Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 60]

Het Genootschap (4)
Paul van Capelleveen

Ik zou niet kunnen zeggen in welk tijdperk ik leefde. Kon ik voor ieder jaar van mijn leven een persoon aanwijzen die mij loswrikte, iemand die mij veranderde en omarmde? De eerste periode in Den Haag hield eigenlijk geen verwelkoming van nieuwe vrienden in, maar een afscheid van het ouderlijk huis. Er sprong niemand op mijn bed naar wie dit tijdperk genoemd zou kunnen worden. Mijn vriendin was geen Victoria, ik geen victoriaan en wij boetseerden elkaar niet; wij groeiden ieder op zijn eigen manier op, zij aan zij, dat wel. Hadden wij intenties? Onze kussen waren zeker niet gratuit. Misschien was het juist de afwezigheid van een duidelijke intentie die de twijfels en speculaties over onze verhouding binnen de perken hield. Pas toen verwachtingen de kop opstaken, verloren wij onze natuurlijkheid en begonnen wij te acteren. Helemaal wakker bleef ik niet, na onze verhuizing naar Den Haag. De nieuwe atmosfeer maakte me doezelig. De dagdromen namen toe in aantal. Ik liep door de stad als in een droom die je te raden geeft welke dierentuin je doorkruist: de olifanten dragen hun haar lang en op vele plaatsen is hun lichaam getoefd met de pluizige bollen van een plumeau. Wanneer je zo'n dromer wakker stoot, begint hij meteen te praten, al zal hij zijn zin gauw afbreken: ‘Ja, ja, de jongste ontwikkelingen.’

Eerst later hoor je hem iets mompelen over die olifanten.

Vroeger lazen ouders verhaaltjes voor (‘Nee, één verhaaltje’) en aan het slot daarvan klonk steevast de spreuk: ‘En toen kwam de olifant met zijn lange snuit en die blies het hele verhaaltje uit.’

(Vreemd, ik zou zeggen, dat het verhaal pas kan beginnen als die olifant op het toneel verschijnt.) Als kind ontglipten de dromen mij zodra ik ontwaakte. Alleen de olifant van het moment van inslapen, een dier waarover ik vaak gedroomd moet hebben, keerde trouw terug. Toen de dromen eindelijk iets langer bij mij bleven, tot voor het middaguur, hoorde ik die olifant niet langer snuiven. Wel zag ik zijn grauwe plooien bij daglicht als ik langs een ministerie fietste. Ik voelde zijn manen, zijn kuif, zijn verenkleed, zijn betonnen sokken.

Ik woonde nog geen week in Den Haag, of ik herinnerde mij voor het eerst in mijn leven een droom: geen dagdroom, nee, mijn eerstgeboren nachtelijke droom. Ik stond onder de douche toen gevels, woorden en gezichten mij voor de geest kwamen.

De douchekabine stond in een gangkast. Dagelijks wasten zich daar de acht bewoners van het pand en geen van hen voelde zich geroepen de rommel achter zich op te ruimen. Van het gelige en grijze bassin was de oorspronkelijke versiering met zwarte geometrische figuren zoekgeraakt. Eénmaal in de week stommelde een man van een jaar of zestig de trap op en maakte de kamers, de overloop en de douche schoon. Hij miste zijn ondergebit en brabbelde deels verstaanbare hoekige zinnetjes, in een Nederlands waarvan ik dacht dat het Duits was. Welke omzwervingen en evenementen zijn geschiedenis uitmaakten, konden wij niet achterhalen. Hij beweerde over onmetelijke geldsommen te beschikken en alleen voor zijn plezier te schrobben en te stofzuigen. Als hij er echt zin in kreeg, ontblootte hij zijn bobbelige bovenlijf en droeg dan slechts een met bretels vastgehouden korte leren broek, waarin ik hem jaren later nog, hartje winter, op straat zag voortgaan. Een in wezen vriendelijke man, die in woede ontstak als hij op zijn kale, naakte beentjes je kamer niet mocht betreden. Wij waren 's middags vroeg thuis van de academie en vooral 's zomers was de middag het strijdtoneel van onze seks.

‘Maar die wasbekken! Die moet schoon! Ja!’

