Hollands Maandblad. Jaargang 1994 (554-565)

[p. 36]

Het Genootschap (10)
Paul van Capelleveen

Juli was dat jaar een ononderbroken hittegolf. We zaten op een bank in het ruitvormige park voor het huis waarin we toen twee piepkleine, oververhitte kamers huurden. De hospita woonde er gelukkig niet. In een huis aan de Frankenslag verzorgde ze vijf bejaarde dames en heren. Mevrouw Beek was een akelig mens dat ons iedere maand de huur opzegde.

‘Dit is een hotel, een net hotel.’

De centrale verwarming werkte alleen 's zomers. De waterleiding stond soms onder stroom. Een schilder, loodgieter of timmerman kwam er nooit, maar wel onze oude schoonmaker die de gangen aandweilde en de ‘hotelkamers’ schoonmaakte. Drie dagen eerder kondigde ze aan het huis te laten ontruimen om het te kunnen verkopen aan een Amerikaanse projectontwikkelaar. Die ochtend ontvingen we een aangetekende brief, zonder aanhef, zonder datum: ‘Van de Heer Roozen vernam ik dat ongeveer de helft van de kamers in mijn huis nu leeg is, dat is prachtig.’ Roozen was een man van in de vijftig, die in een kabinetje als het onze woonde en de hele dag door traag op een typemachine inhakte. Als hij de kamer verliet, sloeg hij een dikke wollen sjaal om, hoewel hij beweerde allergisch voor wol te zijn. Hij speelde onder één hoedje met Beek. We begrepen niet waarom, want ook hij zou het pand worden uitgezet. Beek was overigens niet de eigenaresse van het huis, het was van haar zoon, die we een keer ontmoetten en die geloofde dat zijn moeder aan het dementeren was maar daarin geen aanleiding zag om haar dit speeltje te ontnemen. Haar brief ging verder: ‘Enkelen van u hebben wel de kamersleutel maar nog niet de huissleutel aan de Heer Roozen overhandigd, wilt u dat a.u.b. onmiddellijk doen? Het achterkamertje [mijn kamer bedoelde ze] wordt nu reeds bewoond door een zestal heren uit de Antillen. Dan is er nog iets: n.l. de centrale verwarming. Het lijkt mij het beste dat we die maar helemaal uitdoen.’ Ze eiste dat we binnen een week zouden vertrekken. We hadden een Haagsche Courant gekocht en ons met schrijfpapier in het park geïnstalleerd. Mijn vriendin las de advertenties voor waarin kamers en etages te huur werden aangeboden. Ze streepte de minst hopeloze aanbiedingen aan. Ondertussen schreef ik sollicitatiebrieven om een baantje als bibliothecaris te krijgen bij een ministerie of bij een van de centrale raden, musea en scholen in de wijde omtrek. Aan het eind van de middag waren we klaar. Zij had een telefonische afspraak gemaakt met enkele verhuurders. We gingen op weg naar ‘twee kamers met keuken’. De droevigste helft van een etage was dit, geheel gestoffeerd met rode plavuizen en donkerbruin gebeitst hout. Twee kamers, dat klopte. Maar er was één raam. Je kon de ruimtes alleen bereiken door de magazijnen van een stoffenwinkel. Ook in de kamerslagen rollen tapijt met houtstructuur en bloemenpatronen. We kregen er lol in toen hij zag dat de kamers ons niet bevielen. Hij liet ons twee andere kamers zien, volgestouwd met afgedankte meubelen. Het plafond was afgebladderd. Het vensterglas was geel. Hij vertelde ons dat er nog deze week een nieuw plafonnetje in zou komen van eersteklas vurehout. Vanaf dat moment zochten we niet meer naar kamers. Het bureau voor rechtshulp had ons gerustgesteld: als die Beek ons eruit wilde gooien, had ze het kantongerecht nodig. Dat schreven we haar. Toch bleven we de advertenties lezen en adressen bezoeken. Ons geld was op en dit was de goedkoopste manier van uitgaan in Den Haag. De teksten van de advertenties logen nooit. Als er stond ‘etage met eigen keuken en douche’, dan was dat ook zo en hing de douchekop boven de wc. ‘Geen hospita’ betekende: een ondoorzichtig complex van besloten vennootschappen. ‘Rustig’ was: boven een café. ‘Inclusief gas, water en licht’ echter kon van alles inhouden: gevaarlijke gaskachels, druppelende kranen, geen stopcontacten. Hetzelfde deed zich voor bij de vacatures. Een assistent-bibliothecaris werd geacht werk te doen dat zelfs de heer Roozen blindelings kon uitvoeren. De advertentie vroeg om diploma's, maar de personeelsfunctionaris was alleen geïnteresseerd in ervaring. Bij een onderafdeling van tno werd mij ronduit gezegd dat ze nooit ‘een man alleen’ in dienst zouden nemen, omdat ze de voorkeur gaven aan ‘de vader van een gezin’. 's Ochtends hield ik sollicitatiegesprekken, 's middags lagen we boeken en kranten te lezen op het Scheve-

