.

Voor een deel is dat te danken aan de omstandigheid dat een handelsnatie als Nederland traditioneel veel oog heeft voor wat er over de grens gaande is. En mede daarom heeft dit land een onstuitbare behoefte elders vrede te stichten en onrecht te veroordelen. Dat lijkt absurd voor zo'n onaanzienlijk staatje, maar soms wordt er toch te schamper over gedaan - Nederland heeft minder invloed dan Duitsland, maar meer dan Liechtenstein. Bovendien geeft ons land samen met de Scandinavische landen de meeste ontwikkelingshulp (al is het naar mijn smaak te weinig). Het siert de Nederlander dit met calvinistisch zondebesef af te doen als commercieel eigenbelang of verkapte zendingsijver, hoewel hij hier geen gelijk in heeft.

Lucebert dichtte eens dat de Hollandse cultuur hol van helen is. Niettemin is er door deze cultuur in de loop der eeuwen veel rijkdom op de markt gebracht. Ik hoef geen beroep op de overvloed van de Gouden Eeuw te doen en kan net zo makkelijk schilders als Van Gogh en Mondriaan naar voren schuiven. Voor haar literatuur hoeft Nederland zich evenmin te schamen. Afgezien van het huidige succes in Duitsland kunnen auteurs als Vestdijk, Mulisch, Reve en Hermans toch goed met de internationale concurrentie voor de Nobelprijs wedijveren (om vanuit de Groot-Nederlandse gedachte Claus niet te vergeten). Verder bloeit hier de poëzie, hoe dramatisch men daar plichtmatig ook over doet; maar in landen waar vier of vijf keer zo veel mensen wonen neemt de gemiddelde poëzie-oplage niet navenant toe. (Het Vermoeden van Doorman, dat er meer poëzie wordt gelezen naarmate een taalgebied kleiner is, is bij mijn weten nog niet door de Vergelijkende Literatuurwetenschap onderzocht.) Nu gaat het natuurlijk niet alleen om kwantiteit. Maar mijn ervaring is dat Nederlandse gedichten van na de oorlog niet voor buitenlandse naoorlogse poëzie onderdoen. Je zult dit alleen nergens horen; de buitenlander kan onze gedichten niet lezen en de Nederlander ontkent het a priori.

Want hij pronkt niet graag met de eigen cultuur en voelt zich haast betrapt als iemand in Ivoorkust Rembrandt en Cruyffblijkt te kennen. Het is dan ook aan de waardering van het buitenland te danken dat grote Nederlandse wetenschappers nog boven de geschiedenis uittorenen en niet in de anonimiteit zijn teruggeduwd. Schoorvoetend vernoemen we wel eens een straat naar Erasmus, Spinoza, Hugo de Groot, Huygens, Stevin, Boerhaave, Van 't Hoff, Hugo de Vries of Lorentz. Deze nederigheid komt de Nederlandse realiteitszin echter vaak ten goede. Zo huldigt men hier zijn wereldkampioenen schaatsen met aanstekelijke vrolijkheid zonder uit het oog te verliezen dat de wereld in deze sport slechts uit een paar landen bestaat.

Wat het buitenland beweert over molens, kaas en tulpen is niet te loochenen. Hoezeer de Nederlander zich er ook tegen verzet en de kitsch probeert te herkennen - een draaiende molen blijkt telkens weer een verbluffend fraai gezicht. En voor de querulant valt er misschien te twisten over de smaak van een stuk belegen Goudse, maar wie staande in de bollenvelden tegenover de buitenlander, die eeuwige rechter, de futiliteit van al die bloemenpracht aan de orde wil stellen, die stuit op louter onbegrip.

En dan die lieve koningin, die kleit en paardrijdt en altijd zo goed op de hoogte is; de prachtige huizen van de Amsterdamse School; de nieuwe haring, de vanillevla uit de fles, de stroopwafels en pannekoeken, de drop; de aow; het klimaat dat vier zeer verschillende seizoenen mogelijk maakt met genoegens van strandplezier tot ijspret; het Sinterklaasfeest waarop hoogwaardigheidsbekleders de in treinen en boten aangevoerde goedheiligmannen verwelkomen; het heerlijke gekanker alom dat het al te weezoete verjaagt van de grote idylle die Nederland is; de meedogenloos mooie geometrie van kanalen en populieren - er gaat zo af en toe nog iemand dood, maar verder is Nederland af.