Hollands Maandblad. Jaargang 1993 (542-553)

[p. 38]

Het Genootschap (7)
Paul van Capelleveen

Het weinig verrassende dat ik verwachtte van de eerste keer, stond in geen verhouding tot de waarde die mijn eerste minnaar eraan hechtte. Zag ik het als een handeling die om gezondheidsredenen allang gepleegd had moeten worden, Sander maakte de indruk het te beschouwen als een door zijn onherhaalbaarheid geheiligde ervaring, die met een mengeling van nervositeit en ongeduld tegemoet werd getreden. Seks als klysma tegenover seks als sacrament. Tegen zijn zorgzame voorbereidingen staken de mijne schril af. Ik stampte vijf of zes beleefheidsformules in mijn hoofd, die er naderhand op de verkeerde momenten uitvlogen, terwijl hij een galante conversatie voerde die mij tot naast het opgemaakte bed in de achterkamer leidde, waar hij mij voorzichtig uit de kleren pelde. De nacht erna sliep ik alleen in hetzelfde bed. De avond daarop zou hij opnieuw naast mij in slaap vallen. Eerder die avond merkte hij op hoe eigenaardig het was om voor je inwijding terug te keren naar de stad van je geboorte. Nu kwam er opvallend veel plannenmakerij aan te pas. Maar voor mij leek het of alles op zijn plaats viel. ‘Alles’ was, voor een jongen als ik, niet bijster veel. Ik was niet afkomstig uit New York of Nénigan, maar uit zo'n tussenstation, een dorps verkeersknooppunt, een studieus gehucht, met een gedegradeerd voetbalteam, een even linkse als katholieke universiteit en een van rust en familiezin doordrongen bevolking. Eén keer per jaar veranderde de stad in een paniekerige mierenhoop als duizenden wandelaars eerst naar het westen, dan naar het noorden, oosten en zuiden begonnen rond te stappen, zwijgend, zingend, in uniform of op gympies, de voeten vol blaren, de borst vol medailles. Nijmegen dus. De keizerstad waar nooit een keizer woonde. De gemeentearchivaris onderzocht ooit de juistheid van de als reclameslogan gebruikte identiteit keizerstad. Zijn bevindingen werden met argwaan gelezen. Hij beweerde dat Karel de Grote niet in Nijmegen had gewoond, maar in Noyon, een plaatsnaam die, gelatiniseerd, in oorkonde op oorkonde verbasterde totdat Nijmegen zich in het aldus gevormde Noviomagus meende te herkennen en bleef herkennen. De archivaris kreeg zijn ontslag. Keizer of geen keizer, mijn vriend woonde wel in Nijmegen, in een naast het trottoir half verzonken driekamerappartement.

‘Linksaf,’ zei hij. ‘Heb je honger?’

‘Hoezo?’

‘Je loopt zo snel.’

Dat was waar. Al wist ik niet waarom, ik voelde me opgejaagd, en stuurloos. Hij nam me mee uit eten en volgde nonchalant, zijn eigen route, binnendoor, langs gebouwen waarvan hij achteloos details aanwees en toelichtte. Het was een lichte, windstille avond, begin augustus. Mensen stonden op hun drempel te praten of liepen inspecterend langs geparkeerde auto's.

‘Dat is een oudje,’ mompelde een man.

Hier en daar lag nog een plas water van de stortbui die achtenveertig uur eerder van de dag een nacht maakte, en het leek nu of we de verloren tijd konden inhalen en het duister had beloofd pas laat in de nacht neer te dalen.

‘Linksaf,’ zei Sander en hij loodste mij een hoek om. Het rook er naar rottende bananen, naar vis en vette jus. De afvalzakken lagen in manshoge stapels aan de stoeprand. De reinigingsdienst schreef veertien dagen tevoren een staking uit om te protesteren tegen bezuinigingen en ontslagen waarmee de gemeenteraad al half en half akkoord was gegaan. De stank werd onverdraaglijk. We staken de straat over en koersten recht op een tweede afvalberg af, liepen er met een wijde boog omheen en achter de grijze massa doemde de deur van restaurant Mariken op. We gingen naar binnen en werden snel opgenomen in de warme schemering rond een brandend open-haardvuur. Aan rechthoekige bruine tafels zaten bedaarde gasten. Het was alsof we hongerig terugkeerden van de jacht en de temperatuur buiten rond het vriespunt schommelde. De gordijnen waren met ferme hand voor de ramen geschoven. We bestudeerden het menu en Sander begon me onmiddellijk te plagen.

