Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 38]

De breimachine
Theo de Jong

‘Zou je het licht niet aandoen?’

‘Ik kan het nog wel zien.’

‘Zo bederf je je ogen.’ Ze had uren zitten breien en het metalig tikken van de pennen begon hem te irriteren.

Ilse gaf geen antwoord. Hij stond op en knipte de schemerlamp aan, drie jaar geleden gekocht, toen ze met breien begon, tegelijk met de stoel waar ze nu in zat. En een set breipennen, alle maten die er bestonden. Hij ging weer zitten, pakte zijn boek op en keek naar haar over de rand van zijn bril. Ze zag bleek, omdat ze de hele zomer binnen had gezeten, maar nu ze eindelijk naar de kapper was geweest en haar haar donkerder had laten verven, gaf die bleekheid haar een zekere allure. Ze zei de laatste tijd weinig. Zo had ze hem nog steeds niet gevraagd wat voor boek hij zat te lezen. Vroeger praatten ze veel over boeken, bladen, de krant. Ze lazen vaak dezelfde dingen.

Ilse zuchtte. Hij keek op. Ze had haar breiwerk neergelegd en wreef met een hand over haar schouder. Ze droeg een trui met een lage boothals, waar haar hand in verdween.

‘Pijn?’

‘Een beetje.’

‘Misschien kun je beter even iets anders gaan doen.’

‘Het gaat zo wel over.’

‘Wil je iets drinken?’

Ze keek hem aan, haar ogen vol achterdocht. ‘Hoezo? Dacht je dat ik iets nodig had? Maak ik die indruk soms?’

‘Nee, gewoon appelsap of zo,’ zei hij. ‘Ik heb dorst. Nu de kachel weer aan is, met die droge lucht...’

‘Ik hoef niets,’ zei ze, terwijl ze met haar rechterhand haar breiwerk omhoog hield om het te bekijken. ‘Maar neem jij maar, trek je van mij niks aan.’

‘Er is nog spa, geloof ik.’

‘Wil je geen bier?’ Ze zei het achteloos. ‘Om mij hoef je het niet te laten, hoor.’

Hij keerde zich om op de drempel. ‘Ik heb gewoon dorst. Ik heb nu geen trek in bier. That's all.’

Toen hij weer binnenkwam, zette hij de televisie aan. Er was een forumdiscussie aan de gang die iets met kinderen te maken had. Met zijn glas in de hand bleef hij staan kijken. Het ging over kindermishandeling. De forumleden waren ertegen.

‘Wil jij dit niet zien?’ vroeg hij.

‘Ik ben bijna klaar met het voorpand. Ik maak het even af.’

Tjeerd ging zitten, zakte onderuit en probeerde afgaande op het uiterlijk vast te stellen welke forumleden ouders waren en wie de deskundige was.

‘Dat jochie van Spijkerman heeft vandaag iemand met zijn gezicht in een spijker geduwd,’ zei hij. ‘Ik moet zeggen, hij doet zijn naam eer aan.’

‘Wat doen jullie nou?’ vroeg ze zonder van haar breiwerk op te kijken. ‘Van school sturen?’

‘Kon dat maar. Waar moet je met zo'n ettertje heen? Ik ga van de week maar weer eens met die ouders praten.’ Hij luisterde met een half oor naar de discussie en dacht aan het vorige gesprek met de ouders van Henkie. Meneer Spijkerman werd gauw driftig. Tjeerd had na afloop gezworen dat hij er nooit meer naar toe zou gaan.

‘Wat een geouwehoer,’ zei hij toen het programma afgelopen was. Hij zette de televisie uit en keek naar zijn vrouw. Ze had het breiwerk op haar schoot liggen en staarde naar de grond, terwijl ze met een hand afwezig haar blote schouder streelde, waar de trui van afgegleden was.

‘Ben je klaar?’

Ze schrok op. ‘Wat? Ja. Tenminste, met het voorpand.’

‘Zou je die arm niet eens een dagje rust gunnen? Neem een goed boek, ga lekker lezen.’

Ze schoof de trui weer over haar schouder. ‘Ik heb Margriet beloofd dat hij voor zondag af zou zijn. Ze wil hem met haar verjaardag aan.’

‘Is dat zondag al?’

‘Je weet toch wel wanneer je eigen dochter jarig is?’

Tjeerd liep de tuin in. De nieuwe maan stond hoog aan de hemel. In de tuin hing een zware, kruidige lucht, de geur van de herfst. Bij de achterburen zag hij de kleurige vlek van de televisie rusteloos verspringen. Ergens in het donker jankte een kat.

