Hollands Maandblad. Jaargang 1993 (542-553)

[p. 49]

Rozen in december
Herman Leenders

Ik zit omringd door papieren in de animatiezaal van het rusthuis. Om half twee arriveert er al een bejaarde voor de kaarting. Ze komt recht op mijn tafeltje af en vraagt of ik nog lang werk heb.

Toch nog een tijdje mevrouw. Waarom?

Wij moeten kaarten aan dit tafeltje.

De bejaardenraad wordt elk jaar slimmer bij de organisatie van het feest voor de derde leeftijd. De boterkoeken worden niet meer op voorhand op de tafels gezet, want vorig jaar waren, nog vóór de koffie geserveerd was, alle boterkoeken al verdwenen in de handtassen.

Maar omdat de vorige keer het bloemstukje dat op tafel stond, werd meegegeven aan wie op zijn bord een rood bolletje vond, keren de bejaarden van dit jaar alle borden en stoelen om voor ze hun plaats uitkiezen.

(Zo ging dat ook op de pedagogische studiedag. Terwijl de leerkrachten ijverig hun plaats kiezen in functie van de discussiegroepen die na de voordracht moeten gevormd worden, staat de directeur aan de kant monkelend toe te kijken: god de vader met zijn pijp.

Wat een pret heeft hij als hij de groepen vormt met de groene, rode en gele bolletjes die hij 's morgens aan de onderkant van hun stoel kleefde.)

***

Blijft u niet eten? Ik zal vragen of ze iets voor u klaarzetten. In het directiekamertje staat voor mij de tafel gedekt: er ligt een papieren tafelkleed op een bureau en er staat een clivia op de tafel in plaats van op de vensterbank. In de hoek van de kamer een consultatietafel. Onmiddellijk wordt mijn eten binnengerold: drie inoxkommen. Bloedworst, aardappelvlokken en appelmoes.

In de gang schuifelt een dame haar looprekje vooruit. Als ze ter hoogte van de directiekamer is, steekt ze haar hoofd binnen en schrikt. Haar mond zonder gebit valt open. Een ouwe man wauwelt alsof hij vloekt, laat zijn water gaan en begint te huilen.

***

Ik verlaat het rusthuis. Een man steekt zijn hand op. Ik zwaai terug. De andere bewoners die ook aan het raam staan, zwaaien naar mij terug. Ik sta op de parking als een dirigent van de eenzaamheid.

***

Het was vriendelijk van de secretaris om mij gezelschap te houden. Tijdens de pudding kwamen ze haar zeggen dat Celesta overleden was. Toen we in de gang kwamen, reden de verpleegsters de overledene net naar het mortuarium. De secretaris sloeg een hand voor haar ogen: daar kan ik nu es niet tegen zie, zei ze, mijn maag keert daarvan ondersteboven. We gingen haar bureau binnen, waar haar onrust werd gedempt door de boekenkasten en niet langer weerkaatste tussen de kale muren van de gang. Een dode is afschrikwekkend omdat zij dood is, maar gelukkig potdoof.

In D. zat ik aan een bureau dat voor een raam stond dat uitkeek over een maïsveld, een rij bomen, het begin van een verkaveling. De secretaris telefoneerde met iemand wiens moeder naar het rusthuis zou komen. Hij zei tegen de hoorn: vandaag nog wordt de kamer geschilderd. Tegen het einde van de week kan ze de kamer betrekken.

Er kwam een begrafeniswagen voor het raam gereden. Twee heren in een wit schort stapten uit en zetten de koffer open. Even bleef het stil. De kwispels op de wagen bewogen niet in de wind, omdat ze nep waren en er alleen maar uitzagen als kwispels. De mannen schoven een draagbaar met een blauw zeildoek erover in de auto, zwaaiden vriendelijk naar ergens naast mij, sloegen de koffer dicht en stapten in.

Dit was voor de man het einde. De bewoner had het voor zich uit geschoven, door te leven gedaan alsof de dood niet bestond. De cijfers en koninklijke besluiten die met een vanzelfsprekendheid mijn leven begonnen te regeren, werden door dit heimelijke vertrek langs de achterdeur met één zwaai van tafel geveegd. Ze dienden tot niets en daar hield ik mij mee bezig.

***

[p. 50]

De suikerklontjes die de bejaardenhelpster bij de koffie serveert zijn afgerond als keitjes die sinds eeuwen in de bedding van een rivier liggen. Zo vaak zijn ze al op tafel gezet en op het karretje door elkaar geschud. En het eeuwige Corona-gebakje: zebra of marshmallow (gebak met luchtige vulling en melkchocolade). Mierzoete versnaperingen bij koffie uit inoxkannen, lauw geworden in koude kopjes.

De vriezeman

Er ligt iemand op een bank in het park. Het is half negen in de morgen. Vannacht heeft het gevroren. De leuning van de bank is berijmd, net als de bomen. Iemand heeft een deken over de man gelegd. Onder de bank liggen pillendoosjes. De politie zit in een combi te wachten. De motor draait. Uit de uitlaat stijgt rook op als wierook bij een uitvaart.

