Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 33]

Hendrikjes Patricide
David St. Mawr

Hendrikje Voslavsker zei zacht: ‘Negen keer is precies genoeg.’

Zijn moeder, Sophie Voslavsker, keek op uit haar boek, naar de tengere jongen met het bruine haar die voor het wijde raam naar de lucht zat te staren. Loodgrijze wolkenvelden, met inktzwarte aderlijnen als in donker marmer, schoven traag naar het oosten, waar ze als in een waterval de aarde afstroomden.

Het was de hele ochtend al of de nacht nog niet goed en wel over was, hoewel het middaguur naderde; Sophie Voslavsker zat met haar andere, oudste zoon in de warmgele kring van een schemerlamp. ‘Wat zegt hij?’ fluisterde ze. ‘Wat zégt hij toch?’

Andreas Voslavsker drukte zijn Parega en paralipomena dieper in zijn schoot. Zijn ogen waren rood omrand en hij sloeg ze, zonder zijn hoofd te bewegen, op naar zijn moeder. ‘Zei hij iets, dan?’

‘Ik hoorde hem mompelen, prevelen.’ Ze draaide haar hoofd traag van de ene zoon naar de andere.

De kleine Hendrik zei, opnieuw onverstaanbaar: ‘De juiste dag, de volmaakte hemel - het zal eindelijk gebeuren.’

Ver uitgestrekt, tot aan het uiterste van de horizon, lagen vlakke, zompige weilanden, die donkerviridiaan kleurden onder de massieve voortrollende donkerte. Hendrikje keek van de verte in het westen naar die in het oosten; hij kneep zijn ogen samen om zich van de onbeweeglijkheid en onveranderlijkheid van het eeuwige landschap zeker te stellen. Er liep, ondanks de onrust en opgewondenheid waaraan hij ten prooi was, een rilling van geborgenheid over zijn rug. Roestkleurige koeien zaten met hun malende koppen in het verse gras; snippen hopten en pikten; zwaluwen bleven dicht bij het land; leeuwerikken en kraaien scharrelden rond - niets week af van het alledaagse. Even dacht Hendrikje dat hij een Heffalump zag. Het lag in de natuur der dingen dat hij, hij alleen en als eerste, zien kon wat Piglet en Winnie-the-Pooh nooit wisten te vinden. Hij riep: ‘Hé!’ Maar het was niets meer dan de schaduw van een ontzagwekkende stier, die dichterbij leek dan hij in werkelijkheid was. De lichte nevel, die neer leek te zakken uit de lage donkere wolken, deed dat soort dingen met de waarneming: verre bomen leken op kraaien, gebold voor de kou, kerktorens en ooievaarsnesten leken tekens te zijn die de letters dood vormden. In het wolkendek, als je lang genoeg keek, zag Hendrikje de onheilspellende ogen van de kapitein-ter-zee op hem neerkijken, alsof die wist wat Hendrikje wilde. ‘Ze weten niet dat het volmaakte tijdstip nu is aangebroken - weten zij veel. Het had, het had een Heffalump kunnen zijn; moeten zijn, voor de goede orde. Maar ook nu weet ik het zeker: dit is het.’ Hij zei: ‘Dit keer gaat het goed.’

‘Lieve kind,’ zei Sophie, ‘wat wil je dan dat er goed gaat? Wát dan? Hoe, waarmee kan ik je helpen? Moeders, weet je, hebben speciale vermogens om hun kinderen...’ Hendrik had zich niet eens naar haar toegedraaid. Haar gezicht schoot opeens vol met kleur. Het was absurd, het was erbarmelijk door een klein kind op deze wijze vernederd te worden. De aanblik van zijn ranke gekromde rug voor het raam en van de koppige achterkant van zijn hoofd, tegen het sombere land waarop hij nu zijn dwalende blik had gevestigd, versterkten haar gevoel van ongeduld en vertwijfeling. En juist vandaag! Was Sophie Voslavsker anders geweest dan ze nu eenmaal was, dan had ze hem bij de fragiele schouders gepakt en hem door mekaar gerammeld. De idioterie!

Maar, de fijne tekening van zijn gestalte, die efemere jonkheid, het zachte van zijn ronde nek, zijn smalle middel, zijn beweeglijke dunne benen, dit alles was voor Sophie haast beklemmend in z'n begerenswaardigheid, z'n bewonderenswaardigheid, in één woord, in een schoonheid die hem onaantastbaar maakte. Het was waar dat Hendrik van allerjongst af aan zo'n respect had afgedwongen; net als Andreas bliefde hij geen aanrakingen, lichamelijke toenadering, of warme fluisterwoordjes in het oor. Maar terwijl Andreas er iets wrangs, iets onaangenaams, iets onmenselijks door kreeg, beschouwde Sophie Hendrikje als begiftigd met een raadselachtige, aanbiddelijke eenzaamheid, die als gegoten in zijn kleine lichaam was geherbergd.

