Hollands Maandblad. Jaargang 1993 (542-553)

[p. 38]

Het Genootschap (6)
Paul van Capelleveen

Schreef de uitgever mij terug? Zeker, een lange brief waarin hij te kennen gaf dat de Homoseksuele Uitgeverij na het ‘boelgedicht’ geen geld meer kon investeren in nieuwe publikaties. Wel was er een genootschap opgericht met het doel de literatuur van en over homoseksuelen onder de loep te nemen. Als ik een bijeenkomst van deze cercle zou bijwonen, kon ik erop rekenen een citaat als het volgende (van ene Gustav Jäger) te horen voorlezen, want de geschiedenis van de seks was rijk geïllustreerd met flauwekul: ‘Van de homoseksualen [ja, met een a] bevredigen de mutuelen elkaar onschuldig en met veel minder schadelijke gevolgen voor de gezondheid dan de monoseksuelen [met een e]. Want vergeleken met eenzame onanie en haar slechte gevolgen voor lichaam, ziel, geest, gemoed en hart - is de wederzijdse onanie een directe redding.’ De auteur van dit geschrift uit de jaren tussen de twee wereldoorlogen (het veelomvattende rijtje ‘lichaam, ziel, geest, gemoed en hart’ spreekt boekdelen) noemde de mutuele masturbatie ‘humaan, liefdevol en sportief.’ ‘Hun daad heeft geen fantasiebeelden nodig, en beschadigt daardoor noch de kleine hersenen, noch de ruggegraat en richt niet die vreselijke verwoestingen aan in het hele zenuwstelsel.’ Als je dit soort rapporten leest, overvalt je het gevoel dat de afstand tussen nu en 1930 groter is dan die tussen nu en het jaar nul. Van de wanhopige verdediging tegen de agressieve lulligheid die artsen, politici, psychiaters, priesters en hospita's aan de dag legden, blijft na al die jaren maar één zin overeind en daarbij loopt een koude rilling langs je ruggegraat: ‘Hun daad heeft geen fantasiebeelden nodig.’ Dat zinnetje leeft nog, zij het spartelend. Het is een literaire zin. ‘Hun daad heeft geen fantasiebeelden nodig’: dat riekt sterk naar fictie. Het is fantasie.

Terwijl de ogen van de voorlezer nog natwinkelden, veranderde ik mijn gegiebel in een betekenisloos kuchje, om straks geen commentaar te hoeven leveren (de lachers moesten altijd verantwoording afleggen), ik had er geen zin in. Het kon ook niet, mijn gedachten waren al afgedwaald, ik wist niet meer waarover ik mij vrolijk maakte, bijzaken speelden de baas en als er een hoofdzaak bestond, lag die onaangeroerd terzijde. Een raar woord, ‘hoofdzaak’. Welk hoofd laat zich in godsnaam volstoppen met hoofdzaken? Als het mij overkwam, kreeg ik vroeg of laat de slappe lach; en meestal te vroeg. Wat destijds onbelangrijk was, drijft nu aan de oppervlakte van mijn herinneringen. Het zijn de details die het gezicht van de realiteit uitmaken. De slappe lach is zo'n detail. De tuinboon is er ook een. Als ik aan mijn eerste minnaar denk, komt niet het belang dat hij voor me had als eerste in mij op, nee, ik denk aan tuinbonen. Overigens leeft de slappe lach alleen nog voort in mijn herinneringen: de lachzieke buien verdwenen toen ik ontdekte dat de enige remedie ertegen tevens de oorzaak ervan was: overgave. Niet iets waarin ik knap was. Soms kwam de slappe lach als een toegift na een vrijpartij zonder toppen, misschien dus in plaats van een orgasme, in elk geval met evenveel plezier. Hoofdzaak aan de ene kant, overgave aan de andere: de slappe lach markeerde de grens tussen strubbeling en geluk. Het geluksgevoel doorstroomde me als hij in slaap gevallen was en ik nog niet. Urenlang lag ik wakker. Als de moeheid definitief bezit nam van het lichaam, de gedachte aan seks het veld geruimd had voor de gedachte aan slaap (ook een vermoeiende gedachte); als ik door een onstelpbare kuswoede werd overmeesterd en ik met een vinger over de stekelige haartjes streek die hij een paar uur later zou afscheren (het leek of ik ze voelde groeien); als het met schokjes lichter werd in de kamer en plotseling zijn gesnurk opklonk, als het licht aanvankelijk in geluiden uiteenviel (vogels tussen de huizen, een vrachtwagen in de volgende straat); als het lichaam naast het mijne weer stil werd en een reflexieve kniebeweging maakte; als ik op het matras de koele tochtstroom voelde die laag boven de grond, vlak over de drempel, de geuren uit de gang meevoerde (de rook van sigaretten en de bedompte lucht van emmers waarin hij zijn overhemden weekte); als ik bedrieglijk helder werd en mijn schouders verkilden (ik trok een deken over ons heen); dan naderde het moment waarop ik verbaasd werd door de omvang van mijn geluk. Het was groot, in een kleine kamer; luchtig, in een benauwde,