Ilse lag al in bed toen hij boven kwam. Hij kleedde zich uit en kroop tegen haar warme

[p. 39]

lichaam aan. Na een tijdje begon hij voorzichtig haar arm te strelen. Ze liet hem begaan, maar zuchtte toen en zei dat ze pijn had in die arm.

‘Hoe kun je dan daarmee breien?’

‘Het gekke is, als ik zit te breien, heb ik er haast geen last van. Pas als ik ophoud.’

Hij schoof zijn hand onder haar hemd en streelde haar rug.

‘Hè, toe nou,’ zei ze op vermoeide toon. Hij draaide zich om.

Zoals gewoonlijk werd hij vlak voor het aflopen van de wekker wakker. Hij zette de wekker af en stond op. Aan Ilses ademhaling hoorde hij dat ze ook wakker was, maar ze maakte nog geen aanstalten om op te staan. Pas toen hij thee had gezet en de tafel gedekt, kwam ze naar beneden. Hij hoorde aan haar voetstappen dat ze slecht had geslapen. Ze ging aan tafel zitten en keek met haar kin op haar hand steunend toe terwijl hij thee inschonk. Ze was iedere keer wakker geworden wanneer ze op haar zere arm was gaan liggen, zei ze. Tjeerd maakte zijn brood klaar voor tussen de middag terwijl hij haastig een boterham naar binnen werkte. Hij trok zijn jas aan.

‘Ga je naar school?’

‘Nee, naar Timboektoe,’ zei hij geprikkeld. Ze kon van die onnozele dingen zeggen als ze moe was. Meestal hoorde hij het niet eens meer, maar nu hij haast had, ergerde het hem. ‘Ik weet niet hoe laat ik thuis ben, we hebben vanmiddag vergadering.’

‘Komt Wietske ook?’

‘Uiteraard. Het gaat over de opheffing. De eventuele opheffing, moet ik zeggen. De inspecteur komt, en iemand van de gemeente en wij drieën.’

‘Leuk, kunnen jullie misschien nog even napraten onder elkaar.’

‘Hadden wij niet afgesproken dat wij daarover op zouden houden?’

‘Ik houd er ook over op. Ik zeg het alleen maar.’

Toen hij laat in de middag thuiskwam, probeerde hij een effen gezicht te zetten, maar Ilses verbeten uitdrukking en agressieve toon prikten zijn voornemen lek.

‘Gezellige vergadering?’

‘Dat kun je wel zeggen, ja. We worden opgeheven.’

‘Heb je zeker tot zo laat bij Wietske zitten uithuilen.’ Ze keek beschuldigend naar de klok. ‘Je wou me toch niet gaan vertellen dat jullie tot kwart over zes hebben zitten vergaderen.’

‘Ilse, het opheffen van een school is geen kattepis. Wat moet er met het personeel gebeuren? Het zijn er maar drie, waarvan ik, zoals je je misschien herinnert, er één ben, maar toch. En dat is maar een van de vele vragen en ik zou haast zeggen, wat de inspecteur betreft tenminste, een van de minst belangrijke.’

Ze haalde haar schouders op. ‘Je houdt het toch niet tegen.’ Ze schepte zichzelf eten op en ging met het bord op schoot voor de televisie zitten. Tjeerd ging na het eten naar boven, waar hij een tijdje achter zijn bureau zat en niets ziend naar buiten staarde. Daarna trok hij zijn trainingspak aan en ging een uurtje joggen op de weg langs het bos, waar 's avonds weinig verkeer was. Toen hij terugkwam, zat Ilse nog altijd voor de televisie, een leeg bord op haar schoot. Zodra hij naast haar kwam zitten, stond ze op en ging weer zitten breien in haar stoel. Wietske belde op om iets te vragen over de afvloeiingsregeling. Ilse zei niets, maar hij voelde haar wroeten in alles wat hij zei om iets te vinden dat op een herleving van hun verhouding zou kunnen wijzen. Toen hij in bed voorzichtig zijn arm op Ilses schouder legde, snauwde ze ‘Leg je arm maar op iemand anders’ en keerde hem de rug toe.

In het donker luisterde hij naar haar ademhaling. Ze sliep niet. Ze draaide zich vaak van de ene zij op de andere. Blijkbaar had ze pijn in haar schouder, want telkens wanneer ze op haar linkerzij ging liggen, draaide ze na een paar minuten weer terug. Maar op haar rechterzij lag ze met haar gezicht naar hem toe.

‘Slaap je?’ vroeg hij na een tijd.