‘Jammer, hè, er staan geen tuinbonen op de kaart!’

Wat er wel op stond: gebakken kalfshersenen.

‘Lijkt me niks voor jou.’

‘Inderdaad,’ zei ik. ‘Pens op Toscaanse wijze.’

[p. 39]

‘Ook niet goed?’

‘Liever niet.’

‘Wat dacht je van pasta met zalm?’

‘Waar lees je dat? O, met kaas! Nee, dank je wel.’

‘Je lust helemaal niks.’

‘Wat is dit? Nummer negen. Gnocchi?’

‘Zit ook kaas in. En melk. Bijzonder lekker.’

‘Jaja.’

‘Hou je van mosselen?’

‘Nee.’

‘Dan nemen we gekookte mosselen. Jij kiest de wijn, ik word dronken en jij zorgt ervoor dat we in de Ooypolder komen.’

Zijn gezicht zag er, zo dicht bij het haardvuur, afwisselend gelaten en verwilderd uit. De glimlach verbleekte tot een grimas, de grimas werd een glimlach als de vlammen hoog opschoten. Het lange zwarte haar, de scheiding in het midden, hing als een rouwrand om zijn wangen. Afwezig bracht hij nu en dan een vinger naar zijn nek om een kleine bult te masseren, die in de gloed van het vuur leek op te zwellen. Hij was moe van alle telefoontjes, brieven en vergaderingen in verband met een feest waarmee een politieke partij haar honderdjarige bestaan wilde vieren.

‘Die honderd jaar klopt van geen kant, maar dat feest kunnen ze krijgen,’ zei Sander. ‘Ik hoef het gelukkig alleen voor ze te organiseren, maar ik heb er weinig fiducie in. Vanmiddag kreeg ik te horen dat er nu een tekort van drie ton is. Ik mag het gat in hun portemonnee nog een beetje groter maken.’

Een ober reikte hem de wijnkaart aan, maar met een breed gebaar wees Sander op mij. Ik boog mij over de prijslijst en over transparante bladen, waartussen tientallen wijnetiketten waren gestoken. De afbeeldingen van kastelen en wijngaarden, hun eigenwijze lettertypes en de Franse of Duitse namen brachten me tot wanhoop. Dit waren codes die ik niet kon kraken, zoals de systematische rubrieknummers in de openbare bibliotheek anderen voor raadsels plaatsten. Dat bibliotheeksysteem kende ik gedeeltelijk uit mijn hoofd sinds ik om over extra zakgeld te beschikken enkele avonden per week in het plaatselijke filiaal werkte. Ik moest de teruggebrachte boeken weer op hun plaats in de kast zetten. Dat was jaren geleden, maar nog steeds dacht ik bij sommige zaken aan het nummer van de rubriek: honden (634.1), gedichten (879), de Tweede Wereldoorlog (928), futurologie (004), homoseksualiteit (418.15, onder andere). Heteroseksualiteit bestond voor deze siso-indeling niet, en homoseksualiteit was verdeeld over de rubrieken ‘psychologie’, ‘recht’, ‘sociale problemen’ en ‘sociologie’. Soms noemde ik het nummer in plaats van het woord. Het kon erger: twee legendarische bibliotheekdirecteuren spraken, als ze gezamenlijk per trein naar een vergadering in Groningen of Maastricht reisden, in cijfers en leestekens, uitsluitend ontleend aan de lang niet eenvoudige Universele Decimale Classificatie.

‘Kijk eens naar rechts, daar staat een schaap in de wei!’

Dat klonk als volgt: ‘612.843.7 (1-196): [633.2.03:636.3]’.

Het antwoord (‘Dat schaap moet nodig geschoren worden’) kwam prompt: ‘123: [677.31:621.968]’.