***

Het stortregent. Een bejaarde maakt met zijn wandelstok een wandeling door de tuin van het rusthuis zonder hoed of paraplu. Hij heeft een geruite zakdoek in zijn linkerhand, waarmee hij de druppels van zijn gezicht veegt. Misschien denkt hij dat hij huilt.

***

Wat denk je, zegt B., zullen ze binnen vijftig jaar de Beatles, Frank Zappa of de Rolling Stones spelen in het rustoord of zullen wij liever accordeonmuziek horen?

****

Het vrouwtje was van het jaar drie, zei ze nog voor ik kon vragen hoe oud ze was. Ze had rubberen laarsjes aan, waarin haar spillebenen alle plaats hadden. Ze had een hoedje op haar hoofd, dat ze met een sjaal onder haar kin had vastgebonden. Ze beet stiekem in een stuk broodpudding en nodigde mij uit om naast haar op het bankje te wachten. Het is voor hetzelfde geld, zei ze. Het weer weet niet wat het wil, zei ze. De paus zou zich daar beter mee bezighouden in plaats van met de aarde. Wíj zullen wel voor de aarde zorgen. De paus maakt toch ook de kalenders, de zonsverduisteringen, de volle maan, de naamdagen? Ze hield van dieren. Ze gaf ze te veel eten, waardoor ze stierven. Beter van te veel dan van te weinig. Ik ben een slechte opvoeder, bekende ze, maar ik hou van dieren. Ze had er drie gehad. Honden, ja honden. Ze had een verloofde gehad die wel twaalf kinderen wilde maar zeker geen honden, en ze had hem de laan uitgestuurd. Toen kwam de tram eraan. Ze veerde recht en liep op de deur af. Zonder omkijken. In de tram nestelde ze zich op een plaatsje bij het raam alleen.

***

De bejaarden die nog kunnen, lezen Eens komt het geluk, Een hart op de vlucht of Rozen in december uit de grote-letterbibliotheek. Schone boeken. De ontvanger drukt mij op het hart om vooral geen geld te geven aan mijn kinderen. Laat nooit om voor hen één boterham meer te eten. Wat jij uit je mond gespaard hebt, zullen zij wel verbrassen. Onthoud goed wat ik je zeg. Ik spreek uit ervaring. Vergeet het dat ze ‘dank je’ zullen zeggen. Heeft hij maar zoveel gespaard, zullen ze na je dood aan de notaris vragen. Heeft hij daarvoor zo hard gewerkt? Of ze verkopen je huis en zijn dan verbolgen als grootvader met nieuwjaar maar zoveel geeft aan zijn kleinkinderen: mag hij 's zondags bij ons niet komen eten misschien? Dat hij ginder blijft. Wij zijn aan ons gemak en hij ook.

Man, ik heb in dit rusthuis al alles gehad: dieven en oplichters, pastoors en erfgenamen. Als nonkel of tante dood is, komen ze als paddestoelen uit de grond. Ik zal het je niet allemaal vertellen. Je zou mij toch niet geloven. Het is beter dat je het niet allemaal op voorhand weet.

***

[p. 51]

Ze zitten op een bank op het perron, een man en een vrouw, rug aan rug. Zij koestert zich in de zon. Hij kijkt naar het noorden. Zij spreekt voor zich uit, alsof ze mij aanspreekt. Hij luistert met zijn rug. Zij ziet de kinderen die van school komen, hij kijkt of de trein nog niet in zicht is.

***

Het bureautje paalt aan de kleedkamer. Ze moet door het bureautje om er te komen. Ze is opzichtig geschminkt en gebruikt veel parfum. In een rustoord heb je veel parfum nodig om de geuren te verdrijven. Ze laat haar deur op een kier staan. Ik hoor haar rok over haar nylonkousen glijden en de klikjes van haar hakken wanneer ze eruit stapt. Ze friemelt aan haar blouse. Ze komt in beeld staan. Haar bruine gezicht steekt af bij de rest van haar huid. Het neonlicht flatteert haar niet maar ze is eerlijk zoals ze daar staat, de verschillende lagen van haar verschijning heeft ze afgelegd. Het is haar ruwbouw die nog in de schoenen staat. Ze trekt haar witte schort aan en haar Birckenstocks. In haar hals eindigt de schmink nog vóór het schort begint.

***

Omdat het zo niet verder ging, besliste de familie om Amelia te plaatsen in het rustoord. Stilletjesaan was ze begonnen nazeggen wat de familie al jaren had voorgezegd: dat het er toch zo goed was. Mensen om mee te kaarten, verpleegsters die met je gaan wandelen, een hotel kortom, het eten op je bord. Niettemin was het mens de eerste weken helemaal uit haar lood geslagen. Ze klampte zich vast aan een blikken doos met verkreukelde foto's en aan Het Volk, waarin ze hardnekkig andermans verhaal bleef lezen om niet bij haar eigen verhaal stil hoeven te staan. Ze had één kastje en wat er niet in had gekund, had ze weer meegegeven met de familie. Vanuit haar kamer zag ze het nieuwe kerkhof van Adegem liggen. Rond de kerk waren nu wandelpaden aangelegd, ofschoon niemand in Adegem het in zijn hoofd krijgt om eens een wandelingetje rond de kerk te maken. Maar tegen stembustijd moesten de verkozenen van het volk initiatieven ontplooien. De oude lijken werden door een bulldozer met de grootste omzichtigheid ontgraven. Soms liep het water nog uit de kisten. In het café vertelde de man dat ze d'r één hadden ontgraven die nog zijn horloge aanhad. Ik heb het opgewonden en het ging nog, stel je voor. Maar ik heb het teruggegeven, zo wist de man ook weer van uur.

