Hollands Maandblad. Jaargang 1994 (554-565)

[p. 56]

No milk today
There's a bit of magic in everything and then some loss to even things out
Lou Reed
Bert van Weenen

‘Melk’ was in die tijd voor mij een woord dat werk betekende, geld, en in het verlengde daarvan: boeken. Ik verdiende wat bij door de melkboer te helpen, elke zaterdag van 7 tot 12. Eerst had mijn broer dat gedaan, maar toen hij van lieverlee meer kon verdienen met het opknappen van oude brommers en auto's, liet hij het werk bij de melkboer graag aan mij over. De melkboer was een kleine, gezette man die helemaal opging in zijn werk. Alleen op zondag speelde hij orgel in de kerk, dat was zijn enige hobby. Soms vertelde hij mij daarover als we in zijn witgespoten bestelbusje op weg waren naar een volgende klant. Van de gemeente moest hij steeds langzamer gaan spelen, dat was eerbiediger vond men. De hele noten van het psalmgezang werden almaar uitgerekt, tot hij er na een aantal aanvaringen met kerkeraadsleden als organist de brui aan gaf. Daarna speelde hij alleen nog maar thuis op zijn dure Johannes-orgel. Hij moest van toen af aan genoegen nemen met het publiek van zijn vrouw en dochter. Niemand anders hoorde meer hoe gedreven hij de toetsen bespeelde tot meerdere glorie des heeren. Soms kwam ik 's zondags langs zijn huis, als ik de hond uitliet, maar horen spelen heb ik hem nooit.

Zelf had ik ook orgel spelen als hobby, maar veel bracht ik er, ondanks twee jaar les, niet van terecht. Ik had er geen gevoel voor en bovendien: m'n leven lang psalmen spelen op hele noten, daar had ik geen trek in. Liever las ik de boeken die ik eens in de zoveel tijd 's zaterdagmiddags kocht na mijn werk bij de melkboer. Woorden en zinnen zeiden me meer dan noten en notenbalken. En helemaal opnieuw beginnen met leren lezen - zoals ik het aanleren van notenschrift en allerlei toonladders beschouwde - daar had ik eigenlijk ook niet echt zin in. Vaak moest de muziekleraar mij van het veldje naast ons huis komen halen, waar ik druk aan het voetballen was met jongens uit de buurt. Dat kostte allemaal tijd, die weer van het lesuur afging. Als ik dan bezweet achter de toetsen zat, lukte 't natuurlijk niet best. In gedachten scoorde ik het ene doelpunt na het andere, maar de muziekoefeningen voerden mij met horten en stoten naar de nederlaag.

Wat was ik blij als ze afgelopen waren en ik me met een dik boek bij de centrale verwarming kon nestelen. Langzaam de pagina's omslaan en opgaan in een wereld waarin fantasie en geluk regeerden. Ik werd meegevoerd naar verre planeten en leerde te overleven in de jungle of het Wilde Westen. Op slag was de misère van de muziekles vergeten en kon ik weer rustig ademhalen. Ik werd opnieuw volledig mens, door te lezen, er vond een regeneratie plaats die mij nieuwe energie gaf. Herboren sloeg ik de laatste bladzijde om en keek de kamer in, waar de rest van de familie naar de televisie zat te staren. Ik probeerde iets uit te brengen om mijn herstel te vieren, maar in negen van de tien gevallen bleef 't bij zwijgen. De anderen keken tv en ik genoot nog na van het boek, mijn boek, dat ik van mijn eigen centen gekocht had en me eigen gemaakt, in die paar uur, als geen ander.

*

Aan sommige klanten verdiende je niks. Met name bij bejaarden had mijn bezoek meestal meer een sociale dan een economische functie. Ze praatten wat af tegen mij. Kennelijk kregen ze die kans niet door de week en waren hun buren doof of op vakantie. Aan het wegbrengen van een halve liter vanillevla was ik minimaal een kwartier kwijt. De oudjes liepen volgens mij expres nog langzamer dan ze gewoonlijk al deden. En het geldbusje met de stuivers, dubbeltjes en kwartjes was steevast zoek. Zo schuifelde zo'n oud vrouwtje dan door de woonkamer van haar huis, op zoek naar een paar kwartjes, en vertelde honderduit over de dingen die haar allemaal overkomen waren in die week. Maar al te vaak ging 't over ziekenhuizen en dokters, iets waar ik, zo ik er al tijd voor had, zeker geen zin in had om naar te luisteren. De ouderdom komt met gebreken - op dat thema improviseerden ze onvermoeibaar. 't Enige troostvolle aan zo'n bezoek was dat

[p. 57]

La dolce vita (1960)

deze oudjes doorgaans erg royaal waren met de fooi. Voor het potje pap betaalden ze het dubbele door mij ook een paar kwartjes te geven voor het brengen. Vervolgens probeerde ik me vriendelijk lachend terug te trekken in de richting van de deur, vurig hopend dat ze ditmaal voor één keer eens het onvermijdelijke snoepje zouden vergeten. Ik was geen kind meer tenslotte! Maar 't hoorde nu eenmaal bij het hele zaterdagochtendritueel, zodat ik altijd terugkwam bij het bestelbusje met een vieze smaak in mijn mond van iets wat in de vorige eeuw als snoep had gegolden. De melkboer was inmiddels aan de overzijde van de straat al tien huizen verder en ik moest me haasten om de verloren tijd in te halen.