[p. 37]

ningse strand en 's avonds bezichtigden we woonruimten die we vrolijk konden afkeuren. Het waren decorstukken die verschoven als wolken. De deur werd geopend, mensen zagen we niet, we keken tegen een roodgeschilderde steile trap aan, waarlangs een herdershond blaffend op ons af stormde. Een meisje riep de hond terug en zei dat we boven mochten komen. Daar werden we ontvangen door een man die zich meteen omdraaide en verdween. Nu stond er een gedrongen man voor ons, die ons voorging, een gang en een keukentje door. Hij zei dat hij in 1966 kampioenbokser geweest was. Het bloementapijt slingerde, draaide en tolde het hele pand door. We kwamen uit in een bedompt vertrek, waarachter een doorgebroken kast lag. Twee kamers dus. Eén raam kon niet open, het andere kon niet dicht. We keken naar buiten en de man beloofde dat de verwilderde tuin zou worden opgeknapt. We keken naar de kachel en de man beloofde dat er centrale verwarming zou worden aangelegd. We vroegen naar de huursom en de man zei: ‘Vierhonderd gulden.’ We namen afscheid. De man stelde een huurverlaging van vijf procent voor. We knikten hem toe en zeiden dat de ruimte voor ons gezinnetje aan de kleine kant was. Als ‘kamerkenner’ een beroep was, hadden we er subiet naar gesolliciteerd.

In Nijmegen vertelde Sander me dat ik naar de vergadering mocht komen. Ik logeerde dat weekend bij hem. Sjuul was er ook, hij zat aan het bureau in een rare zijwaartse kronkel, in de vorm van de letter s. Eén hand klemde hij aan het tafelblad vast, alsof hij aan een klip hing.

Vanonder zijn lange, grijzende krullen keek hij me recht aan. Zijn ogen stonden geen minuut stil. Die avond deelde hij rapportcijfers uit voor alles wat los en vast zat: Sander droeg het mooiste overhemd, een acht, ik de kleinste maat spijkerbroek, ook een acht, hij kende de meeste mensen, een zeven-plus, de schouders van een of andere jongen kregen een tien, de Nijmeegse gemeenteraad kreeg een drie voor vlijt en een acht voor verveling. Sander onderbrak hem, hij greep mijn hand en zei: ‘Heb je mijn horloge niet om?’

Ik vertelde van mijn meest recente bezoek aan Gaemers.

‘Wie is die Gaemers?’ vroeg Sjuul.

‘Een gereformeerde klokkensmid,’ zei Sander.

‘Ik heb hem de laatste keer helemaal niet te zien gekregen,’ zei ik. ‘Zijn moeder stond in de winkel. Ik moest het horloge helemaal beschrijven, want mijn naam zei haar niets. Ze ging even naar haar zoon in het laboratorium. Dat duurde een kwartier. Toen vertelde ze dat “het klokje” niet in huis was. Ze hebben het naar Zwitserland gestuurd. Daar is de enige klokkenmaker ter wereld die de wijzerplaat kan vernieuwen.’

