Hollands Maandblad. Jaargang 1994 (554-565)

Het gezag dat onder ons geplaatst is
Jaap van Heerden

Onze tijd wordt erdoor gekenmerkt dat het gezag niet langer boven ons geplaatst is maar onder ons. Er is nog veel gezag, maar het bevindt zich lager, althans lager dan de persoon over wie het wordt uitgeoefend. Wie naar de televisie kijkt, ziet het meteen: de geïnterviewde, wiens mening voor ons doorslaggevend is, staat duidelijk lager dan de interviewer. De huisarts heeft onmiskenbaar gezag, maar hij staat lager dan zijn patiënt. Veel huisartsen krijgen van hun patiënt een klap. De psychiater heeft zich al aangepast en is zijn patiënt cliënt gaan noemen. Al deze mensen hebben natuurlijk nog wel een zeker gezag. Maar het is niet langer zo dat zij het uitoefenen. Het is eerder zo dat zij het inleveren, ter beschikking stellen of aanbieden. Wie met gezag is bekleed, heeft het niet ver geschopt. Hij is duidelijk ondergeschikt aan allen voor wie het is bedoeld. Het is heel gangbaar dat een gezagsdrager vraagt hoe men het gezag wil hebben, als ware hij de ober in het restaurant, die informeert naar de gewenste graad van doorbakkenheid. Krakers erkennen de rechter als autoriteit; deze moet over de rechtmatigheid van hun woningtoeëigening oordelen, een onverhulde opdracht.

[p. 7]

J.H. Donner sprak er eens zijn verbazing over uit dat de abonnees van de Volkskrant voorwaarden stelden aan zijn schaakcommentaar als grootmeester. Hij mocht wel zijn analyse geven van een afgebroken partij, maar niet iets zeggen in de trant van ‘wit staat gewonnen’, en zeker niet ‘wit wint’. Het gezag moet terughoudend zijn en niet de indruk wekken de werkelijkheid naar zijn hand te zetten.

Het is allemaal begonnen op de universiteiten. Maar dat is een ander verhaal.

En neem schrijvers. Alle Nederlandse schrijvers, althans voor zover zij door een Nederlandse uitgever op de markt worden gebracht, kregen onlangs een enquête toegestuurd. Er zijn natuurlijk een aantal belangrijke literaire critici. Gevraagd aan wiens oordeel de schrijvers waarde hechten, noemt 12% Arnold Heumakers en 11% Carel Peeters. Zij bezetten daarmee de hoogste plaatsen op de ranglijst. Gevraagd aan wiens oordeel men de minste waarde hecht, noemen de schrijvers in de eerste plaats weer Carel Peeters. Dit keer 16%. Men moet deze percentages bij elkaar optellen om vast te stellen dat Carel Peeters dus de meest vooraanstaande criticus is. Maar het is ook duidelijk dat hij zijn plaats moet weten en die is onder die van de schrijver. Hoe komen zoveel schrijvers op zijn naam als men aan zijn oordeel de minste waarde hecht? Dat is pas gezag. Maar Carel Peeters moet gunstige recensies schrijven. Dat is waar zijn gezag toe dient. Een gezaghebbend criticus staat laag. Ver onder de schrijver. Gezag is instrumenteel geworden. Dat is geen ontwikkeling die men moet betreuren. Wie gezag heeft moet er snel van af zien te komen. Het brengt je in een nederige, gedienstige rol. Je moet het onder je zien te krijgen. Dat is het doel van een zinnige carrièreplanning. Het gezag is een rinkelende telefoon, die als dienend apparaat je gebiedt om op te nemen.