Hollands Maandblad. Jaargang 1993 (542-553)

[p. 53]

Het Genootschap (8)
Paul van Capelleveen

Het trapportaal, de tuin, het bed, het lichaam van Sander: alles miste diepte en kleur. 's Avonds zat hij als een roverhoofdman in de zwarte stoel die hij van zijn vader erfde. Het met leer overspannen meubel zag er uit als een gezwel dat op knappen stond. Hij streelde de rondingen en beschouwde de stoel als een mannelijk equivalent van de baarmoeder. Een nachtelijk bolwerk met op de flanken een asbak, een aansteker en een pakje sigaretten. Nu ik oudere vrienden om mij heen kreeg, die iets dichter naar het midden van het leven stonden dan ik, ontdekte ik iets dat misschien ‘luiheid’ moest worden genoemd, of ‘lafheid’, maar dat ik beschouwde als een voortijdig verlangen naar mijn oude dag. Het middenluik van het leven kon me gestolen worden. De periode waarin men zichzelf moest bewijzen, de tijd van expansie en inkapseling, van vruchtbaarheid, concurrentie en carrière, wilde ik eruit scheuren, ongezien, om zo snel mogelijk bij het laatste plaatje te arriveren: het stadium van de rust en de terugblik. Dit laatste stadium stelde ik mij ruimtelijk voor. Al wat eraan voorafging, speelde zich af in het platte vlak, alsof de werkelijkheid uit dunne schijfjes bestond. Het perspectief ontbrak. Sander was bijna dertig jaar, maar ik vond dat hij zich voordeed als een oude man. Zijn verhalen konden mij over het leven heen tillen en deze stap van jong naar oud leek mij klein en logisch. Als hij aan het woord was, bevonden wij ons in een ruimte waar de tijd geen vat op kreeg. Ik kon in de praktijk weinig aanvangen met mijn houding: het kwam erop neer dat ik me opsloot in een wachtkamer. Vanachter de deur klonken de verhalen van dertigers en veertigers. De hongerige klok in deze kamer tikte niet. De wijdopen mond, die eerst dreigend zwaaide met een gespleten tong, stond nu stilletjes, met lamgeslagen wijzers, op de kast. De tijd kon niet meer sissen, tikken, slaan of rinkelen. De tijd kon alleen nog passief en verstard toekijken. De mond was in een oog veranderd. Zelf was ik een oor. Ik luisterde. De enige mond die nog sprak, was de mond van Sander: een mond die gekust mocht worden.

De zon stond recht boven ons. We waren neergestreken in de tuin achter het half in de grond verzonken rokershol van Sander. Hij lag op zijn rug in het gras. Door een oude zonnebril tuurde hij langs gevels, zonneschermen en dakgoten naar een boven de stad zwevend knalblauw laken dat op enkele plaatsen een witte scheur vertoonde. Zijn linkerarm hief hij op om het kleed naar zich toe te trekken en het in zijn uitpuilende schatkamer te proppen. Hij bedacht zich. Toen begon de hoofdman te vertellen over het land van zijn zuster. Ze werkte aan de Nederlandse ambassade die in een van de vele rommelige buitenwijken van Ankara onder aan een heuvel stond. Hij had haar geholpen met de inrichting van haar appartement. De door Buitenlandse Zaken centraal aangeschafte kasten van een onverwoestbaar type schoven ze, met behulp van een in de Citadel verworven kelim, naar de logeerkamer. Hun plaats werd ingenomen door twee bankjes, uitgezocht in een schuin tegenover de ambassade gelegen winkel. Voor de stoelen kocht hij nieuwe bekleding. Gordijnen werden besteld en binnen drie dagen afgeleverd. Een halve week later ging zij weer aan het werk en terwijl zij het ambassade-archief beheerde en een niet-aflatende stroom geheime berichten decodeerde, beklom Sander voor de tweede maal de trappen naar de Citadel, nu met de bedoeling het archeologisch museum te bezoeken. Voor hij dat bereikte, zakte hij vermoeid neer in een park dat uitzicht bood over de uitgestrekte stad. Het dichtbij gelegen restaurant liet hem niet binnen: er zou een groep van honderd man komen dineren en voor anderen had men geen plaats. Hij hoopte verderop een fles water te kunnen kopen, maar in de buurt van het museum waren geen winkels. In het museum echter kon hij thee drinken, sterke thee, die zijn maag op de proef stelde en die hij alleen kon drinken met extra veel suiker. Later, op zijn gemak wandelend door het oude gedeelte van de vesting, steeds verder bergopwaarts, dacht hij terug aan de vazen met dierekoppen en de hengsels in de vorm van een priesterlijk hoofd. In gedachten bevestigde hij tuiten en kruiken aan de hoofden van willekeurige voorbijgangers, die snel wegliepen of omvielen en zich plotseling omkeerden: en met z'n allen trokken ze een nauwer wordende cirkel rond zijn benen terwijl ze het

