Hollands Maandblad. Jaargang 1994 (554-565)

[p. 44]

De ijsvogel
Margrieta Jeltema

Het was de zondagochtend na carnaval dat Marie belde, het carnaval zoals dat hier gevierd wordt; een week later dan in de andere plaatsen, de straten lagen nog vol met koriandoli en serpentines, de zon scheen, bleek tussen een witte nevel, en het was ijzig koud. We reden naar de rivier, naar ‘il fiume azurro’ zoals zij wel genoemd wordt om haar vooral in de winter onwaarschijnlijk blauwe water. Soms, als je geluk hebt, kun je er ijsvogels over het water zien scheren, blauw en blauwgroen, van dezelfde kleur als de ‘fiume azurro’.

Hoe triest ik ook ben, als ik langs het water loop, vergeet ik alles, ik wilde zand halen voor in de tuin, we hebben emmers meegenomen, het water was zo laag dat overal kleine strandjes blootgelegd waren, nog geen maand geleden had hier de rivier zelfs de voeten van de op de hoogste plekken groeiende bomen onder water gezet, ik was toen zo verdrietig als ik in tijden niet geweest was, een verdriet dat je meesleurt, dat vanbinnen in je rondkolkt, zodat je als een bedding uitgehold, afgeschaafd wordt. De rivier hier doet wat ze wil, er zijn geen dijken, met hoog water verandert het landschap in een woest meer, met hier en daar weerloze eilanden die daar ronddobberen vol slaperige bomen, takken breken af, spoelen aan, de lege nesten van de aalscholvers tekenen zich af tegen de gladde stalen hemel, die uitdijt, vloeibaar wordt, een grijze en roze damp slaat er af, een witgloeiende zon schuift daarvoor.

Ik ging zitten tussen de dorre eikebladeren die het witte zand bedekten en hief mijn gezicht naar de zon, met mijn ogen dicht. Het water praat onophoudelijk; ik hoor een vreemde taal die zo snel en zangerig wordt gesproken dat ik geen woorden kan onderscheiden.

Waar nog zo kort geleden de rivier rond de boomstammen was gesneld, tekende zich nu een lichtere strook af, het leek haast of daar nog steeds water was en alsof je er dwars doorheen keek.

Boven die lichtere strook waren de stammen groen uitgeslagen.

Een boot, waarvan ik de vorige keer alleen de dikke ijzeren ketting had gevonden, lag nu op het natte zand, alleen in de donkerblauw geverfde punt lag nog water. De boot leek me toen het symbool van iets wat verdwenen was, onzichtbaar geworden, ongrijpbaar, ik had aan de ketting getrokken, maar er was niets anders te zien, terwijl daar toch in de diepte... ook kon ik me niets herinneren van die plek, misschien was er niets onder water.

Nu was die ijzeren boot gewoon een metalen ding waar je achteloos langs liep. Ondanks de kou rook ik de lente.

Maar er was ook de geur van een gevaar, er hoefde maar weinig te gebeuren om meegesleurd te worden, ik riep de kinderen die stenen in het water gooiden, ze óp lieten springen, een keer, twee keer, drie keer. Mijn voeten waren ijskoud geworden.

Waarom laat het water me alles vergeten?

Ik werd vandaag wakker uit een vreemde droom; in een zaal stonden tientallen badkuipen, grote wit-emaillen badkuipen met leeuwepoten, het was er warm, in een wit zwempak zou ik een bad nemen, ik kwam iemand tegen, iemand lachte me toe, ik wist dat je zoveel om me gaf dat het niet uitmaakte hoe ordeloos en chaotisch ik vaak was.

Want dat is een probleem voor me; hoe vind ik de weg in dit labyrint?