‘Het duurste horloge ter wereld,’ zei Sjuul.

‘Het loopt in één dag twee uur voor,’ zei Sander.

‘Een tien voor tijd.’

[p. 38]

Sjuul stond op en keek ons beurtelings aan.

‘Je moet naar bed.’

‘Ik heb zoiets raars gedroomd,’ zei Sander, terwijl hij een sigaret opstak. ‘Ik liep in een stad, ik was verdwaald. Ik zocht een terras met rode stoeltjes, maar ik kon het niet meer vinden en toen kwam ik in een rustige wijk met veel bomen en parkjes en grote tuinen en bij een van de villa's werd ik aangesproken door een jongetje. Hij nam mij mee naar een huis waar hij samenwoonde met drie jongens van zijn leeftijd, een jaar of twaalf. Ze leidden daar een verborgen bestaan. Ze waren ontzettend jaloers op een huis verderop in de straat. Het had geen tuin, het was vervallen, het had wel een verdieping meer. Ik begreep niet waarom ze daar zo graag wilden wonen, maar ze riepen opgewonden dat het door de gemeente was verpatst aan een of andere huisjesmelker, die er vijf gulden voor had betaald. Vijf gulden, riepen ze: dat hadden wij ook kunnen betalen en dan hadden we er legaal kunnen gaan wonen, zonder die geheimzinnigheid van nu. Toen het donker werd, gingen we met z'n allen op een tweepersoonsmatras liggen. Het eerste jongetje begon op mijn lul te zuigen, ik op die van hem en zo sliepen we in.’

‘Dromen zijn niet echt, daar geef ik geen punten voor,’ zei Sjuul.

‘Ja, wat moet ik ermee? Ik wil niet in een kraakpand wonen en ik houd niet van kleine kinderen.’

Hij keek naar de asbak, waarin stervormig zes peuken lagen.

‘Ze waren onwaarschijnlijk lief, dat wel, ik ben er niet meer weggegaan.’

‘Jij houdt van jongetjes,’ zei Sjuul tegen mij.

‘Nee,’ zei ik.

‘Hij heeft een vriendin,’ zei Sander.

‘Een meisje? Meisjes vind ik net verpakte toffees. Ze zijn altijd rood,’ zei Sjuul.

Hij was een liefhebber van onbevangen jongens, onsportief, snugger, middelbareschoolleeftijd, gewend aan rapportcijfers en plotselinge overhoringen. Hij leerde ze Grieks en Latijn. Sander hield van moeilijk opvoedbare jongens, die in de omgang makkelijk waren. Ze moesten in staat zijn een brief te schrijven en hun eigen spelfouten te verbeteren.

‘Jij geilt alleen op jezelf,’ zei Sander.

Nee, mijn eigen type was ik bepaald niet. Ik hield van hem. Maar houden van en geilen op verschilden hemelsbreed van elkaar. Ik geilde niet op Sander. Ik wilde zijn kont en zijn gezicht tegelijk naast elkaar zien. Dat was een onpraktisch verlangen. Zo lenig was hij niet meer. Ik stelde mij in op een hybride: de kont van de een naast het gezicht van de ander. Voor de een nam ik een foto. De afbeelding van een kont naast het gezicht van Sander wond mij op.

‘Maar wil je dan niet een grote lul voelen?’

‘Nee, dat doet me niks. Die lullen winden me niet op. Ik vind ze leuk om te zien.’ Ik had weinig ervaring en dat wist hij. ‘Ik vind ze komisch, soms, mooi, soms ontroerend, soms, maar geil, nee, dat niet.’

De vergadering ten huize van de theoloog was kort, want de meesten wilden de volgende dag vroeg opstaan. Sander moest voor het politieke congres dat hij organiseerde naar Utrecht, de theoloog had op de avond zelf al naar Limburg willen vertrekken in het voetspoor van een zeventienjarige kampioen lichtgewicht. Toen wij arriveerden, zat Karel zwijgend naast Mark, die in een stapel volgetypte vellen bladerde. De theoloog, die zich aan mij voorstelde als Jan-Laurenszoon, nam Sander bij de arm.

