Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 50]

Het feest
Kees van Hage

Na lang wachten drukte Paul voor de tweede keer op de bel. Waarom deed er niemand open? Ieder dacht zeker dat een ander wel naar de trap zou lopen. Wat een taakverdeling!

Hij belde voor de derde keer. Makkers, ten laatsten male... Het slot reageerde met een harde metalen klik. Paul duwde de deur open en stapte naar binnen. Het peertje bij de deur ging aan.

‘O, ben jij het,’ klonk het ver boven hem.

De trap was bijzonder lang, doordat hij een van de toch al hoge verdiepingen oversloeg. Halverwege had de architect van de bourgeois-woning een plateautje ontworpen met een lengte van een meter of twee: een adempauze voor mevrouw, ingesnoerd in haar wespetaille, of een mogelijkheid voor het dienstmeisje om de leverancier tegemoet te komen. Die decadente tijd was voorgoed voorbij. Het beklimmen van de trap leek het langzame stijgen in de partijhiërarchie. Dalen kon sneller gaan: de voorzitter boven aan de trap hoefde een partijvijandig element maar een duwtje te geven om de gelederen te zuiveren.

Ben ik de eerste? dacht Paul. Tussen de wandtelefoon met teller en de tegen de muur gezette opgerolde spandoeken was nog volop ruimte aan de kapstok. Er heerste een ongekende rust zonder het hectische komen en gaan van kameraden, zonder discussies achter open of dichte deuren en de geluiden van telefoon, schrijfmachine en stencilapparaat. Zelfs de partijlucht - de penetrante geur van oude koffie, vermengd met vleugen bloemkool, verschaald bier en stencilinkt - was afwezig. Er kwam zo'n smakelijke geur uit de keuken, dat Paul nieuwsgierig zijn neus om de hoek wilde steken.

‘Uit de keuken!’ commandeerde Mieke.

‘Waar is Theo?’

‘Boven.’

De trap naar de hoogste verdieping was kort en maakte twee bochten, waardoor hij het monumentale miste van de benedentrap. Paul kuchte om zijn komst aan te kondigen en ging door de openstaande deur de zolderkamer binnen. De ruimte met het schuine dak had altijd iets van een goed geoutilleerde schuilplaats voor een politieke onderduiker. Voor de kast met de licht- en donkerblauwe banden Marx en Engels en de werken van voorzitter Mao zat Theo aan zijn bureau. Er lagen stapels kranten, en vellen met het bekende hoekige handschrift.

Hij keek enigszins verstoord op.

‘Ik ben er,’ zei Paul.

‘Dat zie ik.’

‘Ben ik de eerste?’

‘In tijd wel.’

‘Goed idee, dit feest.’

‘Mm,’ mompelde Theo, terwijl hij de beschreven bladen vergaarde.

‘Zo'n informele oudejaarsavond is nuttig.’

Theo haalde zijn schouders op.

‘Ik bedoel,’ vervolgde Paul, ‘om de mens achter de communist te leren kennen.’

‘Ik ben geen mens,’ zei Theo. ‘Alleen maar communist.’

Dat was weer zo'n eigenaardige Theo-opmerking, dacht Paul. ‘Waar ben je mee bezig?’ informeerde hij.

‘Hoezo?’

‘Zomaar, gewoon een vraag van een geïnteresseerde sympathisant.’

‘Met een stuk voor de partijconferentie. Kritiek op het subjectivistische denken.’

Paul telde de vijfenveertig delen Marx en Engels na en schraapte zijn keel.

‘Wat ik je wou vragen...’

Theo legde zijn ballpoint neer.

‘Ik ben nu al een tijd sympathisant; kan ik in het nieuwe jaar lid worden?’