[p. 54]

op een krijsen zetten en hem een portiek in dwongen, waar hij zich liet neervallen op een stenen trap. Schreeuwend stortte een van de slachtoffers zich in zijn schoot. Het voelde klein aan, als een kind. Het begon druk in zijn toeristische gids te bladeren en alle talen die het kende een voor een op te noemen: ‘English? French? English? German!’ Hij wilde het jongetje niet teleurstellen en zei bij iedere taal: ‘Yes.’ Hij bevond zich in een wolk van opgewonden kinderen die zijn knieën betastten en in zijn armen knepen. De jongen op zijn schoot liet, onder indruk van het gidsje, zijn hoge stem dalen tot een mannelijk gebrom, maar hij ging weer de hoogte in toen Sander een stapeltje Turkse lires aan de oudste jongen gaf die hem het hardst in de arm kneep en hem korte, onbegrijpelijke woorden in het oor fluisterde. De liefkozing werd hem te machtig en Sander maakte aanstalten om op te staan. De jongetjes schoten naar de overzijde van de straat en overlegden met elkaar. Toen Sander zich een meter of twintig van hen verwijderd had, riep de oudste hem achterop: ‘Sir! Sir! This for me? Or this for everyone?’ Sander maakte de jongen duidelijk dat ze het bedrag eerlijk moesten delen. De vrolijke jongen leek over dit besluit zelf nog het meest tevreden. Via de noten- en graanmarkt belandde Sander opnieuw in een parkje, vanwaar hij uitkeek over de stad. Het werd donker. De gele daken kleurden bruin, de blauwe daken werden paars. Hij stak een sigaret aan. Van overal tussen de heuvels klonken de geluiden van optrekkende en toeterende auto's. Hij kon elke claxon en elke gillende rem onderscheiden en lokaliseren: op die en die heuvel, op dat en dat plein. Vanaf een minaret in de verte werd het gebedsuur aangekondigd. Even had deze stem het rijk alleen, toen schalde het bericht door tientallen luidsprekers uit over de stad. De geluidsdeken dekte de stad af. Bedompt en gewatteerd klonk het getoeter en geronk eronderuit. Spartelend. Toen de oproep stilviel, leek het verkeerslawaai stiller, beduusd.

Een meeuw krijste en vocht met een andere krijsende meeuw om een weggeworpen broodkorst. De roverhoofdman zag hun vlerken wit opspatten tegen de diepblauwe hemel. Zijn hoofd lag tussen de hoge sprieten van het verwaarloosde grasveld. Op de oneffen grond tussen de molshopen en kuilen waren graspollen uitgegroeid tot langharige hoofden. Turkse hoofden, die verhalen vertelden over de hete nazomer. Het dorre gras veranderde in Kleinaziatische halmen, die langs zijn gestrekte armen opschoten en zijn lichaam tot aan de golvende buik aan mijn waarneming onttrokken. Ik lag een paar meter verderop verscholen in het gras, zwijgend, mijn buik tegen de grond gedrukt. In het huis rinkelde zijn telefoon. Ik rolde op een zij en stootte mijn rug tegen de gietijzeren bloembak die de oprichters van het Genootschap na een rumoerige samenkomst in een café van de naburige begraafplaats hadden meegesjouwd naar het huis van Sander als dank voor iets wat niemand zich bij aankomst nog herinnerde.