‘Mijn boek is af, wat vind je ervan? Mark gaat het helemaal voorlezen vanavond en ik ga morgen naar Maastricht, het is gelukt, hoor, met die jongen, wil je iets drinken? Je ruikt naar wentelteefjes, weet je dat?’

Sander wilde hem kussen, maar schoot in de lach.

‘Nee, Sander, echt, lekker hoor. Weet je,

[p. 39]

ik haalde vanmiddag veldsla uit een plastic zak van de groenteboer en het stonk naar zweetvoeten. Vind je ook niet dat hij naar wentelteefjes ruikt, Karel?’

Karel was opgestaan, snoof de geur van Sanders haar op, trok aan zijn oorlellen en kuste hem. Mark legde de papieren naast zich op het houten bankje en keek naar Karel en Sander alsof een van hen een lekkende vulpen in zijn borstzak had geschoven. Jan-Laurenszoon serveerde thee en rode wijn. Sander en ik kregen een cognacglas met een bodempje witte wijn. Mark begon diep te zuchten en de theoloog nam de glazen uit onze handen, bracht ze naar de keuken en kwam na een paar minuten met lege handen terug. We kregen niets te drinken.

‘We zijn compleet,’ zei Karel. ‘De anderen zijn zoals gebruikelijk druk met examens, bijbaantjes, vakanties, buurvrouwen, verjaardagen en lichaamsoefeningen.’

Mark zei dat hij de roman van Jan-Laurenszoon niet zou voorlezen, omdat hij niet wist hoe het verhaal afliep. Trouwens, er vloeiden liters bloed in, wat voor hem niet hoefde.

‘Ik heb ook geen idee waar dat hele boek om draait.’

‘Nee, denk je dat het niet duidelijk is?’ vroeg de theoloog hem. ‘Ja, het gaat over mensen hè, dan weet je eigenlijk nooit waarom iets gebeurt, want dat weet je van mensen nou eenmaal nooit. Maar ik denk toch dat ze ermee bezig zijn om op een redelijke manier te falen, nou ja, dat is geen falen in absolute zin, want je bent toch ergens in geslaagd als je kunt vaststellen hoe en waarom je leven misloopt, maar ze falen toch, want ze hebben niemand meer om het te verwijten, geen god, geen moeder, geen vriend. Ze geloven niet dat ze zelf verantwoordelijk kunnen zijn voor geluk of ongeluk en ze vinden het leven een domme manier om dood te gaan. Daar komt het ongeveer op neer en ze denken dat je alleen gelukkig kunt worden door niet te leven, niets te doen, door te zwijgen, door in afzondering een geheim leven te leiden.’

‘De dood is verschrikkelijk, volgens Beckett, maar je hoeft er geen vrije dag voor te nemen,’ zei Karel.

‘Maar er staan zo veel jaartallen in,’ merkte Mark op terwijl hij het typoscript oppakte, waarbij de onderste helft van het bankje gleed. ‘Kloppen die allemaal, die jaartallen?’ Hij legde de bovenste helft op zijn schoot, boog zich voorover en begon de op de grond gevallen bladen in een willekeurige volgorde op te rapen.

‘Jaartallen hoeven niet te kloppen,’ zei Karel. ‘We hebben het hier niet over een van jouw wetenschappelijk verantwoorde historische opstellen, maar over een roman.’

‘Ze kloppen allemaal,’ zei Jan-Laurenszoon, ‘maar ik heb ze nog niet allemaal gecontroleerd, maar weet je, als ik een boek lees, dan vraag ik me nooit af of de feiten kloppen maar of het verhaal voor mij waar gebeurd zou kunnen zijn. Bijvoorbeeld, over homoseksualiteit heb ik nog nooit iets gelezen waarvan ik dacht dat het klopte en dat ik dacht: ja, dat slaat op mij.’

‘Pornografie klopt altijd,’ zei Sander, ‘als je van bedrog houdt.’