Ik wimpelde hem af. Ik was nog schaarser gekleed dan hij. Hoe een erectie de aanblik van zijn mummelende mond verdroeg, was mij een raadsel. De opwinding was kennelijk volledig afgeschermd tegen andere gevoelens. Ik mocht met mijn gedachten afdwalen waarheen ik maar wilde en ik kon me ondertussen amuseren met de woedeaanval van de schoonmaker. Alles leek op zijn plaats als in een droom vol afdwalingen en doodlopende paden. De droom nam bezit van mijn manier van denken. En de herinneringen aan die tijd wensen zich niet te ontworstelen aan de wetten van die denkwijze. Of zijn dit geen herinneringen, maar voorstellingen? Als ik de

[p. 61]

deur eindelijk kon sluiten, bracht de zon, die pal in mijn kabinetje scheen, mijn concentratie terug. De man verdween scheldend in een andere kamer.

‘Viezeriken, alles viezeriken!’

Ik stond minuten lang in dezelfde dode houding en hield de douchekop in mijn rechterhand. In mijn hoofd spookte een beeld uit een film rond: de aanranding van een geweigerde maaltijd in de goederenlift van een brandend restaurant. Het water volgde mijn handschrift. De tientallen stroompjes verenigden zich tot één lauwwarme stroom, die ik beurtelings - een lichte zwenking van de pols volstond - over mijn schouder naar voren of naar achteren liet weglopen. De even stromen gleden over de hals, de borst en de buik; de oneven stromen gleden langs schouderblad en wervelkolom. Tussen mijn benen trof de kop van de ene stroom nog net de staart van de andere. De regelmatige ommekeer bracht de sensatie teweeg dat het water een paar tellen aanzienlijk heter leek en veel sneller stroomde. Sedert onze verhuizing naar dit uitgemolken huis, dat bij de Kamer van Koophandel als hotel stond geregistreerd, nam ik tien keer per dag een douche, om een gevoel van eenzaamheid te onderdrukken. Mijn vriendin had haar dozen nog niet uitgepakt, of ze vertrok alweer om in haar ouderlijk huis de verjaardag van haar vader te vieren. Ik bleef alleen achter in een onbekende buurt van een ons vreemde stad: nu zou ik dat als een prettige bijkomstigheid zien, toen trof mij voornamelijk de verveling. Was ik verliefd? Het water voelde ik langs mijn liezen vloeien, over mijn schouders, op mijn voeten. De vijf minuten lange streling bracht de tijd in de war. Ik voelde de gelijktijdigheid van het stromende water en kon niet uitmaken of het eerder mijn navel opzocht dan mijn tenen. De dampen omgaven me, mijn blik raakte als vanzelf omfloerst. Ik baadde mij in zelfbedrog. De omvaming door het vocht werd voortgezet in de strelingen door twee handen, die achter een handdoek schuilgingen en konden toebehoren aan een denkbeeldige minnaar, die me niet te zachtjes en niet te snel droog wreef. Mijn lichaam was nooit eerder zo aanwezig; een minnaar niet eerder zo lichaamloos. Ik wist exact op hoeveel meter afstand ik mij bevond van de plek waar ik een vriend zou kunnen zoeken en ik heb niet lang gewacht met een bezoek aan de plaatselijke vestiging van het coc. Ik vond er veel vriendelijkheid, geen geilheid; veel geduld, geen fantasie. Voor ieder probleem was er een praatgroep, maar niet voor de zwijgzaamheid waaraan ik leed. Aan een uit multiplex opgetrokken bar zat één jongen die ik spannend vond, maar zijn kleren roken naar sigaren en zijn uitspraken werden door zijn politieke religiositeit naar beneden afgerond. Ik wist niet dat ik met het prototype van mijn eerste minnaar sprak.

Ik bevond mij in een supermarkt. Zo begon de eerste droom die ik mij herinnerde. Ik wilde mayonaise kopen en dat trof: er was een expositie ingericht van verschillende merken. De potten waren reusachtig, ik zou ze niet in de ijskast kunnen bewaren. En mijn favoriete merk zocht ik tevergeefs. Toen ik achter een andere stellage een kleine pot van dat merk (DeVos Lemmens) aantrof, verplaatste de droom zich naar een hofje. Ik had er een jong vriendje. Zeventien, achttien jaar oud was hij. Ik kreeg hem niet te zien. In het park tegenover de werkplaatsen van het gilde waartoe ik bleek te behoren, verlangde men van mij een verklaring. Ik wees op de perken, en het gilde bezag welwillend de radijsjes en de rozen die bloeiden in de beslotenheid tussen lage huizen. Ik zei dat wij met de natuur voor de natuur werkten. Door de natuur, voor de natuur. En ik zei: ‘Wij moeten de homoseksualiteit voor de natuur behouden.’