[p. 39]

rommelige atmosfeer; klaar wakker, in een vermoeid lichaam; ongezien, terwijl ik mijn eerste minnaar bekeek. Dan viel ik in slaap, maar als ik ontwaakte, was het gevoel er nog, krachtig genoeg zelfs om het ochtendhumeur van de ander te weerstaan (en te verzachten). Het spurtte weg toen we voor het avondeten boodschappen deden.

Het verdween, om precies te zijn, in een groentewinkel. Een papieren zak werd gevuld met tuinbonen. Een kilo voor mijn gevoel pure zwavel. Wie moest dat opeten? Aan mij waren deze knikkers niet besteed. In de winkel zweeg ik, niet uit moedeloosheid (hoewel eten kopen mij altijd neerslachtig maakt), maar uit een overbodig soort beleefdheid. Waar zou ik mij mee bemoeien, hij had veel vrienden, veel aanloop, zoveel had ik begrepen, en misschien kwamen die allemaal tegelijk tuinbonen eten. 's Avonds dekte hij voor twee. Voor ons dus. Ik proefde een enkele boon en mijn nieuwbakken minnaar begon zich te ergeren. Waarom ik in de winkel niets had gezegd. Waarom ik als lijfspreuk voerde: ‘Dat weet ik niet.’ Waarom ik niet kon klaarkomen na driekwart liter wijn (hij nog meer, maar hij wel). Waarom ik het leven zag als een organisme dat het zonder fantasie moest zien te rooien. Of was dat niet zo?

Ja, waarom? Gelukkig hoefde ik die vragen niet te beantwoorden, want zijn ex-vriend kwam aanwaaien (we zaten in de kamer die deze als pied-à-terre aanhield) en de ene tuinboon na de andere verdween in zijn mond op de ogenblikken dat zijn overrompelende verhaal werd onderbroken door een puntkomma. Het was een lang verhaal. Over de verse, volumineuze burgemeester. Over de raadsvergaderingen, over heikele kwesties met slooppanden en smeergelden, over achterlijke meningen van mensen die hun nek niet durfden uitsteken. Ik dacht dat hij, zijn extra maaltijd dirigerend met een vork, al pratende bewees dat de werkelijkheid met de haar op het lijf getatoeëerde grotesken niet de geringste behoefte had aan fantasie. Hij vertelde zo veel, dat mijn zwijgzaamheid ervan ging zoemen. Ik ondervond dat het verslag van een ooggetuige als het ware bewoonbaar was en dat je van de ene vertelling kon verhuizen naar de andere. Het ontging me dat de verbeelding op volle toeren draaide. Dat het me ontging, was maar goed ook; anders had ik me er nog tegen verzet. Hij roddelde, hij spaaide en hij lachte, hij wees met de vork op zijn voorhoofd, hij tuimelde bijna van zijn stoel. Zo gedroeg hij zich niet in de gemeenteraad. De gemeentepolitiek was een schizofrene bedoening en dat trok me, bij zo'n goed acteur, wel aan.