‘Dat is de verleiding, dat is bedrog.’

Daarmee stokte het gesprek. Mark en Karel dronken hun wijn. De theoloog roerde in zijn thee. Sander keek mij aan en zei dat ik nu een artikel zou voorlezen. Karel zette zijn glas neer, vouwde een papier open en las een gedicht voor, waarvan ik me alleen de eerste en de laatste regel herinner:

U mag mij onderhouden
[...]
Rectale rust, mentale roest.

Nadat ik mijn artikel had voorgelezen, overlegden de anderen met elkaar. Ze besloten meteen een stemming te houden, hoewel er te weinig leden aanwezig waren om een beslissing te kunnen nemen. Jan-Laurenszoon bracht mij naar de keuken, waar ik tien minuten moest wachten.

‘Heet je echt zo?’ vroeg ik toen hij terugkeerde.

‘Nee, ik heet Jan,’ zei hij.

De uitslag werd met veel omhaal van woorden door Karel meegedeeld. Ik kon nog geen lid worden maar ik kon wel lid worden. Ik was nog geen lid maar als de anderen geen bezwaar aantekenden, zou ik toch lid zijn. Het was een groot bezwaar dat ik zo ver weg woonde, want wat moesten ze met zulke leden? Ze wisten eigenlijk niet, zei hij, of ze nieuwe leden wilden toelaten, omdat het dan moeilijker zou worden op een degelijke manier ruzie te maken en hartgrondig te roddelen.

‘We weten niets van jou, dus waar moeten we dan over praten?’

Op straat vroeg ik Sander wat ze in mijn afwezigheid gezegd hadden.

‘Drie stemmen voor, één onthouding.’

Ik wist wat hij van mij vond, dacht ik, en andere meningen telden niet. Ik wist dat hij mij zag als een springerige maar zwijgzame jongen, en wat de voorbijgangers zagen, vroeg ik me niet af. In gezelschap was het niet anders. Ik praatte met hem, liever niet met anderen. Als ik het toch deed, dan net

[p. 40]

als met hem: zonder introducties en stevig doordrinkend, met veel onderbrekingen en gelach. Zo, of spaarzaam als in een klooster.

‘Wat vind jij van Sjuul en mij?’ vroeg hij. ‘Vele mensen vinden dat wij elkaar te veel afkatten en dat we niet te volgen zijn als we een discussie aangaan, omdat we in een soort geheimtaal praten. Heb jij daar last van?’

Dat had ik niet, omdat het allemaal nieuw was.

We liepen op de Berg en Dalse Weg langs een donker kerkgebouw en hij zei dat ik nooit meer hoofdpijn had als ik vol vertrouwen tot de heilige Salvator zou bidden. En ook tot Jan Baptist, want anders zou hij misschien jaloers worden. Wat ook gold voor Nicolaas, die tenslotte over de matrozen waakte en in mijn blauwe broek was ik net een matroos, zei hij. Erasmus was voor de ingewanden, Marcoen voor alle onbekende ziektes, Hubertus voor de nervositeit en Barbara voor een rustige dood.

Die nacht kwam hij niet bij mij in bed liggen en vroeg ik me af welke heilige dat in zijn hemelse portefeuille had.

Verliefdheid geeft aanleiding tot vreemde beeldspraak. In de trein terug naar Den Haag dacht ik met kloppende slapen terug aan zijn afwezigheid 's nachts. We waren gedurende mijn bezoek niet één keer met elkaar naar bed geweest en mijn hart klopte nauwelijks nog. Ja, als een oude klok. Als het weke horloge van Dalí. Wij pasten niet bij elkaar. Zoals van een theedoek alleen een punt, onbestuurbaar, in een champagnefluit kan worden gestoken, zo stak hij zijn tong in mijn mond, zo stak hij zijn vragen in mijn geheugen, zo haalde hij mij leeg: nauwelijks, ternauwernood, benauwend.