‘Kandidaat-lid, bedoel je? Het probleem met jou is dat je je burgerlijke ideeën nog niet hebt afgelegd. Ik vind, het Centraal Komitee vindt, dat er geen revolutionair elan van jou uitgaat wanneer jij colporteert op straat of aan de fabriekspoort. Je bent met jezelf bezig en je durft de confrontatie met de arbeiders niet aan. Kritiek en zelfkritiek zijn dingen die jij te vaak uit de weg gaat.’

‘Ik werk eraan.’

‘We zullen zien.’

‘Ik wil mijn muziek in dienst van de partij stellen,’ zei Paul.

Theo pakte zijn pen, waarbij zijn knokige pols uit de iets te korte mouw schoof. ‘Ik moet nu verder met mijn stuk, voordat de kameraden komen.’ Hij boog zich over de papieren; zijn ogen verdwenen onder het steile haar.

[p. 51]

‘Ik doe mijn best,’ zei Paul. ‘Ik werk eraan om mezelf te veranderen.’

Toen een antwoord uitbleef, keerde hij zich om en liep langzaam de trap af.

In beide kamers van de suite stonden stoelen van uiteenlopende modellen in een grote kring. Paul ging aan de tafel in de voorkamer zitten en staarde naar het tafelblad. Duizenden nagels, pennen, tassen, koffiekopjes en bierglazen hadden een geheimschrift van krassen en kringen achtergelaten. Zijn blik dwaalde naar de stapel kranten en tijdschriften op de hoek van de tafel. Bovenop lag het laatste nummer van Das Rote Sprachrohr.

Toen hij twee bladzijden gelezen had, werd er gebeld. Kijkend naar de foto van de Vietnam-demonstratie in Dortmund, wachtte hij of er iemand in beweging kwam. Er gebeurde niets.

De bel ging een tweede keer.

‘Paul!’ klonk het uit de keuken.

Hij legde de krant terug en stond op om open te doen. Als het Karel en Walter waren, was de avond bij voorbaat geslaagd.

‘Rood front, kameraad! Rood front!’ werd beneden geroepen. De voorsten stormden als commando's de trap op, in de rug gedekt door een volgende groep. In rustiger tempo kwamen een paar vrouwelijke kameraden naar boven, onder wie Letty van de redactie.

Paul draaide zich om en pakte de kruk van de kamerdeur.

Hij voelde een klap op zijn schouder.

‘Daar hebben we onze saloncommunist,’ hijgde een stem achter hem. Onder vechtpetten lachten de gezichten van Hans en Joop.

Te traag om een passend antwoord te bedenken, trok Paul een gezicht of hij het saloncommunist van vanavond een even grote erenaam vond als het Paulus de boscommunist van vorige week. Maar de kleine demonstratie ging ten onder in de drukte.

Het was vol geworden in de voorkamer: van de stoelen in de kring waren er nog maar twee naast elkaar vrij. Paul ging zitten. Er werd weer gebeld; Hans liep naar de gang om open te doen. Een halve minuut later kwam Jos binnen, die meteen op de stoel naast Paul afstevende.

Ook na het ophangen van zijn jas verspreidde de kameraad een winterse temperatuur. Jos leek tijdens het colporteren nooit last te hebben van kou, regen of harde wind; wanneer een ander op een kille ochtend demonstratief begon te rillen, riep hij dat voorzitter Mao en de Chinese kameraden tijdens de Lange Mars ook niet over het weer hadden geklaagd. Bij de laatste colportage met De Rode Spreekbuis had Paul in een etalageruit zijn eigen spiegelbeeld proberen te zien met de ogen van Jos: daar stond een kleumende artiest, geen doorgewinterde communist. Aan Jos was alles functioneel: de ogen, die een ander vanuit hun kassen snel inspecteerden op bruikbaarheid; de armen, die in staat waren uren aan de stencilmachine te draaien en zware spandoeken overeind te houden in een stormachtige demonstratie; het ontwikkelde mondwerk met de toonloze maar krachtige stem, gemaakt voor redevoeringen door de megafoon. Maar al was hij tijdens vergaderingen niet te stuiten in zijn uiteenzettingen vol analyses en citaten, Jos kon in de trein, in de auto of aan tafel lang en drukkend zwijgen.