Tegen de tijd dat het reisdoel aan de horizon verscheen en nog veel ingewikkelder formuleringen te voorschijn riep, waren de medereizigers naar belendende coupés gevlucht, soms met achterlating van kranten waarvan de vetgedrukte koppen bij het uitstappen door het duo werden vertaald in udc-notaties. Op de wijnetiketten stonden woorden waarvan de betekenis mij bekend was, maar de betekenissen zeiden me verder niets. Ze bewaakten eigenschappen die ik niet kende.

Ervaringen, verborgenheden, woorden, ze werden steeds aanlokkelijker. Als ik alle woorden kende, dacht ik, dan zouden de gebeurtenissen zich vanzelf ontrollen, de raadsels zouden verdwijnen en de emoties tot leven gewekt worden. Maar dat, eenmaal onderweg, betekenissen vergeten werden of veranderden, daaraan dacht ik niet. Niemand kent alle woorden. Als Sander ze allemaal, met inbegrip dus van relatief onbekende woorden, in onze gesprekken zou gebruiken, kon ik hem zonder een woordenboek niet begrijpen. Hij zou aanpraten tegen een verwoed bladerende lezer. Hij zou een geheimtaal spreken en je zou zijn gedragingen alleen kunnen begrijpen door die code te kraken. Zelf zou ik een blanco boek zijn. Sander constateerde dat mijn brieven openhartiger waren dan mijn mondelinge mededelingen. Wilde ik wel iets tegen hem zeggen, vroeg hij opeens. Nee, ik wilde niet in de eerste plaats praten. Ik wilde leren praten. Hoe zeg je dat wat je wilt? Of wilde ik leren willen? Hoe weet je wat je wilt? Hoe maak je van een prop een bladzijde? Als ik dit van iemand kon leren, dan toch van Sander, die nu in de verleiding kwam om zich als een examinator te gedragen. Toen de ober vroeg of ik een keuze kon maken, iets waaraan hij, tot genoegen van Sander, zichtbaar twijfelde, peinsde ik er geen seconde over de naam

[p. 40]

van de wijn uit te spreken. Ik wees een etiket aan. Kennelijk beviel de wijn hem. Voor hij zich in de keuken terugtrok, boog hij het hoofd op de manier van iemand die mij dit beginnersgeluk gunde.

De eerste mossel die ik proefde, vond ik vies. De tweede vond ik niet lekker. De derde smaakte naar niks - en zo bleef het. De saus, aangemaakt met mayonaise, beviel me buitengewoon goed. Met mijn wijsvinger veegde ik de binnenkant van het kommetje schoon. Dat was een aangenaam gevoel op de koop toe: twee vingerkootjes tegen de holle kant van het aardewerk aan te leggen en dan de vettige substantie tijdens de roerende beweging langs de huid te voelen glijden. Sander dronk me toe en herinnerde mij aan zijn dreigement om dronken en onhandelbaar te worden. Hij hield het glas hoog geheven, staarde in het vuur en keek naar de parasolachtige varen die in een pot naast onze tafel stond. Een van de groene punten reikte tot in de pan met de opengebroken mosselschalen. Hij vroeg of ik wel eens drugs gebruikte. Van zijn lsd-ervaringen bleef hem weinig bij, maar een voorval kon hij zich nog helder voor de geest halen. Hij liep over straat en het was of hij bij iedere stap wortel schoot. Aan de voeten ontsproten om elkaar heen kronkelende wortels, die zich steeds vaster tussen de keien groeven. Zijn benen veranderden in boomstammen. Twee bomen met één kruin. Een siamese boomtweeling. Die langzame, logge stappen deed hij na toen we na het afrekenen uit het restaurant kwamen. Hij struikelde over een vuilniszak, maar kon zich met de armen maaiend staande houden. De hele straat rook naar mosselen. De lucht deed nog warm en zacht aan. We liepen langs het Mariënburg en ik zei hem wat de gemeentearchivaris overkomen was. Hij had de kranten beter gelezen dan ik.

‘Maar jongen, dat klopt toch niet! Dat heeft niets met elkaar te maken, dat Noyon, ja, god, het zal wel waar zijn, want die Karel de Grote woonde niet in Nijmegen, nee, maar daar gaat het helemaal niet om. In zijn tijd bestond Nijmegen namelijk niet. Wel daarvoor en ook daarna, maar toen dus niet.’