Met mijn fantasie stond ik niet op goede voet. En mijn vriendin verlangde dat niet; zij hield van de werkelijkheid in het kwadraat.

‘Waar denk je aan?’

‘Niks,’ zei ik, ‘ik ben je aan het kussen.’

‘Je dacht ergens aan.’

‘Nee, waaraan dan?’

‘Ik zag het aan je ogen.’

Zulke doodlopende, maar aan omhelzingen verwante, conversaties voerden mijn vriendin en ik terwijl we in haar bed lagen. Mijn eerste vriend pakte het anders aan. Het kon hem niet schelen wat ik van hem dacht als hij naar mijn kont greep, wél eiste hij dat ik dan aan iets anders dacht. Ik had toch wel fantasieën? Ik wist het niet. Veronderstelde hij dat seks tot verinnerlijking leidde en dat de opwinding een mens terugbracht naar eenzame oorden, waar hij zich alle mogelijke vrijheden kon veroorloven? Ik dacht dat hij ervan overtuigd was dat het orgasme een individueel karwei inhield, misschien een missie. Seks was ascese. (Homo)seksualiteit een religie. Wat in de loop der tijden soms ‘liefde’ werd genoemd, droeg meestal een andere naam. Geilheid. Inspiratie. Waanzin of opoffering. Of angst. In dat jaar, op die plek, was het geilheid. Er deden allerlei theorieën over seks (en over homoseksualiteit) de ronde. Het woord ‘liefde’ werd uit de roulatie genomen. Het ging namelijk niet om liefde, had iemand bedacht. Het ging om plezier. Dat plezier gold als een tegenwicht voor macht. Dat was het sleutelwoord: macht. Liefde betekende machteloosheid en daaraan mocht je je natuurlijk niet overgeven. Ieder z'n pleziertje, maar je behoorde te weten wat je deed. Verliefdheid had iets moois, maar het was nogal burgerlijk en ondoordacht. Daar praatte je dus overheen. Gebruikt iedere tijd andere woorden voor de liefde, mijn eerste minnaar en ik gebruikten ze liever nooit. Als het onderwerp ter sprake kwam, koos hij voor: ‘Je bent geil.’ Het werkte verwarrend als hij aarzelend een andere uitdrukking in de mond nam: ‘Je bent lief.’ Voor die verwarring mag ik hem dankbaar zijn.

Hoe zou het voelen om geneukt te worden? Ik wist dat het kon, meer niet. De bronnen voor mijn informatie waren waarschijnlijk het schoolplein en de televisie. Ik stelde mij er iets van voor, een vaag en simpel beeld van een klasgenoot die op mij kwam liggen. Zijn lichaamswarmte, zijn geur, zijn stilte, zijn lul in mijn kont. Het was een statisch beeld. Een paar jaar later las ik boeken waarin bijna

[p. 40]

ieder hoofdstuk met een neukscène werd afgesloten. Als ik de schrijvers moest geloven, was neuken ofwel een brute affaire, ofwel een in wolken van heiligheid gehulde daad. Aan pijn had ik nooit gedacht en ik had het neuken niet gezien als een sacrament. Het werd in die boeken beschreven vanuit het standpunt van de neuker, niet van de geneukte. Toen ik het onderging, kon ik hun gedachte aan pijn of opoffering weer overboord zetten. Maar de onbeweeglijkheid van mijn vroegere visioen keerde niet terug. Wat het meeste opviel aan het echte neuken, was de tempowisseling van de neuker. Dat de geneukte opeens kippevel kon krijgen en alleen bij vlagen opwinding voelde, was eveneens nieuw. Het orgasme werd in de meeste boeken kort afgedaan, vaak in de vorm van een onomatopoëtische omschrijving. Niet dat de personages moesten voelen wat ik voelde (ik wilde mij niet vereenzelvigen met romanfiguren); maar meestal was het volstrekt onduidelijk wat ze voelden. ‘oooo aaaa oe oe’ las je.