Het liefst zou ik de hele dag in de tuin werken, maar ook daar voer ik vaak niets uit, ik kan er uren rondlopen (en het is maar een kleine tuin) en gehurkt gaan zitten om te zien hoe overal minuscule blaadjes boven de grond komen, of zich ontvouwen, ik kan uren dromen over de bloemen die daar over maanden, sommige pas over jaren, zullen bloeien, soms is één gedachte al voldoende om de hele tuin in bloei te zien staan, de bomen zijn gegroeid, de pergola is helemaal bedekt door blauwe regen en jasmijn, ik denk ook de tuin van de buren weg, ik hoef maar een houten hek open te doen om een bos in te lopen, weldra bloeien daar tapijten met lenteklokjes.

Als je 's avonds thuiskomt, heb ik geen eten gemaakt, ik heb alleen snel de vloer geveegd, ik ben zelfs vergeten de kinderen van school te halen, ook zij zwerven nu ergens rond, ook zij weten niet eens meer hoe ze heten, ze hebben hun carnavalskleren aangetrokken, hun maskers van papier-maché, ze noemen elkaar Michelangelo en Raffaele, maar ik ben gerust want ze hebben ook zwaarden en ook appels in hun schooltassen

[p. 45]

die ze als rugzakken voortdurend meesjouwen, ze zetten zich onder de hoogste ceders in het bos, enorme woekerende rozen slingeren zich door de takken, ze weten hoe ze een vuur kunnen maken om zich warm te houden, de jongste is al vier en hij is bijna net zo groot als zijn broertje van zeven. Ze herkennen de windbloemen en ze kennen de rijstplanten die voorbij het bos groeien in de eindeloze watervlakten van de risaia's.

Als je thuiskomt, vraag je zo lief wat ik vandaag gedaan heb, je weet niets van planten, je herkent alleen de madeliefjes en natuurlijk de jasmijn, ja als de bloemen geuren, ga je mee en je ruikt aan ze, we gaan onder de bedwelmende pergola zitten, je schenkt een glas wijn in, ‘waar zijn de kinderen?’ vraag je, ‘boven,’ mompel ik, hoewel ik weet dat ze ergens bij de rivier zijn achtergebleven, ze zagen kleurige kano's voorbijvaren en die waren onweerstaanbaar, ‘maar je hoeft niet ongerust te zijn hoor,’ zei ik ‘ze hebben zwemvesten aan en straks ga ik ze halen met de auto.’

‘Ik rijd wel,’ zeg je. We gaan eten in de kleine trattoria in Casella, vier huizen en een boerderij, ‘lusten jullie ook koekjes die de nonna heeft gebakken?’ vraagt de moeder van de padrone aan de kinderen, ‘nee’ zeggen ze maar ze eten alles op.

‘Ze zijn nog overgebleven van het feest,’ zegt ze.

Het probleem is dat ik moeilijk iets kan accepteren.

Er gebeurt iets en dan zeg ik gewoon dat het niet waar is, ‘het is niet waar, het is niet waar.’ En dan is het niet waar.

Een hele geruststelling zou dat moeten zijn maar het maakt me onzeker, want ik zie hoe anderen meewarig naar me kijken. Ik houd vol dat er niets aan de hand is, dat we allemaal het eeuwige leven hebben, misschien om het aannemelijker te maken zou ik moeten zeggen dat we als de tuin zijn - al dat groen dat zich door de aarde omhoog wringt, terwijl ik dacht dat alles dood was.

Zo is hij ook - en op een dag hoor ik weer muziek, ik hoef alleen maar mijn ogen open te doen, wakker te worden.

Ik kon me niet voorstellen dat hij er niet meer was.

Nergens meer?

Als ik naar het water kijk dat langs rent... zo rende hij ook. Hij had altijd haast, zo'n haast om te leven en nu zo'n haast om dood te gaan, denk ik hardop. ‘Het is ook net iets voor hem,’ had ik haast boos tegen Marie gezegd. En dan net als iedereen feest viert, terwijl het vuurwerk door de tuin vloog en de rotjes die André had meegenomen, me verdoofden, als ik zag dat hij er een af ging steken hield ik vast mijn oren dicht, maar de kinderen genoten.