Van het sjouwen met al die melkflessen kreeg ik trouwens aardige spierballen. Als ik na afloop van mijn werk bij de melkboer gedoucht had en voor de spiegel stond, vroeg ik me af wie ik daarmee zou kunnen verleiden. Maar van alle meisjes die voor mijn geestesoog verschenen kwam er niet één in aanmerking. Zelfs als ik de kracht van een superman zou hebben, zijn postuur kreeg ik nooit. Ik troostte me er maar mee dat ik er zelf wel trots op was, op die spierballen van me. Bij gebrek aan publiek hing ik als een dromerige narcissus boven een sloot. Iedereen die anders dacht over mij dan ikzelf, had ongelijk. Ik was de mooiste, de sterkste, de beste.

*

Nee, van liefde kwam weinig terecht, en ik bracht de meeste tijd door in boekhandels en

[p. 58]

bibliotheken, waar ik urenlang voor de rekken stond om de boeken een voor een door te bladeren. Duizenden inhoudsopgaven leerde ik zo uit het hoofd. Van de geur van drukinkt en papier alleen al raakte ik opgewonden en meestal leidde dat tot de aanschaf van een boek dat ik dezelfde dag nog uitlas. Ernaar kijken en eraan ruiken gaf me al zo veel genot dat het lezen zelf me weleens te veel werd. Dan ging ik op de wc mijn neus snuiten en veegde ik daar bij het geruis van de stortbak het teveel aan vocht uit mijn ogen. Nooit zou ik de wondere wereld van het verhaal de baas kunnen. Ik bleef maar achter de werkelijkheid aanhinken, met mijn fantasieën en ongebreidelde dromen. Alles overweldigde me, zowel de echte werkelijkheid als die van het boek. Ik verkeerde in een wereld die naar ik vreesde niet écht kon bestaan. Op een dag zou de spiegel breken en de ware aard van alles om mij heen zichtbaar worden. En voor die ware aard der dingen was ik bang. Er zou voor mij waarschijnlijk niet veel meer te genieten overblijven. Ik zou volwassen worden. Erger vrees heb ik in die periode niet gekend. Alleen dat ene, je kindzijn verliezen, daar was ik doodsbenauwd voor.

Mijn werk 's zaterdagochtends bij de melkboer was eigenlijk al een voorproefje van die toekomst. Het was verloren tijd. Tijd die ik voor mijn gevoel slechts met moeite kon compenseren door te denken aan het boek dat ik voor het verdiende zakcentje zou kunnen kopen. Er bestond voor mij geen andere beweegreden om je in weer en wind af te beulen dan het kunnen kopen van een boek. Naar dat moment zag ik uit: als het bankpapier ritselend van eigenaar verwisselde en ik met mijn nieuwste aanwinst, veilig verpakt in stevig lichtbruin pakpapier, de boekwinkel kon verlaten. Dat was mijn zingeving van de werkelijkheid. Het leven draaide uitsluitend om wat er geschreven en gedrukt werd. Verder keek ik nergens naar. Ik las.

*

Je voor de geest halen hoe 't vroeger was, is niet altijd een even aangename bezigheid. De meeste tijd blijf je omringd door zwarte schimmen die kennelijk weinig goeds in de zin hebben en moet je je verweren tegen aanvallen van afkeer en neerslachtigheid. Iedereen krijgt in die duistere regionen van het verleden de trekken van een demonisch wezen. Er gloort maar geen licht - en zelfs als je de bureaulamp aandoet om het duister te verdrijven, blijft de angst in je kamer hangen als een lauwe mist.

Mijmerend bij een melkkrat achter in het busje van de melkboer, kwam ik tot de ontdekking dat veel zaken in het leven er eigenlijk niet zo veel toe doen. Alleen voor harde guldens kwam men in beweging. En ideeën, geloof, idealen - dat alles reikte doorgaans niet verder dan het plafond van iemands studeerkamer. Te midden van de rammelende melkflessen drong van lieverlee tot me door hoe de vork in de steel zat. Er werd arbeid van je gevraagd, en dan kreeg je geld, en dan kon je voor dat geld iets gaan kopen. Maar voor dromen kreeg je in deze wereld niets - je fantasie kon je maar beter direct thuis laten. Die stille speurtocht naar nieuwe en onverwachte zaken moest je voor je eigen bestwil afzweren. Daar was immers geen tijd meer voor, later, als je echt aan het werk ging. Machines verdroegen geen romantische dagdromerij. Je moest je pas maar aanpassen aan de rest van het werkvolk. Als het bestelbusje stopte en de schuifdeur openging, kwam ik te voorschijn als een ander mens. Ik wist welke rol ik moest spelen en ik speelde die met verve. Voor de duur van een zaterdagochtend verloor ik mijn kind-zijn - en later voorgoed.

*

Of de melkboer nog leeft, weet ik niet. Onlangs had hij een zware hartaanval gehad, hoorde ik van mijn ouders, bij wie hij nog altijd aan de deur kwam, en daarna ging 't niet best meer met hem. Zijn werk kon hij niet meer doen en of hij nog orgel kon spelen betwijfel ik. Terwijl de eerste sneeuwvlokken van het jaar uit de wolken dwarrelen, denk ik terug aan de keren dat we samen de laatste rit voor de kerst deden. Dat had altijd iets feestelijks: de lichtjes in de huizen en de extra fooien gaven die dag een hartverwarmende gloed. Even vergat je alle donkerheid. Veel bestellingen deden we dan samen, en niet apart zoals gewoonlijk, omdat de mensen nu eenmaal voor de feestdagen allerlei extra's in huis haalden. Dan liepen we samen, afgeladen met flessen melk en kerstkransen, door de knerpende sneeuw. Een gevoel van ultieme voltooiing nam dan bezit van mij. Hier brachten wij de mensen voedsel en aanspraak in de gure duisternis van het leven. Ons werk veranderde op zo'n dag in een taak ter wille van de gehele mensheid. Hier hadden we het hele jaar voor getobd en gezwoegd. Op zo'n drukke dag voor de kerst kreeg ons leven weer wat ruimte en perspectief.