In Den Haag ging het bezoeken van kamers op dezelfde voet door: vermakelijk maar zonder succes. In Bezuidenhout zou er een ‘prachtige Jugendstil-etage’ te huur zijn. Op de derde trap kwamen twee meisjes ons zuchtend tegemoet: de etage zou inmiddels verhuurd zijn. Bovengekomen, zagen we een pokdalige man onderuitgezakt in een bank met zachte kussens. Hij zwaaide met enkele biljetten van honderd gulden naar de verhuurder, die hem iets te geïnteresseerd luisterde naar de vragen van een potentiële huurster. Op tafel lag zijn getekende contract. We ontdekten een glas-in-loodraampje in de wcdeur, maar verder had de verdieping niets weg van Jugendstil. Hij was vooral smalletjes en ingericht met meubels van twee maten te groot. Er stonden en liepen wel twintig mensen rond, die het beige behang, de vloerbedekking, de beige gordijnen, de in beige geschilderde deuren in zich opnamen en af en toe een blik sloegen op de wapperende biljetten. Het waren er welgeteld negen. Een aanbetaling, een deel van de borgsom.

Toen we de volgende dag van het strand terugreden in de stadsbus, stond ik naast een jongen van een jaar of vijfentwintig, die zijn rechterhand en een daaraan bungelende plastic tas met strandspullen onopvallend tegen mijn broek drukte. Hij keek rond alsof hij de route van de bus nauwlettend in de gaten wilde houden, terwijl de regelmatige tikjes en strelingen mij een erectie bezorgden, die ik tegen zijn hand legde. Hij glimlachte en in een bocht drukte ik even mijn lippen op zijn schouder. Toen ik uitstapte, vroeg hij of ik met hem wilde meegaan, maar ik ging die avond met mijn vriendin naar de bioscoop en ik vroeg of hij met mij meeliep om een afspraak te maken. Dat gebeurde. Op mijn kamer dronken we cola en kusten elkaar. Zijn borst was bedekt met zwarte haren en zijn hele lichaam was donkerbruin. Hij heette Jan, zei hij. Onze huid smaakte naar zout. Op het laken wentelden we rond in de zandkorrels die van het haar en onze voeten loslieten. Hij neukte goed en lang, maar mij een fractie te mechanisch, ik werd er niet opgewonden van.

Tegen de winter kreeg ik bericht van Gaemers en haalde ik het horloge op. Alleen al gedurende de treinreis naar Nijmegen bleek het twee uur te snel te lopen en ik bracht het later bij de moeder van de expert terug. Haar

[p. 41]

zoon kwam uit zijn observatorium, zoals zij het nu noemde, te voorschijn, bekeek het horloge een paar minuten en zei dat hij er een nieuwe veer in zou zetten. Daarmee verving hij dus de veer die hij er eerder zelf in had gezet, en de man die het horloge uiteindelijk zou repareren, ontdekte dat er een veel te grote veer was ingepropt. Gaemers meldde later dat het niet te realiseren viel. Ik vroeg hem er een kwartsuurwerkje in te monteren. Weer ging enige tijd voorbij en hij meldde dat het onmogelijk was: de kast was te klein en op de hele wereld kon niet zo'n minuscuul kwartsklokje worden gevonden. Bij een andere horlogemaker werd mij binnen een week hetzelfde verteld: ‘Mijnheer, de kast is volkomen ontzet, dit is hopeloos, er zou stof en water in binnendringen, absoluut hopeloos.’ Het horloge stond nu definitief stil. Bij mijn eerstvolgend bezoek aan Nijmegen legde ik het op de keukenweegschaal. Het woog nog geen tien gram. Dat van Sander woog ruim zestig gram.

Met de organisatie van het feest was hij klaar, maar hij bleef bij zijn gewoonte om niet bij mij in bed te komen liggen onder het mom van: vroeg op en hard werken. Ik werd er somber van. Ik woonde in een huis waar ik wekelijks met uitzetting werd bedreigd, ik had geen werk en van seks werd ik impotent. Ik had er eigenlijk genoeg van. Ik wilde het liefst nergens wonen, de hele dag niksen en vooral niet met een jongen vrijen die van wanten wist. Op een avond eiste Sander van me dat ik masturbeerde. Hij zette een tafelbel op de grond naast het matras en liep naar de keuken om de afwas te doen. Hij keek om en vroeg me hoe ik de blik zou omschrijven waarmee ik hem aanstaarde.