Ik ben zo gelukkig hier en ik dacht niet vaak aan hem. Ik hoor een melodie, nét als ik verdrietig ergens rondloop, ik wil er wel naar luisteren, ik wil het zo heel graag horen. Zoals het gepraat van de rivier, soms denk ik dat ik het haast versta. Soms zijn daarin alle stemmen te horen die ik verloren dacht.

Ik weet niet precies hoe ik hem heb leren kennen. Iedereen kende hem en dat was voor mij misschien een reden om hem niet aardig te vinden, dat vooroordeel hield me lang wantrouwig. Hij vroeg of ik kwam luisteren, een avond, en omdat ik wist dat hij me niet echt verwachtte, kwam ik toch, samen met een vriendin.

En dat was het begin van zoiets stormachtigs en vrolijks en wanhopigs.

Hoewel ik me het huis waar ik toen woonde, haast niet meer kan herinneren, weet ik nog precies hoe warm het was die nacht in de kamer met de grote ramen die op een blinde muur uitkeken, ik zie nog het gemarmerde linoleum, slechts verlicht door de straatlantarens die buiten stonden, grijs gemarmerd linoleum, het leek koel als de bedding van een rivier.

Ik zie ook diezelfde kamer voor me zoals hij eruitzag op de dag dat ik wegging. Marie had zoveel tulpen gebracht ‘als er maanden voorbij waren gegaan dat we elkaar niet gezien hadden,’ zei ze.

Paarse tulpen in een emmer op de linoleumvloer in de verder geheel lege kamer. Ik leefde toen ik hem leerde kennen in een soort droom, alleen muziek maakte me wakker. Ik draaide alsmaar achter elkaar dezelfde cassettes die hij me kwam brengen en langzaam werd ik wakker - mijn huid deed pijn als van iemand die te lang in de zon heeft gelegen en dat pas te laat merkt. Ik knipte mijn haren af. Hij gaf me een overhemd te dragen, hij dacht dat ik een jongen wilde worden, maar ik wilde iets heel anders. Het leek of ik door hem mijn geheugen terugkreeg. Geuren dreven van de drukke straat de kamer in. Elke geur had een eigen betekenis, ik kocht een geel schrift en ik schreef op wat ik me herinnerde, waar ik vandaan kwam, hoe de stad heette waar mijn vader geboren was, hoe hij de ‘z’ uitsprak, scherper dan de andere mensen die ik kende, hoewel je dat later haast niet meer kon horen. Ik plakte foto's in het schrift, foto's die ik eerst in stukken knipte, daarna plakte ik ze weer aan elkaar, als een puzzel. Marie kwam me opzoeken, ik weet het zeker, al zei ze later van niet, ‘dan had ik nu niet zoveel tulpen

[p. 46]

hoeven kopen als dat waar was,’ zei ze.

Ze hield ervan mijn haren te kammen, maar nu het zo kort geknipt was, verveelde het haar al snel.

We gingen 's avonds naar de rivier. Marie had lange blonde krullen en ze moest toen niets hebben van ‘die jongen die muziek maakt’, zoals zij hem noemde. Ze schudde haar blonde haren naar achteren, in het donker aan de rivier leek het alsof ze licht gaven. We konden uren aan het water zitten, kijkend naar de boten die ook 's nachts langs voeren.

Er hing een dunne waas over het water, het leek ook een vloeistof, maar steviger alsof je erin kon snijden, zoals de stroopsnoepjes die je knipt als ze nog vloeibaar zijn, nog nét niet gestold. En het hield ons daar vast.

Nu zit ik hier aan de ‘fiume azzuro’, ik heb een boek met kaarten gekocht waarop alle wegen die naar de rivier leiden, opgetekend staan, het is hier een waar doolhof met zijarmen, dode armen, eilanden, schiereilanden. Maar ook met de kaart kon ik al de eerste de beste keer dat ik hem gebruikte de weg niet vinden; het eerste pad dat ik volgde, eindigde in zulke diepe modder dat we vast raakten met de auto, het tweede pad eindigde in een woud van populieren waaronder een zee van schapen, met daartussen hier en daar een ezel, golfde.

Onder een van de bomen zat een groep mannen met uitdrukkingsloze gezichten naar ons te kijken.