Hij vertelde dat de Romeinse nederzettingen in verval raakten en niet vervangen werden door nieuwe. Pas laat in de Middeleeuwen werd er weer handel gedreven. Daartussen gaapte een gat. De keizerstitel, zei Sander, werd door de een of andere Hendrik verleend, die er de stadsrechten bij cadeau deed. De stelling van de archivaris luidde dat de Nijmeegse geschiedenis geen continuïteit kende.

‘Maar dat is toch geen reden om die man te ontslaan!’

‘Zou jij niet kwaad worden als een professor beweerde dat jij tussen je tiende en negentiende jaar niet hebt geleefd? Dat je niet bestond?’

‘Dat zou ik wel grappig vinden.’

‘Paul, ben jij wel homoseksueel?’

‘Gaan we daarheen?’

We stonden aan de rand van een drukke straat. Op straat bleef Sander 2 meter van mij vandaan, alsof tussen ons in een tafeltje moest kunnen meelopen.

‘Ja,’ zei hij. ‘Luister jij nou eens even: een homoseksueel gooit nooit iets weg en zeker niet tien jaar van zijn leven.’

‘Ik bewaar niks.’

‘En mijn brieven dan?’

‘Die wel natuurlijk.’

‘Je maakt toch wel kopieën van je eigen brieven?’

Ik zou niet weten waarom, maar hij drong erop aan dat ik alles bewaarde, niet in mijn hoofd, maar in dozen, kasten, kelders en kluizen.

‘Ik heb al een paar keer gemerkt dat jij niet meer weet wat je mij geschreven hebt. Dat is lastig en het is dom ook.’

In de daaropvolgende maanden zouden meer kwalificaties naar boven komen waaraan een homoseksueel diende te voldoen. Wie aan al deze eisen voldeed, had aan homoseksualiteit een dagtaak. Sander kon zich dat permitteren, want dat halve baantje van hem was een tijdelijk werkeiland, omsloten door werkloosheid die tot aan de einder reikte.

Via de gestadig aflopende Voerweg en de langgerekte bocht van de Ubbergse Weg bereikten we de Ooypolder. Daar had het Genootschap in een café een bijeenkomst georganiseerd. Wij arriveerden net op tijd. De spreker van die avond had boeken en aantekeningen in een van de twee stoelen op het geïmproviseerde podium gelegd en maakte aanstalten zelf in de andere stoel te gaan zitten. Hij zag eruit als een dominee en als een docent, en in het blauwige licht dat in de ruimte hing, vertoonde hij een opvallende gelijkenis met de dichter wiens biografie hij schreef: een man die kort na de Eerste Wereldoorlog om zijn pedofilie in de gevangenis belandde. Over zijn gemoedstoestand tijdens de lezing die volgde, publiceerde deze biograaf enige tijd later een verhaal in een door bijna niemand gelezen tijdschrift. Daaruit bleek dat zijn grootste zorg niet de logica van zijn relaas noch de helderheid van zijn stemgeluid betrof, maar de veiligheid van het cafétoilet. Was de deur voorzien van

[p. 41]

een haakje? Alleen dat haakje zou hem immers beschermen tegen zijn publiek, waarvan hij dacht dat het klaarstond om hem als rechtgeaarde homoseksuelen te bespringen. Tafels, stoelen, banken: hij zag de meubels veranderen in dingen ‘waarop gelegen kon worden’. Alsof hij een prooi was. Maar dat was hij niet. Hij was maar een stem en dan nog een uit een ver verleden.

De dichter in kwestie interesseerde mij nauwelijks. De inleiding van de biograaf was echter vreemd genoeg om te blijven luisteren. Met de uitnodiging, zei hij, had het Genootschap hem voor raadsels geplaatst. Vooral door de woordkeus. In de uitnodiging en in de explicerende brieven daarna waren moeilijke woorden gebruikt. Sander begon te grijnzen en knikte naar iemand die ik vanaf mijn plaats niet kon zien. Twee van die woorden had hij opgezocht in een woordenboek: ‘geaffileerd’ en ‘resignatie’. Hij zweerde bij Koenen-Endepols, wat me voor een leraar Nederlands (hij was inderdaad wat hij leek) ongebruikelijk scheen. En, zei hij, het coc, ‘dat kon niet’: volgens zijn definitie was een homoseksueel iemand die niet aan seks mocht doen.