Hij schreef me later dat ik zijn bestaan verstoorde door te verschijnen op een moment dat hij zich in een precair evenwicht bevond. Hij had een lange periode van nagestreefde eenzaamheid achter de rug, die door mijn komst onverwacht afgesloten werd. De omgang met mij vond hij makkelijk en aangenaam, maar ook verwarrend: hij kreeg geen hoogte van me en wist evenmin of hij zich een verliefdheid wilde permitteren. Van een vorige was hij met de schrik vrijgekomen. Sindsdien vertrouwde hij meer op fantasie dan op vriendschap. De beslommeringen waarmee het Genootschap hem als secretaris opzadelde en de paar uur per dag die hij, ingehuurd door een politieke partij, aan de organisatie van een feest besteedde, hielden het gepieker op afstand of verschoven het naar de avond en het tijdstip waarop de tweede fles werd ontkurkt.

‘Het smaakt je goed,’ zei ik.

Hij ging zitten. De lampen waren nog niet aangestoken.

‘Ja, ik spuug d'r niet in.’

Hij was moe en zei dat hij iedereen die zijn rust verstoorde, zou willen opknopen. Hij legde zijn armen languit op de leuningen van de zwarte stoel. Tot nu toe had hij mij ondervraagd. Hij wilde details horen. Hij vroeg niet naar avonturen of anekdotes: ik was te jong om een geschiedenis te hebben. Details en nog eens details: hoe laat ik opstond, wat voor brood ik kocht en hoeveel ik daarvoor in Den Haag betaalde, welke lessen ik volgde en welke niet, welke route ik naar de academie liep (mijn fiets was gestolen). Hoe zakelijker de vraag, hoe verliefder zijn stem klonk. Sommige vragen sloeg ik over of ik zei: ‘Dat weet ik niet.’

Daarbij grijnsde ik zoals hij kon grijnzen. Ik zou hem graag hebben geïmiteerd, maar ik ging niet zover een sigaret op te steken. Een onschuldige imitatie kon geen kwaad en ik vroeg hem naar zijn studies.

‘Oo! Ga jij mij vragen stellen?’

Hij stond op om de glazen bij te schenken en bleef daarna rondjes door de kamer lopen, van boekenkast naar boekenkast. In de ene kast stonden gedichten en romans, in de

[p. 55]

andere pamfletten en naslagwerken over politieke en historische onderwerpen. Hij had vier studies gevolgd en er niet één afgemaakt. Communicatietechniek. Onderwijssociologie. Politieke geschiedenis. Vergelijkende literatuurwetenschap. Hij hield er onderling zeer verschillende vrienden aan over, met wie hij liever niet over het vak praatte. Hun vak. Hij had drie andere gespreksonderwerpen: de gemeentepolitiek, de homoliteratuur en paddestoelen. Hij vond dat ik er ook drie moest zien te krijgen. Sander liep naar het raam. De vensterbank zat op schouderhoogte. Hij nam een ratteschedeltje in zijn vingers en speelde ermee. We keken op het trottoir en zagen in het donker broeken en schoenen voorbijkomen. Ik moest hem gelijk geven; ik had maar één onderwerp waarover ik enthousiast werd: Nederlandse gedichten. Maar gedichten gingen toch over van alles en nog wat? Zo leek mijn enthousiasme op een nog halfgesloten waaier. Ik wilde dat hij mijn mogelijkheden onderkende en dat hij mij zou stimuleren om mijn leven te veranderen, maar verlangde hij daarnaar? Hij wilde dat ik simpel en jong en geil zou blijven. Ik keek tegen hem op. Ik zag hem als een volgroeide persoonlijkheid, niet als iemand die nog iets wilde bereiken in het leven. Dat was ook zijn gedachte, geloof ik, hij had zichzelf gepensioneerd. Hij leefde van een uitkering, die uit een geheim fonds werd aangevuld. Dat geld was afkomstig van de verkoop van de boerderij na de dood van zijn vader. Hij verachtte zijn vader en nam wraak op hem door beslag te leggen op de stoel waarnaar hij als kind niet eens mocht wijzen zonder op zijn kop te krijgen. Halve nachten bracht hij erin door, want hij voelde een grote weerzin tegen verplaatsing en zelfs binnenshuis brak hem de reisangst soms op. Het loopje naar de slaapkamer schrok hem meer af dan een marathon: alsof hij zich moest onderwerpen aan een examen. Toen hij mijn leeftijd had, overtuigde hij zichzelf ervan dat aarzelen een superieure bezigheid was. Hij bleef achter, deed een pas opzij, hij veranderde van studie (hij vond een faculteit die dichter bij huis lag), hij probeerde zonder de wereld te bestaan. Toen hij zich dat bewust werd, hoopte hij dat zijn verwarring zou sterven. Dat gebeurde niet. Hij veranderde nogmaals van studie. Politiek: hij meende nu iets van de wereld te begrijpen. Hij dacht dat die niet bestond bij de gratie van voorwerpen maar van stemmingen, en niet werd gereconstrueerd aan de hand van feiten maar van vermoedens. Ook dat besef was onderhevig aan weifelmoedigheid. Hij durfde niet te geloven in zijn eigen vondsten. Hij zocht naar oplossingen, maar het ontbrak hem aan moeilijkheden. Alles was helder, er waren geen raadsels. Hij was gewoon wat onhandig en onzeker - alleen dat zijn leven overbodig was, zat hem nog dwars. Hij hoopte dat zijn gedachten daarover de juiste proporties zouden aannemen. Hij was bang dat ze hem zouden verraden. Hij hield er niet van een spoor na te laten. Hij wilde geen aanwijzingen geven. Hij veranderde van studie en leefde als een kluizenaar. Hij klaagde over het lawaai van zijn bovenburen, hij vernietigde al zijn aantekeningen en collegedictaten. Hij stond onverschillig tegenover seks, niet uit pruderie of frigiditeit, maar omdat hij weigerde zichzelf aan te passen. De wereld was tot daaraan toe, maar hij kon zich niet veroorloven zomaar te bestaan. Hij stond erop zichzelf te bedenken. Het heden lag toen achter hem en hij draaide zich plotseling om: hij zou gaan genieten en daarin zou hij zijn betekenis vinden. Hij zou andere jongens leren om te genieten van hun eigen lichaam. De pedagogische eros heette dat. Hij werd actief in de Nijmeegse afdeling van het coc, voedde een paar jongens op, werd verliefd op Sjuul, die bij hem introk en een jaar later naar Amsterdam verhuisde maar nu weer regelmatig langskwam sinds hij lid was van de gemeenteraad. Hij beschouwde Sjuul nu als een broer. Na de breuk met Sjuul was Sander nog één keer verliefd geweest, totdat de jongen hem beledigde: hij vond Sander te oud. Sander verschanste zich weer. En toen kwam ik.