Het was de moederliefde die ten grondslag lag aan de gedegen, geruststellende harmonie in huize Voslavsker. Deze moederliefde, niet ondermijnd door de steun van

[p. 34]

beide zoons in de vorm van wederzijdse uitingen van genegenheid, was sterk genoeg om het daarzonder te doen: op één belangrijke voorwaarde. Die was dat kapitein-ter-zee Voslavsker ergens, op welke oceaan of golf dan ook, ver van huis verbleef. Zijn afwezigheid garandeerde een zwijgend, aan contemplatie overgeleverd huishouden. Er hing altijd een stilademende, vredige, tot zichzelf ingekeerde sfeer zolang er ontelbare zeemijlen tussen de kapitein en het huis lagen.

De geprikkeldheid die zich deze ochtend langzaam meester maakte van Andreas, had haar oorsprong in een verstoring van die sfeer, die naar zijn smaak weer teweeggebracht werd door de plotselinge nauwgezette aandacht en opgewondenheid van zijn moeder voor Hendrikje. Het was natuurlijk elke keer opnieuw hetzelfde: de naderende thuiskomst van de kapitein beklemde haar zenuwen; haar angst voor Hendrikje veranderde haar.

Andreas sloeg nu zijn moeder gade. Haar hulpeloosheid was haast stuitend. Toch voelde hij dat hij niet geheel en al verschoond bleef van medeleven en de impuls om haar nood te verlichten. Maar in overeenstemming met zijn overtuiging dat de mens in de eerste en de laatste plaats helemaal en onwrikbaar alleen is, dat die alleenheid zowel noodlottig als verheven is, dat een toereikende hand zelfbedrog is, en de ander misleidt in de ware staat der dingen, zelfbedrog dat de noodzakelijke objectiviteit ondermijnt, in overeenstemming met zijn gedetacheerde houding liet hij haar ronddolen in haar zwakheden en verzuchtingen. Haar gezicht verwrong zich tot een liefdevolle glimlach, terwijl er niets dan jammerlijkheid en zorg in haar leek om te gaan. Haar gezicht was even scharlaken, en toen weer bleek; haar adem was horterig, en ze spande zich in om Hendrik te bereiken. ‘Dirrekdrikje,’ riep ze hem toe, ‘vertel ons eens wat er in je omgaat? Ik weet zeker dat we het willen weten. Toe, vertel. Toe: Andreas en ik vervelen ons - kom bij ons zitten. Hendrik?’

‘Natuurlijk willen ze het weten,’ zei hij.

‘Ja, natuurlijk. Maar wát, schat? Wát willen we weten?’

‘Dat ze het willen weten, bevestigt de onvermijdelijkheid van deze uitverkoren dag.’

‘Wat zegt hij toch? Wat zeg je Dikkedillerikje?’

Uiteindelijk draaide Hendrik zich weg van het raam. Hij slenterde naar de piramide van gouden licht die onder de schemerlamp scheen, kroop op de helgele bank die tegenover de twee stoelen stond, en nestelde zich erin. ‘Het lijkt wel of het gaat bliksemen. Is dat niet gevaarlijk voor de kapitein? Ze zijn toch nog niet op land, wel soms?’

‘Vanmiddag. Het schip loopt om twee uur binnen; daarna nog een uur rijden over de Afsluitdijk, en dan... Over zo'n vier uur zal hij hier zijn.’

‘IJs en weder dienende,’ droeg Andreas bij. Sophie Voslavsker wist niet waarom, maar het klonk boosaardig.

‘Waarom zou er ijs liggen? Het is midden augustus,’ zei ze. Ze wilde dat hij haar en Hendrikje alleen liet. Die haatdragende opmerkingen, die stugheid van hem, het lag als kwaadaardig gif tussen hen in.

‘Gaat het bliksemen, Andreas?’ vroeg Hendrik.

‘Wat denk je zelf?’

‘Ik denk van wel.’

‘Gebaseerd op?’

Hendrik aarzelde. Ondanks zijn jeugd wist hij te onderscheiden wanneer eerlijkheid wel dan niet geboden was. ‘Gebaseerd op, op het gedrag van de zwaluwen. Ze maken korte, lage vluchten; ze lijken van streek. Ik denk dat ze het aan zien komen. Voelen komen. Wat denk jij?’

Andreas dacht niets.

‘Je bent toch niet bang voor de bliksem, Hendrikje?’ zei de moeder. Het was niet spottend of vermanend bedoeld, maar kwam voort uit waarachtige verbazing.

‘Bang? Wat kan óns gebeuren?’ Het huis stond veilig op het land, omgeven door oeroude, hoge bomen. ‘Op zee, daarentegen...’