‘Nee.’

‘Morgenmiddag als ik uit school kom, gaan we ergens heen met de auto. Een verrassing. Ik wou het eigenlijk morgen pas zeggen, maar nou ja. Dan zul je ook begrijpen waarom ik vandaag zo laat was. Natuurlijk hebben we niet tot zes uur zitten vergaderen, maar ik moest nog ergens heen.’

‘Waar dan?’

‘Naar Leeuwarden.’

‘Om wat te doen?’

Hij aarzelde. Hij had haar willen overdonderen, haar paf doen staan. Als hij het nu zei, kon hij haar gezicht niet zien. Maar haar droge stem liet hem geen keus.

‘Ik ben wezen kijken naar een breimachine.’

‘Een breimachine?’ Ze knipte het licht aan en ging overeind zitten. ‘Waarom dat?’

‘Je krijgt een breimachine van me.’

Ze was oprecht verbaasd. ‘Hè? Hoe dat zo ineens? Waarom?’

‘Omdat je telkens pijn in je arm hebt. En omdat je niets liever doet dan breien, vooral sinds van de zomer. Sinds je weer thuis bent,’ voegde hij er zachter aan toe.

[p. 40]

‘Is dat echt waar?’

‘Ja.’

‘Wat lief van je,’ zei ze, nog altijd verbaasd. Ze gaf hem een zoen op zijn wang en deed het licht uit. Het was een tijdje stil.

‘Wat voor een?’

‘Dat zie je morgen wel.’

In de winkel liep ze verrukt tussen de apparaten door en liet zich de voordelen van ieder type uitvoerig uitleggen. Ze keek met ontzag naar de lange, gebogen draadgeleiders die omhoog staken als de voelsprieten van een reusachtig insekt en legde haar hand op de smalle rug van het apparaat, zoals je de hand op je huisdier legt om zijn warmte te voelen, zijn aanhankelijkheid. Ze koos een model uit dat op ponskaarten werkte, naar ze zei, omdat dit handig was, maar Tjeerd vermoedde dat de prijs - het was een van de goedkopere - zwaarder woog, al had hij daar niets over gezegd.

's Avonds legde ze hem uit wat voor ontwerpen ze wilde gaan maken. Ze spreidde knotten wol op tafel uit om hem het effect van de verschillende patronen te laten zien. Hij had eigenlijk nooit zo gelet op wat ze maakte, maar nu viel hem op dat ze een eigenzinnig kleurgevoel had. Een hele rits ontwerpen had ze al kant en klaar in haar hoofd. Ze vertelde en passant dat ze een tijd geleden voor vijfenzeventig gulden een trui verkocht had aan een winkeltje. De winkelier had hem in de etalage gelegd voor tweehonderdvijfentwintig en drie dagen later was hij weg geweest. De winkelier had gevraagd of ze nog meer voor hem wilde maken.

‘Logisch, met zo'n winstmarge,’ zei hij.

Ze verschoof de knotten op tafel en keek met haar nagel tegen haar tanden tikkend naar de nieuwe combinatie. Ze wisselde twee knotten om. ‘Misschien maak ik voor jou ook weer eens een trui.’

‘Het wordt weer eens tijd,’ zei hij glimlachend.

‘Wanneer was de laatste? Anderhalf jaar geleden, geloof ik. Die donkerrode, die mislukte. Ik kon om tien uur 's morgens al niet meer de ene draad van de andere onderscheiden. God, wat een tijd.’

Honderduit pratend over wat ze allemaal van plan was, gingen ze naar boven. Het verbaasde hem te horen hoeveel opdrachten ze al bij elkaar had gescharreld. Met de hand was dat een jaar werk, schatte ze. In bed drukte ze zich tegen hem aan, legde een hand op zijn heup en lag toen stil, alsof ze wachtte op de dingen die komen gingen. Zijn hand streelde haar billen. Haar lichaam ontspande. Hij liet zijn hand in haar pyjamabroek glijden. Zij deed hetzelfde bij hem. Gretig kuste hij haar. Plotseling werd hij door benauwdheid bevangen. Iets probeerde in zijn gedachten door te dringen wat hij daar absoluut niet wilde hebben. Hij bewoog zijn hoofd achterover om adem te krijgen, maar het noodlotsgevoel ging niet weg.

‘Ik moet even naar de wc,’ mompelde hij. Het hart klopte hem in de keel. Hij haastte zich naar de badkamer en keek in de spiegel en schrok zo van de weerzin op zijn gezicht dat hij zijn ogen neersloeg.