‘Te oud!’ Sander ging in zijn zwarte stoel zitten en zei dat hij een soort karrepaard was. Een ruw gebouwd lichaam. Lange, zwarte manen. Een volle, brede mond. Met zijn dikke polsen leek hij sterk, maar hij had weinig kracht in zijn handen. Een oud karrepaard dus. Ik ging tussen zijn gespreide benen staan en kuste hem. Hij zette zijn bril af en legde die op een deel van het verzameld werk van Couperus. Hij begon mijn hemd uit de broek te trekken, maar ik liet me op hem vallen en lag als een kind in zijn armen.

‘Te oud!’ zei hij. ‘En te dik!’

Dat vond ik niet. Hij had een bobbelig lijf, maar je kon niet zeggen dat hij dik was.

‘En jij bent te dun,’ zei hij. ‘Akelig dun. Ik ben slank, vind je niet?’

Ik grinnikte en gaf geen antwoord. Bij ‘slank’ dacht ik aan ‘volslank’, en dat was een van die woorden die toen ik jong was tot misverstanden leiden. Ik voelde me bedrogen toen ik doorkreeg dat ‘volslank’ een eufemisme was. ‘Zwaarlijvigheid’ was ook zo'n geniepig woord. En ‘gemeenschap’. Het waren woorden die begonnen te lachen als ze je aanraakten.

[p. 56]

Sander streek met de vlakke hand over mijn gezicht, draaide mijn hoofd zijwaarts zoals een kapper dat doet, met een stevige ruk, en trommelde er met zijn vingers op.

‘Het wordt al dun,’ zei hij. ‘Voor je dertigste ben je zo kaal als een biljartbal.’

Ik probeerde me los te wrikken.

‘Stil maar. Ik heb veel haar, maar ook ik ben kaal. Niemand zegt het natuurlijk. Ze kijken wel. Ze zeggen iets over het weer en over de vuilnismannen die niet willen werken en ze kijken me strak aan. Ze hopen dat ik kaal word.’

Ik nam zijn linkerduim in de mond en kauwde erop. Hij dacht even na en zei: ‘Nee, in Turkije heeft een taxichauffeur het gezegd! Dat ik kaal was. In het Engels. Hij vroeg of mijn vader ook kaal was! Misschien was het wel een compliment, hij leek me erg aardig, beetje bang, maar hij kende de weg absoluut niet.’