In werkelijkheid heb ik nadrukkelijk geweigerd de homoseksualiteit te verdedigen en de heteroseksualiteit op de korrel te nemen. Waarom zou ik? Ik ontmoette weliswaar weinig heteroseksuelen die het leuk vonden dat je homoseksueel was (dat de homoseksueel zich vrijheden veroorloofde, wilde niet zeggen dat anderen hun homohaat overboord zetten), het overkwam me echter nooit dat mensen mij uitscholden of bedreigden. De religieuze sektes en televisiedominees waren om hun geloof - religie speelde voor mij geen rol - al zo bespottelijk, dat ik hun opvattingen over homoseksualiteit niet aanhoorde. In de tijd van mijn initiatie werkten zij trouwens in het verborgene en hadden geen nationale aanhang. Iets anders was het gesteld met mensen die homoseksualiteit verafschuwden zodra zij ermee geconfronteerd werden. Dat konden ouders zijn, of collega's. (Wie tien jaar later volwassen werd, stond tegenover koeler meren: de opmars van het racisme hield ook een bedreiging van homoseksualiteit in.) De meeste ouders bleken bedreven in verdringing. Het kostte een paar jaar, maar dan was het een voldongen feit: zij stelden zich eenvoudigweg niets lichamelijks meer voor bij homoseksueel gedrag. Alleen doordat mensen eigenhandig en moedwillig hun fantasie in slaap wiegden, liep de confrontatie uit op

[p. 62]

vreedzame, zij het afstandelijke, omgang. Waar de homoseksualiteit zichtbaar werd, werden sommige ogen gesloten. Alleen deze kunstmatige vergetelheid - misschien was het inderdaad een roes? - stelde de homoseksueel in staat zijn eigen leven in te richten, zonder tussenkomst van anderen. Waarom werden in die tijd heteroseksualiteit en homoseksualiteit voorgesteld als water en vuur? In werkelijkheid was de homoseksueel een pool zonder tegenpool. In honderden artikelen, schotschriften en protestkreten ging hij schijngevechten aan; want de tegenstander vocht niet, luisterde niet en wachtte tot het vuur doofde. Tevredenheid over het behaalde resultaat, geen rechten weliswaar, maar ook geen verboden meer, wond sommige homoseksuelen op, andere juist niet. De soms uitgesproken gedachte dat homoseksuelen betere mensen waren, hield eigenlijk geen gevoel van superioriteit in. Wel van ‘flikkertrots’. Wel van vrijheidsdrang. Wel van genot. Maar de uitspraak werd aangescherpt uit angst dat die vrijheid ooit zou verdwijnen.

Na de terugkomst van mijn vriendin lagen we binnen de kortste keren onder de nokbinten die haar matras overspanden. Mijn kamer lag op het zuiden, de hare op het noordwesten. Ze schoof de dop van een stift, tuitte haar lippen en wreef ze in met cacaoboter. Bij het kussen welfden de lippen op dezelfde wijze naar voren. Ze smaakten door de pommade iets doffer. De onderzijde van haar borsten was het die het teerst aanvoelde. Die streelde ik het liefst. Daar leken de borsten te zweven. De doorschijnende ronding liep in een flauwe bocht naar boven en balde zich samen in de tepel. De bescheidenheid van de holte en de waterige glans van die opwaartse welvingen maakten een intieme indruk op mij. Meer dan het prominente deel van de borsten, dat ze zelf graag aanraakte.