De bruin geworden vingertoppen haalden shag en vloeitjes te voorschijn en begonnen te draaien.

Paul keek de kamer rond. Het portret van Mao boven de schoorsteenmantel domineerde; het was een van die raadselachtige portretten waarvan de ogen je overal volgen. Op de tussen de schoorsteen en de buitenmuur geklemde planken lagen stapels gestencilde partijnota's in rode kaften en er stond een rommelig rijtje stukgelezen boeken. De meeste titels kende hij. Het imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme... Neerlands kookboek... In de loopgraven voor Madrid... Kapitaal en arbeid in Nederland... Geschiedenis van de kpsu (bolsjewiki)... Aan de andere kant van de schoorsteen was een grote foto opgeprikt die hem beviel: voor een buitgemaakte Amerikaanse tank stonden gewapende Vietnamese vrijheidsstrijders, van wie er een op een accordeon een zingend meisje begeleidde. Paul stond op en pakte het nummer van Das Rote Sprachrohr van tafel waarin hij had zitten lezen. Eronder lag De Rode Spreekbuis van de vorige week. De gelijkenis tussen de twee kranten viel hem weer op: ze hadden op de voorpagina hetzelfde vignet met de koppen van Marx, Engels, Lenin, Stalin en Mao. Van links naar rechts nam de beharing drastisch af: van de volle baard van Marx, de iets kortere van Engels, het puntbaardje van Lenin en de snor van Stalin naar de puist op Mao's glad geschoren kin. Hoe zouden de klassieken eruitzien als een artistieke grimeur de pruiken verwisselen mocht? Jos zou zoiets niet leuk vinden. Hij zat nog zwijgend voor zich uit te kijken. Wat ging er om in dat hoofd?

‘Precies de voorpagina van Das Rote Sprachrohr,’ begon Paul, terwijl hij de twee spreekbuizen naast elkaar hield; een gesprek over de opmaak van de partijkrant zou re-

[p. 52]

dacteur Jos misschien interesseren.

‘Wat is daar verkeerd aan? Spreekt onze kop niet goed?’

‘Dat wel, maar hij is niet zelf bedacht.’

‘Het gaat om de bruikbaarheid van de krant in de klassenstrijd,’ betoogde Jos, ‘en niet om een oogstrelende, originele typografie. Als hun lay-out goed is, kunnen we die overnemen. We hebben immers ook dezelfde strategie.’ Alsof Paul dat betwijfeld had, vervolgde Jos: ‘Wij volgen dezelfde politieke lijn als de Duitse kameraden. We werken aan de opbouw van de nieuwe communistische partij, de voorhoede van het Nederlandse proletariaat. We hebben dezelfde opvatting over de oorlog in Vietnam: wij zijn de enigen die kritiek leveren op de Amerikaanse imperialisten én op de Russische sociaal-imperialisten. Wij zijn de enigen die cellen in bedrijven opbouwen en zo kan ik doorgaan. De Duitse kameraden mobiliseren enorm veel progressieve mensen; ze zijn een stadium verder en over een paar jaar willen wij dat ook bereikt hebben. We hebben elkaar trouwens nodig: wij zitten hier aan de poort van het Ruhrgebied.’

‘Vind je ook dat zij verder zijn met hun ideeën over kunst?’

‘Kunst...’ zei Jos, met een gezicht of iemand hem een damessigaret in een pijpje aanbood in plaats van vloeitjes en een zakje zware shag. ‘Kunst heeft een lage prioriteit. Al kunnen kunstenmakers soms nuttig werk doen in de agitprop.’

Paul wist wat dat inhield: in morsige buurthuizen op een gammele piano rammen om vier gebalde vuisten te begeleiden.