Hij bevrijdde zijn duim uit mijn mond.

‘Niemand kent daar de weg. Taxichauffeurs tenminste niet. Mijn zusje en ik zaten in een taxi te kwekken over hotels en we noemden de naam van het Sheraton-hotel. We hadden de man net in ons beste Turks duidelijk gemaakt dat we naar een of ander restaurant in het centrum van de stad wilden rijden en we vergaten te kijken waar hij ons heen bracht en voor we het wisten, stonden we voor de ingang van het hotel!’

Zijn wijsvinger streelde mijn lippen en hij snoof de geur van mijn haar op.

‘De chauffeurs gaan af op iedere aanwijzing die je geeft alsof je met z'n allen een puzzel oplost.’ De roverhoofdman keek naar me alsof ik in diepe slaap verkeerde en fluisterend ging hij verder met zijn verhalen over de inrichting van het appartement, die eindigde met een zoektocht naar een Turkse botervloot. Na het gesjouw van die dagen kwamen ze tot rust in een cafetaria waarvan de achterwand bestond uit een kunstmatige waterval. Vlak bij de ingang waren twee aquaria opgesteld. Maar boven het ruisende water uit hoorde je vogels tsjilpen en fluiten. De ober had maar één oog. Het andere was perfect dichtgenaaid, waardoor de wang zomaar overging in het voorhoofd. Eenmaal op straat zagen ze pas waar het vogelgeluid vandaan kwam: op de bovenetage stonden voor het raam grote, plastic kooien. Na zijn verblijf in Ankara reisde Sander, alleen, langs de westkust van Turkije. In een restaurant in Ayvalik kon hij kiezen tussen een kreeft van vier ons en een van viereneenhalve kilo. In het stadje keek hij iedere dag nieuwsgierig om de hoek van smederijen, viswinkels, bakkerijen en naai-ateliers alsof hij zulke bedrijfjes nooit eerder had gezien. In Ephese stuitte hij op de eerste Nederlandse toeristen. Een vrouw hoorde hij zeggen: ‘Anderhalf uur kan ik zonder drinken.’ En een ander, die op een steen neerplofte, riep de groep na: ‘Ik zit hier goed.’ Vervolgens knoopte ze een gesprek aan met een Duitse. Met een knikje wees ze naar de tempel en ze zei: ‘Ach, die Aphrodite en Maria, dat ist toch eigenlijk dezelfde Person.’ De Duitse antwoordde: ‘Na, ist doch anders!’ Zij weer: ‘Ja, maar het is hetzelfde, hè.’

‘Slaap je?’

Ik droomde dat het Genootschap werd opgericht. In een eetcafé. Sander legde zijn bril op tafel, wreef in zijn ogen, tastte naar zijn sigaret en met zijn voorzittersstem herhaalde hij de ideeën van zijn vrienden, de dichter en de theoloog. Zo klonk het al een stuk officiëler. Voor ze het wisten, vond hij de juridisch meest geschikte vorm en twee dagen later waren er subsidies aangevraagd (uiteindelijk zou alleen het coc de kas van het Genootschap spekken). Zijn organisatietalent deed de rest. In één week tijd groeide de kern van actieve leden aan tot acht van zijn kennissen. Er kwamen maandelijkse bijeenkomsten en incidentele optredens in theaters en parken. Op het ogenblik dat hij mij aanspoorde het lidmaatschap aan te vragen, was het Genootschap al ten prooi aan een toenemende vergrijzing: ik zou een paar jaar lang het jongste lid zijn. De dichter, Karel, probeerde deze bonte verzameling mensen te propageren als een nieuwe literaire stroming, en het gehele Genootschap trad een paar maal als zodanig op, in Groningen en Arnhem onder andere. In Groningen kregen we niet alleen een optreden maar had een bemiddelaar ook gezorgd voor slaapplaatsen. De mijne was het bed van een achttienjarige student klassieke talen, die verslaafd was aan kussen en inzepen. Hij mocht zich niet te slapen leggen voor zijn voet met een zalfje was ingesmeerd en omzwachteld: zijn huisarts had bij hem een langzaam voortwoekerende schimmelziekte ontdekt. Ik mocht niet naast hem komen liggen voor hij mij twee keer onder de douche had ingezeept en schoongeboend. Nadat aan deze voorwaarden was voldaan, bleek hij erg lief. Karel had het minder goed getroffen. In de pauze van het optreden werd hij aangesproken door een mooie Groningse jongen, maar voor er enige mate van intimiteit was bereikt, had mijn aanstaande bedgenoot roet in het eten gegooid door Karel vragen te stellen van het genre: ‘Waar haal jij al die beelden toch vandaan?’ Zijn Groningse jongen verdween geruisloos en Karel bracht de nacht alleen door in een door onze bemiddelaar als slaapkamer