De volte van het ik (bij mij toen op de rand van het onhandelbare) en de overvloed aan emoties die onszelf betreffen, doen in vergelijking met wat we over anderen denken onontkoombaar aan: ze zijn fors, agressief, massaal, en ze verschijnen in hun overrompelende hoedanigheid op de onmogelijkste uren. De permanente woordenvloed van het ik kan niet zonder meer tot stoppen worden gebracht. Het ik verandert niet vanzelf in een sporadisch te raadplegen ombudsman. Toch is dat nodig zodra een ander ons leven mede bewoont. De waarneming van een vriendin neemt meer ruimte in dan we denken en behoeft meer adem dan we vermoeden. Ook als die waarneming niet bijzonder bijtend of ingrijpend is; er wordt immers niet voor ons waargenomen, we moeten het zelf doen, bij ons volle bewustzijn trachtten we ogen, oren, neus, mond, huid en hersens met elkaar in correspondentie te brengen. Om een beeld te onthouden is ruimte nodig. Wij noemen dat: betekenis. Die betekenis is natuurlijk maar kunstmatig en afhankelijk van het moment. Eén puistje en de betekenis wordt gewijzigd. Eén pijntje en onze observatiekliniek raakt in rep en roer. Maar wat ik onthield, waren cliché's. Haar brede kaken, lange benen, compacte borsten, platte buik, de stem van een alt. Deze keten liet mij niet meer los. De cliché's verdreven de lichamelijke gewaarwording. Ik voelde nauwelijks iets als ik aan haar dacht, ik ratelde het rijtje woorden af, als was het een nonsensgedichtje. Net als de afzonderlijke regels in het rijmpje hadden de dingen die ik van haar karakter en haar lichaam onthield niets met elkaar uit te staan. Ze konden ieder voor zich op een heel ander mens betrekking hebben. (Dit zeg ik niet omdat zij een meisje was en ik zeg het in weerwil van onze genegenheid.) Ik kende zo veel mensen met brede kaken. Deze keten van woorden zou ook een jongen kunnen omschrijven. Het rijmpje was dan ook onaf. Wat we toevoegen aan zo'n nonsensvers, lijkt eerst een komisch refrein, later wordt het een ezelsbruggetje om het rijmpje zelf te onthouden, en al die tijd verkeren we in de waan dat het geheim blijft: ik vind haar lief.

Ze zei: ‘Je kijkt heel anders als je kust. Veel liever.’

Was dat het resultaat van genot of een vorm van bedrog? Zoals bij een dode de gezichtsspieren worden ontspannen (lang niet altijd, reken er niet te vast op) en een glimlach op het gelaat verschijnt, waardoor de familie denkt dat de hemelpoort in het vizier van de dode is gekomen, zo ontspande zich mijn gezicht als ik haar kuste; het lag buiten mijn macht. Is lief-zijn iets zo passiefs? Liefheid opmerken lijkt actiever. En waarom schokte die mededeling mij zoveel jaar later? Ook mijn eerste minnaar zou dit zeggen. Van dergelijke niets oplossende parallellen puilt de herinnering uit. Uitsteeksels als deze notie: toen ik de eerste keren geneukt werd, moest ik meteen naar de plee hollen om het zaad uit te poepen. Ik dacht daarbij aan mijn vriendin, die ook zo'n haast scheen te hebben als wij onze gezamenlijke masturbatie hadden volvoerd: ze sprong het bed uit om aan de wastafel haar buik en bovenbenen te reinigen. Werd lief-zijn onmiddellijk geblust? De kracht van het orgasme stootte

[p. 63]

ons terug in het egoïsme. De maaltijd bracht ons vervolgens tot elkaar. Mijn verlangen om 's avonds steeds later te eten, maakte daaraan een einde. Op den duur hanteerden we elk een andere tijdrekening.

‘Jij zult mij in de steek laten,’ zei ze.

‘Nee,’ antwoordde ik: ‘Jij neemt eerst een ander.’ Toch hoefden we niet zo nodig gelijk te krijgen.

Ze vertelde mij de droom waarop ze doorgaans masturbeerde: ze vrijt met een zwangere vrouw. Deze keert zich van haar af om zich over te geven aan een jongen. Dat ergert haar niet. De overspelige en haar minnaar worden allebei zo klein als de staande klok in een poppenhuis. Zij bekijkt hun nietige erotiek.

Aan het slot van deze vertelling omhelsden we elkaar.

‘Ho!’ riep ze en schoot overeind: ‘Even een puist uitknijpen.’

Ze stond voor de spiegel en vroeg: ‘Waarom lach je?’

‘Ik moet altijd om je glimlachen.’

Ze keek verstoord om.

‘I am always gay, when I look at you.’

Woedend hakte ze met haar vuisten en een haarborstel op mij in, wierp de lippenstift naar mijn hoofd, stopte abrupt, nam een hapje macaroni en zei: ‘Ik weet niet waarom,’ (ze hield haar geamuseerdheid professioneel in toom) ‘met anderen heb ik dat niet, maar als jij me neukt, moet ik huilen.’