Met zo iemand dronk je misschien een kopje thee, maar vereenzelviging, nee. De twijfel over de klaarkomstkreet is een absurditeit, maar wel een die mij het lezen verder onmogelijk maakte. Was de weergave wel accuraat? Was de afwisseling van klinkers de juiste? Moest het niet andersom: eerst aaaa dan oooo? Geen gegrom ertussen? Het is waar, ook in werkelijkheid moest je wennen aan de geluiden van de overgave. De verscheidenheid daarvan leerde je langzaam maar zeker waarderen. Ik imiteerde ze en zou ze wat graag hebben vastgelegd met een cassetterecorder. Je kon een catalogus samenstellen van de geluiden die mensen maken op het moment dat in de medische literatuur



werd omschreven als ‘het hoogtepunt’. Je had zwijgers en schreeuwers - en alles daartussen; van mompelaars en kermenden tot zuchters. Er kon worden gekird als vanachter een keukendeur en soms hoorde ik vingers die kraakten als ijs. Mijn vriendin hijgde en zweeg. Mijn eerste minnaar maakte smakkende geluidjes, terwijl hij over zijn hele lijf begon te gloeien - daarna werd hij droevig. De tweede minnaar bracht een donker gehuil voort, samengebald in twee of drie stoten. Dan verloor hij de macht over zijn lichaam, plofte neer op het bed en bleef verdoofd liggen in een houding die het tegendeel van pose was.

Fantasie was verplicht. Bij filosofen, dichters en pornografen had de verbeelding een streepje voor op de realiteit. Deze opvatting paste toen niet bij mijn begeerte: ik wilde een ervaring, niet een visioen. Ik dacht in tegenstellingen. Wie fantaseerde, liet hoe dan ook de werkelijkheid los. Je hield op met kijken; je ging je iets herinneren. De emotie werd belangrijker dan de aanraking. Het moment zelf raakte bekneld tussen herinneringen en wensen. Je maakte van jezelf een schizofreen personage: een lichaam dat seks beleefde en een geest die nadacht. Twee verschillende instanties. Zou een mens zich vroeger hebben opgedeeld in ‘lichaam, ziel, geest, gemoed en hart’? Was men uitsluitend een lichaam als er werd geneukt? Men was een zieltje in de kerk, een geest aan zijn bureau, een gemoed als de zon onderging en een hart als er een blinde man voorbij strompelde. In de tijd van mijn ‘initiatie’ bezat de mens alleen deze tweeëenheid (‘ik’): een geest om te ontwikkelen en een lichaam om van te genieten. Voor dat genot eiste men een werkzame geest: een lichaam met fantasie. En wat de geest betrof: denken was een lichamelijke functie, net zoiets als ademen, lopen of schijten. Denken was een ‘lust’. De splitsing in lichaam en geest was tegelijkertijd een symbiose. Ik wilde ze gescheiden houden om tijdens mijn eerste seksuele ervaringen niet gehinderd te worden door mijn verlangens of door mijn zenuwen. De verlangens waren zinloos geworden, ze moesten hun vervulling krijgen. Dus overdreef ik en wantrouwde de fantasie, die machtiger leek dan de werkelijkheid. Door de verbeelding ontsnapte de ‘ik’, alsof hij bang was voor het lichaam. Het lichaam verdiende nu een inhaalmanoeuvre. Die splitsing kon er nog wel bij. Ik deelde me al op in een luisteraar en een spreker, die elkaar lange tijd vreemd bleven. Ik luisterde alleen naar anderen; ik sprak alleen tegen mijzelf. Als de ander zweeg en als mijn innerlijke mono-

[p. 41]

loog toevallig stokte, moest ik lachen. Mijn eerste minnaar wilde dat ik mijn fantasieën onder woorden bracht terwijl hij me streelde. Ik zweeg. Hij fungeerde vaker als huisapotheker voor jongens die een aftrekblik in de ogen houden, maar dit geval leek hopeloos.