[p. 57]

omschreven koude garage. Er waren ook andere excursies, bijvoorbeeld een bezoek aan het sterfhuis van Achterberg. Ik weet niet meer waarom dat adres door het Genootschap werd aangedaan; de doelstellingen en de dichter hadden niets met elkaar te maken. Het enige dat het opleverde, was het tableau van een middelgroot gezelschap dat vanaf een verharde weg tussen twee coniferen door de weduwe gadesloeg die, op haar tenen, boven haar macht greep om de deur van de garage te sluiten. En om dat goed in onze herinnering te prenten, dronken we een paar glazen wijn in het verderop gelegen hotel Den Treek. Het bij iedere voetstap krakende hotel rook naar gebakken aardappelen. We liepen door de serre en gingen in de tuin achter het hotel zitten om er tussen de dansende muggen te ruziën over de rijmwoorden van Achterberg. Karel begon de religieuze aspecten van het werk te bespotten. Iemand die noch katholiek noch homoseksueel was, kon toch geen dichter zijn! Er heerste hiërarchie onder de afvalligen en in het Genootschap stonden de afvallige protestanten laag aangeschreven. De meerderheid van de leden was katholiek opgegroeid. Soms dacht ik dat hun homoseksualiteit een nieuwe vorm moest geven aan hun voormalig katholicisme. Ze lazen gretig de schuldbewuste bekentenissen van homo's die niet praktizeerden, ofwel omdat ze niet durfden, ofwel omdat ze niet mochten, ofwel omdat ze niet van seks hielden. Misschien verlangden sommigen terug naar de tijd waarin homoseksualiteit nog geen naam had. De positie van martelaar en slachtoffer kon niet iedereen van zich afschudden. En ik, die het lichte geloof van mijn jeugd had laten liggen als een trui die te krap was geworden, begreep van al die overwegingen weinig.

Om elf uur 's avonds liepen we naar de Oranjesingel om in 042 een promotiefeest annex discussieavond bij te wonen. Sander had een praatje toegezegd over de geschiedenis van het Nijmeegse coc en voor hij het podium betrad, dronk hij zich moed in. We namen plaats aan een wankele tafel. Het was warm. Sander droeg zijn uitgaanstenue: afgetrapte sportschoenen (hij haatte sportievelingen), een donkerblauwe, gevlekte spijkerbroek, een wit T-shirt en daaroverheen een naar rook stinkend gestreept overhemd. Hij knoopte het open en wreef over zijn borst. ‘Ik kreeg een brief van een jongen, ik zal je eens aan hem voorstellen. Een spannende brief. Hij organiseert een orgie, in Amsterdam. Ik weet alleen niet of ik ga.’

Voor hij uitgesproken was, werd hij op de mond gekust door zijn ex-vriend. Sjuul trok

[p. 58]

een stoel naar zich toe en keek me aan.

‘Dag jongetje,’ zei hij.

‘Dag Sjuul.’

‘Ik heet eigenlijk Julien,’ zei hij.

Sander stond op: ‘Ik ga de gelovigen toespreken. Tot straks.’

Sjuul wilde niet luisteren. Hij had de godganse dag gemeenteraadsleden horen praten en praten over de verhoging van het parkeergeld in de belangrijkste winkelstraten en over de staking van de vuilnismannen. Nu wilde hij zelf het woord voeren.

‘Ik ben verliefd.’

Voor het eerst van zijn leven was hij verliefd op een slanke jongen. Erg jong, niet te jong, maar onschuldig, en toch ook slim. Gesloten, maar toch gemakkelijk.