‘Onthutst,’ antwoordde hij zelf.

Vlak voordat ik klaar zou komen, moest ik de bel laten rinkelen en dan zou hij gauw komen kijken.

In een café ontmoetten we een kennis van Sander. Toen het horloge ter sprake kwam, noemde hij een vroegere schoolgenoot die nu stadschronoloog van Delft was. Deze Gaspard kon alles. Ik schreef het adres op en een tijdje later bracht ik het horloge naar Delft. Binnen een week belde de man me vermoeid op. Het was einde zomertijd en hij stelde er een eer in exact om twee uur 's nachts de klok van het gemeentehuis een uur terug te zetten, zodat er ten minste één openbare klok in Delft de overgang van drie naar twee uur op het goede moment toonde. Vervolgens had hij de tientallen uurwerken in zijn etalage voor het grootste deel eveneens verzet. Mijn horloge kon niet gerepareerd worden, hij zei dat het eruitzag alsof een onverlaat het met een hamertje had bewerkt. Ik vroeg of hij er een kwartsuurwerkje in kon maken. Een week later was het klaar.

Ik had een lange middag bij Jan doorgebracht en naderhand had ik een kloppende hoofdpijn. Ik zat in het park, aan de zijde die 's avonds in de schaduw lag. Het was er rustig. Als ik mijn ogen sloot, klonken de geluiden van auto's en het geblaf van honden anders na in de zo ontstane donkere ruimte, die bovendien koeler en vochtiger was. Deze ruimte was behangen met snel wisselende beelden en flitsende kleuren, die mij herinnerden aan het interieur van Jans flat. Daar hingen science-fictionposters en tijdens het vrijen stond de televisie aan. Een in ijs gevroren buitenaards wezen ontdooide langzaam en vrat een onderzoeker met huid en haar op. Toen het monster verging tot zwart gruis en Jan uitrustte van zijn orgasme, vertelde hij dat zijn ouders pas twee maanden wisten dat hij homoseksueel was en dat zijn moeder steeds nieuwsgieriger naar zijn seksleven werd. Hij vertelde haar alle details.

Sander zei: ‘Je moet aan iets denken als je trekt.’

‘Niet zomaar trekken?’

‘Nee, je moet ergens aan denken.’

‘Aan jongens?’

‘Dat hoeft niet per se.’

‘Aan lucifers dan?’

‘Ja, nou ja, aan íets.’

‘Het moet nut hebben zeker.’

Zo onderhielden wij onze reumatisch geworden vriendschap. Door de opgezette knobbels werden bewegingen pijnlijk, veranderingen traag, de greep slapper, terwijl de aandacht zich verplaatste van de beweging naar de pijn, van de verandering naar de traagheid en van de greep naar het onvermogen. Hij dacht dat ik wist wat ik het lekkerst vond aan seks, omdat ik in vrijheid was opgegroeid, zonder belemmeringen. Maar ook al wist je alles van seks, je wist nog niets van je verlangens. Die ontdekte je bij toeval.

Hij vergeleek me met het mikadospel. De willekeurig neergekomen stokjes moest je één voor één uit de berg proberen te krijgen, zonder een ander stokje te bewegen, anders ging je beurt over. Zo was het ook met mij, zei Sander, ongeveer, want hij begreep niet goed om welk spelletje het bij ons ging. ‘Als ik bij jou iets aanraak, val jij stil en moet ik zelf verder praten en raden wat je denkt.’

Hij greep mijn linkerpols vast, waardoor ik gedurende een seconde dacht dat we alsnog in bed zouden belanden, maar hij schoof de mouw van mijn hemd omhoog en zocht naar het horloge. Hij vond een lege pols, want ik droeg mijn horloge rechts.