‘Zaad op zaad kan geen vrucht dragen.’

De zaal bleef vriendelijk. Hij verwachtte kennelijk reacties, maar die bleven uit. Het was toch wat: een levende man met het gedachtengoed van een veenlijk. De conservatieve uitlatingen fascineerden mij, en niet alleen om zijn mond, die op een naakte mossel begon te lijken wanneer zijn lippen vaneen gingen. Als zulke onzinnige gedachten het ontelbare decaden uithielden, dan moest het voor zinniger ideeën een koud kunstje zijn om millennia te overbruggen. En zo was het. Ook andersom. Als meesterwerken konden slijten en verdwijnen, hoeveel sneller werden we dan verlost van de minkukels? Wie herinnerde zich nog het gebabbel van de man die Aeschylos maar niks vond? Wie herinnerde zich nog de man over wie Martialis schreef ‘Net als je prenten en vazen, Paulus, zijn al je vrienden antiek’? Hun namen verdwenen als woorden die de Koenen-Endepols niet kon behappen en hun commentaar werd vergeten als een achterhaald recept. De spreker hield er een onaardige opvatting van beleefdheid op na. Onze aandacht vatte hij op als ‘steriel isolement, afstand, onbegrijpelijkheid, gehuld in echte vriendelijkheid, en juist dat laatste verscherpte al het andere. Het had de dood in de schoenen.’ Maar alles was uiteraard slechts een kwestie van perspectief. Niet wij, hij droeg die dodemansschoenen. Wij hielden ons niet afzijdig, wij bewaarden geen onnodige afstand, wij konden hem bovendien goed begrijpen omdat hij niets zei dat nieuw of opzienbarend was, en desondanks was de vriendelijkheid echt. Dat homoseksualiteit en dood nauw met elkaar samenhingen, was een populair geloof dat misschien door sommige aanwezigen werd aangehangen, maar dan toch niet zonder er de onjuistheid van in te zien: alsof er enig wezen is dat niet in de schaduw van de dood leeft. Toen hij zijn opmerkingen maakte over de dood in de schoenen en over homoseksualiteit, doelde hij niet op aids. Hij had het over onvruchtbaarheid, en zoals veel mensen die anderen hun seks willen verbieden, sprak hij niet over ‘genot’ maar over ‘verleiding’, niet over ‘sperma’ maar over ‘zaad’, en niet over sperma dat op een buik terechtkwam maar over zaad dat neerviel op de rotsen. Rotsen: in de Ooypolder! Als je goed keek, zag je de klei tussen de tegels te voorschijn kruipen. Een man mag dan onophoudelijk zaad produceren, hij produceert ook onophoudelijk gedachten. Niet allemaal even nieuw, zoals we die avond merkten, maar wel steeds gedachten in nieuwe combinaties. Hij plant zich voort, maar niet alleen lichamelijk. Ook geestelijk. En dat behoort evengoed tot de biologie. Kinderen leren lopen, eten en praten. Dan volgen specialisaties. School, clubs en verenigingen; studeren, onderhandelen. Ze veranderen en worden veranderd. Eén van die specialisaties was de ‘hogeschool’ van de homoseksualiteit. En dat zou het Genootschap voor mij worden.

De avond eindigde enigszins chaotisch. Ik werd misschien voorgesteld aan een paar leden van het Genootschap, maar de gezichten bleven me niet bij. Ik was elders met mijn gedachten. Als ik niet geneukt werd, wat deed ik dan in Nijmegen? Na twee dagen was de herinnering aan de eerste keer verbleekt. Ik had er niet veel van verwacht. De situatie kende ik uit boeken en films en het ging me er alleen om dat het daadwerkelijk gebeurde. Hóe dat gebeurde, kon me niet schelen. Toen het zover was, was ik te zenuwachtig geweest om de details goed in me op te nemen, en achteraf leek die eerste keer haast seksloos. Nu zou iets belangrijkers komen: de tweede keer. Die kwam inderdaad. Ik hoefde niet meer te trillen en Sander ging minder omzichtig te werk. Daardoor kreeg de tweede keer meer het karakter van een ervaring dan van een gebeurtenis. Meer gevoel dan feit. Het speelde zich buiten de tijd af, zo leek het. Het maakte geen onderdeel uit van mijn biografie, maar van het leven van een ander. Dit andere leven omringde het mijne en ik rook de stoffige geur van half