Ik weet niet hoe ik nu hier gekomen ben. Misschien was het beter geweest om te gaan fietsen of lopen, maar voor de kinderen is het nog ver. Ik had visioenen van weilanden vol krokussen, bosranden met hondstanden. In het boek staat een foto van een ijsvogel onder water, er staat bij dat de foto gemaakt is door de camera in een glazen pot onder water te leggen, de ijsvogel ziet eruit als een dood vogeltje, een dood-levend vogeltje met een vis in zijn snavel.

Ik voel me zo moe dat ik alleen nog maar kan zitten of liggen, ik hoef mijn ogen maar dicht te doen om in slaap te vallen.

Elke avond val ik zo in slaap, ik doe het licht uit en ik draai me om, ik zoek je warmte en dan weet ik niets meer. Nu je er niet bent, stapel ik alle kussens op, ook de jouwe, en ik houd ze stevig vast. Meestal kan ik me geen enkele droom herinneren; ik word wakker van de wekker, dan blijf ik liggen tot ik de torenklok hoor slaan. Als ik weet dat ik gedroomd heb, doe ik geen moeite me iets te herinneren. Ik vertelde Marie dat ik van haar gedroomd had, die zondag dat ze belde, maar toen ze vroeg ‘wat?’ wist ik niets te antwoorden.

‘Het gaat niet goed met me,’ zei ze, ik voelde me verdrietig, ik zag haar blonde haren door de nacht waaien. We hadden vliegers meegenomen, we stuurden briefjes langs de touwen omhoog, wie zou ze daar lezen? dacht ik vaag. Misschien hadden we te veel wijn gedronken, ik kon niet goed meer nadenken.

In een licht aluminium bakje, zo een waar waxinelichtjes in zitten, brandde een kleine vlam, misschien was er nog een restje paraffine in achtergebleven, ik weet niet hoe Marie het had aangestoken, het licht gleed omhoog naar de vlieger, vuurwerk ontbrandde en vloog alle kanten op. De staart van de vlieger vatte vlam. Het was hartverscheurend. Marie zei niets. Ze zat met een strak gezicht naar boven te kijken. Toen het touw wegviel, slaakte ze een diepe zucht, alsof ze opgelucht was, de mooie vlieger waar ze zoveel zorg aan besteed had, was verdwenen. Ze streek over mijn hand en ik voelde hoe koud haar vingers waren. Ze had van hem gehouden en ze hield nog steeds van hem. Zo waren we rivalen geworden, hoewel ik ook dat nooit kon accepteren. Ze was uit haar slaapkamerraam geklommen om naar zijn muziek te gaan luisteren. Zo vond hij haar en hij droeg haar in zijn armen, hij kon haar niet meer loslaten.

Marie bleef stil aan de andere kant van de telefoonlijn.

Ik wist dat ze er nog moest zijn. Maar het was net of er daar slechts een lege kamer was. Alsof de telefoon daar op een blauwgelakte kast lag tussen een glazen schaal en vrolijk gekleurde plastic mand; Marie had de telefoon neergelegd, ze was de badkamer ingelopen en ze was voor de spiegel gaan staan. Ze deed de gebloemde gordijnen dicht en de rij kleine lampen boven de spiegel aan. Ze pakte de schaar en begon haar lange haarlokken af te knippen. Ze hield het hoofd scheef. Ze ving de vlokken niet op, ze vielen op de roze en groene tegels en in de witte wasbak. Ze bekeek zichzelf tevreden, maar op een afstandelijke manier, alsof ze naar iemand anders keek. ‘Marie,’ zei ik in de telefoon, ‘waarom is hij weggegaan?’ Ik zei het verwijtend, haast boos - alsof zij er schuld aan had. Het luchtte me op dat zo te zeggen, al wist ik dat het niet eerlijk was, er kwam geen antwoord en ik praatte door - ik dacht dat ik iets begreep, ik dacht - als het water éven stilstaat, versta ik het... uit mijn ooghoek zag ik iets azuurblauws voorbijflitsen.