Genot ontleende men niet in de eerste plaats aan het kijken naar anderen, maar aan het fantaseren over anderen. De waarneming speelde een ondergeschikte rol en het genot werd daarmee een soort introspectie. De soloseks was populair en hoewel het neuken als een hogere vorm van seks werd gezien, zagen veel jongens ervan af: te veel gedoe, te veel werkelijkheid. Pornografie lag binnen ieders bereik en daarmee was de fantasie gediend (je moest wel fantaseren, want de mannen op die foto's waren niet zelden lelijk als de nacht). Mijn lichaam wilde een ander lichaam tegen zich aan voelen en mijn geest wendde zich af van de fantasie. Wat die nodig had, waren woorden. Andermans woorden. In grote hoeveelheden. Maar of het nu om ‘fantasie’ of ‘seks’ of ‘tuinbonen’ ging, ik wist niet hoe ik die woorden moest aanpakken en was er voortdurend bang voor ze op hun kop te houden of ze door beknelling om het leven te brengen. Ik gaf ze gauw terug aan de eigenaar en zei: ‘Ik weet het niet.’ Wat kun je met woorden beginnen als je nog zo weinig hebt meegemaakt? Het komt me voor dat deze gedachte toen niet op feiten berustte, maar op overtuiging, misschien op angst, of op iets dat afschrikwekkender was dan angst: de onwil om iets mee te maken in combinatie met het verlangen veel te zien gebeuren. Staren en zwijgen dus. Een irritante vorm van impotentie. Ik gaf geen commentaar. Ik wilde geen oordeel vellen. Mijn oordeel was zonder nuance: impressie of veroordeling. In mijn impressies viel geen instemming te bespeuren: alles duistere impressie. Afkeuring had de baard in de keel en sprak luid, waardoor het oordeel somber als een vuistslag klonk.

Waarom hing de wereld niet vol plakkaten met daarop vermeld naam en bedoeling van het voorwerp in kwestie? Tijdens een congres droegen de deelnemers een naamkaartje, zodat je een wildvreemde vrouw kon determineren: ‘Aha, dit is kennelijk Erica DeVroegere uit Florida, die op haar rug een lijst van haar goede en slechte daden meedraagt. Een nadeel van het naamkaartje is dat je gedwongen wordt kennis te maken om flink te kunnen vissen naar opinies en heimelijkheden voor je een en ander doorgrondt. Het zou handig zijn als een uitvinder een apparaat fabriceerde dat die gegevens razendsnel overseint naar de geïnteresseerde leek (‘ik’), zodat het feitelijke gesprek kan afzien van hoofdzaken en kan worden geconcentreerd op vlammende details. Het gaat erom veel ineens te weten te komen. Vaagheid is weliswaar sexy, maar zeer vermoeiend. Het is al veel als je naast een deurbel een naambordje aantreft, maar de aanvullende informatie doet je steevast te kort. Soms staat er ‘drs.’ bij. Drs. Erica DeVroegere. Drs. dus, denk je, jaja, waarom werd die studie niet afgerond? Aanbellen, vragen, kost uren van je leven en dat voor een psychologe die haar studie niet afmaakte. Bevestig een computer aan de voorgevel die op aanvraag enkele wetenswaardigheden (en verzinsels) aan de voorbijganger kan prijsgeven. Is dit zo'n vreemde obsessie? Wil dan niemand iets weten? Privacy? Het bestaat niet en het zal nooit bestaan.