Beeuwkje, de meid, had het middageten op tafel gezet, en de familie had gegeten. Bij het afruimen was ze zich gewaar van de ongewoonheid van de stilte - anders dan anders was het er vandaag een van zwaarte, en zonder eenheid. Ieder leek gevangen in de eigen sombere bespiegelingen. Omdat ze zich rekenschap gaf van de druk die de kapitein in de regel op het huishouden legde, weerhield ze zich ervan iets vrolijks in te brengen. Zwijgend liep ze terug naar de keuken; de kleine Hendrik verliet met haar de kamer.

Hendrik bracht nog een uur door op zijn kamer boven. Het was daar dat hij eerst rondliep als een opgejaagde kip, van de ene hoek van de kamer naar de andere. Daarna ging hij in de houten stoel voor het raam zitten, en liet hij zijn gaven de revue passeren. Kleine Hendrik Voslavsker was een buitengewoon begaafde jongen, die in staat was zekere natuurwetten te overtreden louter door de concentratie van zijn wil. De treurige weersgesteldheid van die dag bijvoorbeeld was ontstaan als gevolg van de treurigheid waarmee hij die ochtend ontwaakt was.

[p. 35]

Hendrik wist dat de wereld zo klein kon blijven als hij dat verkoos: het huis, de tuin met zijn bomen, de weilanden tot aan de horizon - en verder geen verre steden, geen landen, geen zeeën, geen marineschepen, geen mensheid, behalve Andreas, Beeuwkje en zijn moeder. Dit alles was mogelijk omdat hij zich er een voorstelling van kon maken (en een goeie!) en omdat hij vandaag niets liever wilde dan zo'n wereld. In de loop van de ochtend was zijn bewustzijn gegroeid dat deze dag uitverkoren was voor de openbaring van zijn gaven aan de wereld; en de aanwending ervan om die wereld goeddeels te doen verdwijnen.

Bijna een uur lang zat Hendrikje de toestand vanuit zoveel mogelijk gezichtspunten te aanschouwen (de zon moest natuurlijk blijven, voor de warmte en zo, maar omdat al het overgebleven land van hen en hen alleen was, met alle gewassen en dieren, hadden ze geen behoefte meer aan de kruidenier



op het dorp, etcetera); meestentijds zat hij erbij te glanzen van plezier.

Hij zat er ook te wachten. Zonder de macht van zijn wilskracht te willen beledigen door die op de proef te stellen, gaf Hendrik er de voorkeur aan geduldig, zonder twijfel, als een oude kluizenaar, te wachten. Hij deed niets: hij beval niets. Hij liet alleen de wereld weten dat de hoedanigheid en de nadrukkelijkheid van zijn wensen onaangetast het enige waarachtige bestaan van belang vormden.

De wereld boog voor Hendrik, en de nieuwe heerschappij ving aan met een daverend onweer en bliksem, volkomen in overeenstemming met zijn voorspelling. De eerste die getroffen werd, was de kapitein. Hendrik zag het gebeuren voor zijn ogen: midden op zee schoot de eerste, ijselijk witte bliksemstraal vanuit het zwart van de hemel naar het grijze schip; het hoofd van de kapitein spatte in bloederige stukken uiteen.

Hendriks ogen werden vochtig van zegevierende tranen terwijl hij de ineenstorting van de wereld achter het raam gadesloeg. Het was magnifiek. Een warme tinteling liep door zijn lijfje.

Bij de eerste schelle lichtflits, die dadelijk werd gevolgd door een knal die de aardbol leek te splijten, zei Sophie Voslavsker zacht, maar met genoegdoening: ‘Hé, krijgt Hendrik toch nog gelijk.’ Andreas deed of hij het niet hoorde.

De moeder en zoon zaten sinds de lunch in hun stoelen, slechts heel af en toe een bladzijde omslaand. Er was iets verzaligds, iets ontroerend onschuldigs aan de onwetendheid waarmee ze leefden alsof de wereld niet al goed en wel verdelgd en vernietigd was, alsof de kapitein er nog steeds aankwam.

Toen Hendrikje beneden kwam, wist hij niet of hun vertoon van onwetendheid, en het ongeloof dat volgde op de onthulling van zijn daden, waarachtig of gespeeld was.

Het maakte hem niet kwaad. Hun hoogmoed zou snel ineenschrompelen. Het paste bij zijn nieuwe plaats in de wereld een zeker geduld en vergevingsgezindheid ten toon te spreiden. Hij nam welwillend, met een engelachtige glimlach op de mond, plaats op zijn plekje voor het raam. ‘Voor ze het weten, zullen ze voor me buigen en knielen. Ze weten nog niets, in hun miserabele onschuld.’

‘Wat zegt hij toch?’ vroeg Sophie met wijd opengesperde ogen. ‘Wat zégt hij toch?’