Geen cultuurpaus
door Jaap van Heerden
Een klacht die je tegenwoordig vaak hoort, is dat je in Nederland niet elitair kunt zijn. Het volk loopt massaal te hoop tegen elitevorming. Onze nationale hartstocht zou de nivellering zijn. Waarom deze klacht zo gangbaar is, weet ik niet. Wel weet ik dat je er goede sier mee kunt maken. De klacht verleent zo veel distinctie dat je niet eens je best hoeft te doen om hem een beetje origineel te verwoorden. De mensen praten elkaar hierin gewoon na. Zij zeggen allemaal hetzelfde. Je kunt in Nederland je hoofd niet boven het maaiveld uitsteken, zeggen zij. In Nederland is het niet mogelijk om een bijzondere prestatie te leveren, want men houdt in dit land niet van bijzondere prestaties. Wat excellent is, wordt niet gewaardeerd. Alles wat grootsheid dreigt uit te stralen, wordt naar beneden gehaald en doodgedrukt in het grauwe midden. Ik lees nooit verder als ik op de beeldspraak van het maaiveld stuit. De klacht is saai en pretentieus. En het gaat natuurlijk altijd over geld.
Er is een variant van deze klacht waarbij het niet gaat om persoonlijk prestige of inkomen maar om de kwaliteit van opinies. Zo verwoord, duidt de klacht op een geheime deugd van de Nederlandse cultuur. Geen opinie of standpunt is onbetwijfelbaar. Onze cultuur wordt niet gedomineerd door de middelmaat maar door de betrekkelijkheid. Dat bevalt mij wel. In Nederland heerst een aangename vorm van relativisme.
Het is veelzeggend dat er in Nederland geen cultuurpaus is aan te wijzen wiens mening onbetwijfelbaar juist is. Dat is de deugd van de voortschrijdende verburgerlijking. Je kunt voor je standpunt geen bijzonder gezag opeisen. Wat voorgoed overwonnen lijkt, is de neiging tot verabsolutering. De bevoorrechting van ideeën behoort tot het verleden. Elk idee verdient enige overweging, maar geen enkel is absoluut geldig. Dat is onromantisch, want in dit tijdperk van betrekkelijkheid is weinig plaats voor mateloze overgave en dweepzucht. Maar het verlies aan romantiek wordt gecompenseerd door het ontbreken van intellectuele tirannie. Dat is toch te waarderen in Nederland.
Auteursrechtelijk beschermd