Ik associeerde weten in eerste instantie met woorden, zoals voelen voor mij gelijk stond aan seks. Woorden kon je lezen of schrijven, en wat je niet las of schreef, kon je niet weten. Als ernaar gevraagd werd, zei je: ‘Weet ik niet.’ Dat woorden bestonden werd geduldig uitgelegd in de eerste klas van de lagere school. Het lokaal - een hoge, vierkante doos waarin ik mij nooit verveelde - werd het prototype van de wereld waarnaar ik verlangde. Aan ieder voorwerp hing een bord. ‘Raam’ of ‘deur’ of ‘tafel’ of ‘boek’. De bedoeling was dat we het raam bekeken, benoemden, en dan het woord ‘raam’ leerden schrijven, maar een prettige bijkomstigheid was dat het ook andersom werkte: je las het woord ‘raam’ en dacht: inderdaad, ja, dat is een raam. Ik miste die borden, toen we het tweede schooljaar een naastgelegen lokaal werden binnengeloodst. Hier hingen kromgetrokken schoolplaten zonder tekst aan de wand. Historische taferelen van Isings, die uit geldgebrek of door onoplettendheid nooit vervangen waren door vrolijke striptekeningen met tekstballonnen. Vanaf het tweede jaar nam men aan dat je al doende zou leren hoe de wereld heette, maar hierdoor ontstond een groeiend gat in je kennis. Het dictee leerde je buitenissige woorden voor dingen die je nooit zag tenzij je negen levens had (‘toermalijn’ of ‘collateraal’), maar de meest normale woorden leerde je niet. Ik bedoel nu niet de meest gangbare woorden, want het ging juist om woorden die nooit werden gebruikt, hoewel ze betrekking hadden op de dingen van alledag. Je fietste je suf tegen de wind in, maar hoe heette de ‘verbindingsas tussen pedaal en trapas’? Een krenk, dus. Je passeerde een wei en

[p. 42]

je zag de ‘dwarslat van het houten hek’. Hoe heette die lat? De hekschede. Fijn, maar deze woorden diepte je op uit een woordenboek en alleen bij toeval. Er bestaan te weinig goede boeken waarin je een voorwerp kunt opzoeken om te kijken hoe het heet. Je hebt gidsen voor vogels, planten, vissen, gewervelde dieren. Er bestaan architectuurgidsen, straatnaamboeken, technische handboeken. De dingen zelf hebben een naam, maar de onderdelen worden vaak overgeslagen. Dingen, dingetjes; er moeten nog zo veel woorden worden uitgevonden. Eerst moet je alle woorden kennen. Waarom wel het lesuur openen met een fragment uit de bijbel (ot en nt), maar niet uit een Nederlands woordenboek? Vandaag lezen we Van Dale, boek a-i, vers 1130-1133: ‘Heilbede-Hel’.

Terwijl de vriend van mijn minnaar smakte en vertelde, sneed ik langzaam een gehaktbal in stukjes. Ik sneed niet echt, het was meer klieven; ik duwde het vlees in twee helften uiteen. Onhandig en kinderlijk, alsof ik het nooit geleerd had. Zijn bord was eerder leeg dan het mijne en hij bekeek mijn verrichtingen alsof het om een interessante autopsie ging. Hij zei dat hij de hik kreeg. In plaats daarvan liet hij een boer, kalmpjes, en zei dat hij door die boer de knoflook die het gehakt kruidde, terugproefde. (Als ik niet beter wist, zou ik sindsdien geloven dat boeren ‘hikken’ heette.)

‘Eet jij die tuinbonen niet?’ vroeg hij.

‘Hij verdraagt niets,’ zei mijn minnaar.

Hij zag hoe zijn ex-vriend mijn bord begon leeg te eten. Hij was mijn eerste minnaar; afgelopen nacht had hij mij voor het eerst geneukt. Ik bekeek hem. Ik moest hem goed bekijken, vond ik. Hij had een naam. Ik ook. Maar hij noemde mijn naam niet en ik noemde de zijne niet. Ik dacht: ik zal je naam eens gebruiken. ‘Sander, ik eet weinig, maar ik zit graag aan tafel.’

‘Mooi,’ zei hij, met een donkere stem, ‘wil je een stukje kaas?’

‘Wat voor kaas?’

‘Danish blue.’

‘Nee, dank je wel.’

‘Zie je,’ zei hij, ‘dat lust hij niet.’

Hij glimlachte. Ik had toch maar antwoord gegeven. Hij begon al te denken dat de brieven die ik hem terugschreef door een ander waren geschreven. Met zijn derde brief had hij me verleid om naar Nijmegen te reizen en om me door hem te laten neuken. ‘Als ik je niet tegenval - en andersom,’ schreef hij. Hij was de eerste en een tijdlang de enige. Wat was op dat moment belangrijker: de eerste of de enige?