Ik zag naast zijn gezicht het café als een donkere massa, waarin af en toe een lichaam secondenlang werd opgelicht. Een hoofd met een vetkuif. Of een hand die in de lucht stilhield. Boven het geroezemoes uit was bij vlagen de donkere stem van Sander hoorbaar, maar de tekst ging verloren in het gelach en geschuifel van de cafégangers. Sjuul bleef me strak aankijken en langzaam voelde ik me opgenomen in zijn verhaal. Hij begon aan een breed opgezet betoog over zijn leven, dat de vorm aannam van een knoestige boom met veel zijtakken en bladeren en vogelnesten, en ondanks die wirwar van hout en lover zag hij zichzelf als iets compacts. Hij nam een papiertje en tekende een voorbeeld. Acer, zei hij, Acer. Hij maakte grote krassen door de tekening.

‘Als ik het wil, verdwijnen al die takken, als bij toverslag. Ik ben een zelfkappend boompje.’

Maar nieuwe scheuten ontsprongen aan de stam en probeerden zich als lianen om de jongen van zijn dromen te krullen, zei hij. Het jochie was heel onschuldig, onbevangen. Hij was zich van niets bewust en zat in een cocon.

Ik zag niet zo gauw iemand die aan dit signalement voldeed.

‘Ik heb een nieuw woord gevonden,’ zei hij.

‘Een nieuw woord?’

‘Voor mijn leven. Voor wat ik wil. Dienen. Ik wil dienen.’

Hij was katholiek genoeg voor het Genootschap, maar hij hield zich erbuiten. Mijn gedachten dwaalden af. Het idee om je leven te veranderen, simpelweg door een andere naam te bedenken voor wat je wilde bereiken, sprak mij erg aan. Ik was nogal gecharmeerd van de kluizenaarsneigingen van Sander, maar tijdens het vorige gesprek met Sjuul merkte ik al dat het kluizenaarschap misschien onnodig was. Je kon je ook terugtrekken in woorden, in je fantasieën en zelfs in de verbeelding van anderen. Andermans verhalen gaven je dezelfde ruimte als dat kamertje in het Museum Plantin Moretus: een oase, een ruimte om in te ontkiemen, om te dromen, om in op te groeien. In zo'n kamer kon je lief zijn. Wilde ik eerst Sander imiteren, nu leek Sjuul me een mooi voorbeeld. Maar het mooiste was het besef dat het allebei kon, dat je meerdere mensen kon navolgen in één leven en dat je daarmee de beschikking kreeg over meerdere kamers, en over een hele batterij aan fantasieën en mogelijkheden, verlangens en werkelijkheden. Opeens miste ik de stem van Sander. Ik stond op om hem te gaan zoeken.

De volgende ochtend was de stoep ondergekalkt met woedende leuzen: Sander werd ervan beschuldigd een vrouwenhater te zijn. In zijn historische schets had hij de oprichting van de vrouwenwerkgroepen ter spake gebracht en uit zijn hoofd een boutade van Gerrit Komrij over ‘slonzig feminisme’ geciteerd. Dat vond de gespreksgroep allesbehalve grappig. De discussie binnen het coc liep hoog op, de vrouwenwerkgroep splitste zich af, maar binnen de groepering zelf ontstond ook tumult en het achtergebleven coc raakte in rep en roer, eerst over deze kwestie, toen sleepte men de jaarrekening erbij en het eind van het lied was dat eerst de penningmeester en vervolgens het plaatselijk bestuur aftrad. Sander trok zich terug uit het coc. Het zou jaren duren voor hij opnieuw actief werd. Het Genootschap, dat geen standpunt over de kwestie innam, maar dat bij de oprichting de stilzwijgende afspraak maakte nooit een vrouw tot de gelederen toe te laten, besteedde summiere aandacht aan het leed van Sander. Voor een radioprogramma werd hij naar een geheim adres vervoerd, maar hij was er zelf van overtuigd dat die geheimzinnigheid de zaak geen goed deed. De enige in het Genootschap die furieus reageerde, was Karel. Hij schreef een sonnet dat het vuur opnieuw deed oplaaien. De brand klonk hem als applaus in de oren, hij hield van zijn publiek. Hij was gewend aan optredens in clubhuizen en publiceerde ieder gedicht in vier of vijf tijdschriften tegelijk. Sander citeerde graag een van zijn regels:

De spanning van de eerste keer
Verdwijnt: en nooit vind je hem weer

Wat mij betreft echt een dichter om het grondig mee oneens te zijn.