[p. 42]

opgerookte sigaretten. De schimmelgeur van de volle afvalemmer in de keuken naast het slaapvertrek mengde zich met de rook van ettelijke pakjes sigaretten. Later vond ik die typische geur maar éénmaal terug: in de dependance van het oude Letterkundig Museum te Den Haag aan de overzijde van de Juffrouw Idastraat, waar je door een gang moest lopen naar het kopieerapparaat: in die gang hing dezelfde geur. Zijn mond ging open en een zalmkleurige tong likte aan mijn neus. Een moot zalm die voor zo'n brede mond aan de kleine kant was. Voor Sander was de tweede keer een stap in de richting van het normale, vluchtiger seksuele contact, al met minder heiligheid omgeven dan de eerste keer. Voor mij was het juist andersom. Ik lag op mijn buik en hij hing over me heen. De laatste resten gespannenheid wist hij uit te bannen voor hij begon te neuken: ‘Je moet je neus snuiten.’

Hij trok een punt van het laken los en hield het me voor.

‘Dan ontspan je je helemaal,’ zei hij.

Hij had gelijk. Ik snoot mijn neus en hij neukte me. Hij bewoog met langzame stoten. Ik ging verliggen en bekeek de textuur van het linnen, de evenwijdige lijnen, de kleine oneffenheden, ik voelde zijn lul in mijn reet. Plotseling kwam hij de hoek om en boven mijn linkerschouder verscheen een gigantisch hoofd waarvan het lange zwarte haar met één gebaar naar achteren geslagen werd. Zijn ogen bekeken mijn gezicht, zijn mond wilde me kussen en reikhalzend lukte dat. Hij begon te vertellen wat hij deed en eindigde met de opmerking dat hij vroeger liever geneukt werd dan zelf neukte.

Later leerde ik een man kennen die niks met neuken te maken wilde hebben maar mij wel, als hij klaarkwam, wilde uitschelden voor flikker, het liefst vuile flikker, en van die alliteratie schoot ik dan in de lach. Mijn vrienden verzamelden het soort woorden dat Peter Malenkov (‘de man die niet meer in de rij wou staan’, maar wel van rijtjes woorden hield) gebruikte: vuile flikker, bruinpoot, holbeklimmer, kontkever, reethommel, homopiel, sodeflikker, stalmiet, billenaaier, fletsevleugel, stangwijf, strontstamper, rugzak, gatklover, achtervutter, wiegelnicht. Ze werden in die tijd niet serieus gebruikt, tenminste niet in mijn gezicht, maar het was onmogelijk te vergeten dat ze ooit weer wel serieus tegen je gebruikt konden worden. Angst voor bepaalde woorden verdween kennelijk nooit. Uit een onderzoek naar informatiefolders over aids bleek dat sommige homoseksuele mannen en vrouwen bepaalde woorden voor seksuele handelingen onsmakelijk vonden. Het was maar een kleine steekproef, met eenendertig ondervraagden, maar van die eenendertig vonden negen ‘afzuigen’ een rotwoord, en ‘masturberen’, ‘pik’ en ‘kontneuken’ werden als ‘niet-passend’ of ‘stuitend’ de deur gewezen. Tegen ‘aftrekken’ en ‘likken’ was slechts één ondervraagde gekant. Maar dat was er altijd nog één te veel. Een homoseksueel die niet van seks gediend was? Onder welke rubriek viel zo iemand? We zouden hem indelen bij ‘recht’: hij had het recht om zijn bordje seks niet leeg te eten en om ieder seksvoedsel te weigeren. Maar hoe kon je ertegen zijn dat anderen het menu lazen? Dat je niet wilde praten, was tot daar aan toe, maar met die koppige afkeer van bepaalde woorden viel niets uit te richten.