Toen tante Amelia uit de weg was, kon het ouderlijk huis waarin zij had gewoond, verkocht worden en de huisraad, die zij zolang had mogen gebruiken, verdeeld onder de familie. De meubeltjes werden opgekalefaterd en begonnen aan een nieuw leven in modernere huizen.

Het mens, dat haar hele leven met de glimlach van de deemoed pastoors gediend had en gezorgd had voor haar ouders (Tot negentig heb ik ze gekregen!), had zelf niemand die voor haar wou zorgen. In het rustoord maakte ze zich nog verdienstelijk door zich te bekommeren om haar zusters van Oostkerke, tanden in hun mond te steken of hun een bril op te zetten. Ze bleef geduldig als Marie om de aardappels riep en iedere keer als haar overbuur begon te vloeken of vuile praat uitsloeg, maakte ze een kruisteken en smeekte de hemel dat het de vrouw niet euvel zou worden geduid.

Tante Amelia werd op 1 april 1987 begraven. Ze was van uitdroging gestorven. Het ocmw aanvaardde geen verantwoordelijkheid en verwees naar de huisarts die haar elke week bleek te hebben bezocht. De kist die ze zichzelf nooit zou gepermitteerd hebben, moet veel te groot geweest zijn voor dat tengere en schriele wezentje. Bij leven had ze nooit zo'n feest gekregen, waren nooit zo veel mensen samengekomen om voor haar in Den Tol pistolets te eten en koffie te drinken, te kaarten en sigaren te roken. Omdat ze zich wou excuseren voor al dat geloop dat we nog met haar hadden, omdat ze met haar dood niemand verdriet wou aandoen, werd ze begraven op 1 april, een dag waarop je iemand beetneemt maar dan vlug weer geruststelt.

Ja, zei tante Pharilde toen, nu is het mijn beurt.

***

Dit open weer klaart mijn geest uit. De wind jaagt de weemoed weg over het land. Het weerbericht is een pest. Vandaag al weet ik dat het morgen weer zal regenen. Ik weet wel dat dit niet blijft duren, maar die stelligheid vergiftigt de illusie. Niemand leeft toch met zijn eigen sterfdatum? Laat mij genieten van mijn fietstocht naar Damme, dat in de week overgeleverd is aan zijn verleden en in het weekend aan de toeristen zoals een vrouw aan de spiegel.

***

Mevrouw Wittouck zit in een hoek van haar kamertje, weggezakt in haar fauteuil. De gordijnen dicht terwijl buiten de zon schijnt.

[p. 52]

Ze bepoetelt mij niet, ze stopt mij geen geld toe, ze vraagt mij om weg te gaan. Zij tast naar haar hoofd als om haar gedachten te ordenen. De glimlach is op haar gezicht bestorven, de taal van de spot die wij deelden bevroren op haar lippen. Ik wil niet dat je me zo ziet, zegt ze, kom terug als ik weer beter ben. Zij zegt: hij vroeg om eens naar zijn schilderijen te komen kijken op zijn kamer. Hij heeft een zoon die priester is en schildert. Dat had ik nooit van hem gedacht, een fatsoenlijk mens met manieren. Mijn hoofd, zegt ze, mijn hoofd. En aan mijn elleboog duwt ze mij haar kamertje uit.

Ik kan niet op haar begrafenis zijn. Daar kunnen we niet mee beginnen, zegt de directeur, verwanten tot in de tweede graad, dat gaat nog, maar vriendinnen, waar eindigt dat?

***

Biechtgeheim

Je vertelt mij je verhaal. Ik zal het niet gebruiken, het is al te verschrikkelijk om er literatuur van te maken, mooie woorden die



vloeken met hun inhoud. Je vertelt het mij omdat ik zou luisteren. Ik mag een en al oor zijn als een biechtvader zonder mond. En er zelfs geen kruis over kunnen maken.

***

Biografieën worden achteraf geschreven, als iedereen weet dat het leven op iets uitgekomen is: een boek, een muziekstuk of een verdrag. En de biografieën van levens die nergens toe leidden, die tot niets hebben gediend, van levens die overal heen vluchtten en waarin geen lijn te krijgen is, wie zal die schrijven?

***

Ik heb een afspraak in de hall van het ziekenhuis en ik wacht. Een mama met kind en valies, een meisje op krukken, een oude vrouw in het zwart, een man met een reistas die zich aanbiedt om in te schepen. Een vrouw stapt gewillig in een rolstoel als in een taxi. De verpleger plooit de voetsteuntjes neer. De dame zet er braaf haar voeten op. Hij rijdt met haar weg, de lange gang in.