‘Jij bent niet zo gek op muziek, geloof ik?’

Jos drukte zijn sigaret uit in de asbak op de vloer.

‘Op het lyceum spijbelde ik nooit als we naar de schoolconcerten moesten, dus ik ben echt geen cultuurbarbaar. Maar je weet wat Lenin heeft gezegd: Het is nu de tijd om schedels in te slaan, in plaats van naar Beethoven te luisteren.’

‘Die uitspraak heb ik meer gehoord,’ zei Paul, ‘maar niemand heeft me ooit kunnen vertellen waar hij staat, zodat ik kan zien of hij juist geciteerd is.’

‘Daar gaat het nou niet om,’ antwoordde Jos. ‘Het gaat om de politieke inhoud en die is correct. Ik moet naar Theo.’

Wie had de recorder aangezet en wie de band uitgezocht? Midden in het geroezemoes zette een mars in. De krachtige, metalen stem van Ernst Busch zong een opzwepende marsmelodie, een lied uit de jaren dertig. Hij waarschuwde de arbeiders van alle landen dat er een oorlog tegen hen werd voorbereid en deed honende uitvallen tegen de militaristen. Het viel Paul op dat niemand in de kamer naar Der heimliche Aufmarsch luisterde. Het ging er de kameraden blijkbaar meer om dát Ernst Busch zong dan hóe hij zong. Als je wist dat het lied en de zanger politiek in orde waren, hoefde je niet meer te luisteren.

Vlak voor het laatste couplet ging de deur open; Karel Sterkenburg stapte de kamer in.

‘Dat is nog eens binnenkomen!’ zei Karel, terwijl hij met zijn brede hand over zijn glad achterover gekamde haar streek.

Een passender entree was inderdaad niet denkbaar. De doorgewinterde kameraad had de oorlog waarvoor dit lied waarschuwde aan den lijve meegemaakt; hij had in het verzet gezeten en was tot in de jaren vijftig lid van de cpn gebleven. Verschillende kameraden kwamen hem een hand geven en op zijn schouder kloppen.

Juist toen hij begon uit te kijken naar een stoel, klonk in de achterkamer een applaus op. Tussen de schuifdeuren verscheen Walter, die een enorme schaal torste. Paul begon met de rest van de voorkamer mee te klappen.

‘Kameraden!’ zei Walter plechtig.

De bandrecorder werd zacht gezet.

‘Hierbij presenteer ik jullie onze roodfrontsalade. Spécialité de la maison - als ik het goed uitspreek.’

‘Verdoemden in hongers sfeer zullen we in ieder geval niet worden,’ zei Karel, die graag uit de Internationale citeerde. ‘Ik kom weer precies op het goede moment!’

De salade leek het model van een onneembare burcht met een gracht eromheen; bovenop stonden te midden van tomaat en rode paprika een Nederlandse vlag en een bord van rood karton met de gouden leus:

Proletariërs aller landen, verenigt u!

Walter werd gevolgd door Mieke en twee andere kameraden met schilden en wapentuig in de vorm van een stapel borden en een bak met vorken en messen; achter hen kwam Letty met flessen en een kurketrekker. Alle kameraden gingen in de rij staan voor een portie salade en een glas rode wijn.

Paul was aan de beurt geweest. Tot zijn genoegen kwamen Walter en Karel met hun proviand naast hem zitten. Zij waren de kameraden voor wie hij het meeste voelde en tevens waren ze de enige arbeiders, al werkten ze om uiteenlopende redenen niet meer in de bouw: Karel was gepensioneerd timmerman en Walter, die als betonvlechter had gewerkt, liep in de ziektewet, wat betekende

[p. 53]

dat hij al zijn tijd aan de partij kon besteden. Het zware werk was Karel en Walter nog steeds aan te zien: ze hadden eelt op hun handen en je kon aan de huid van hun hoofd en nek zien dat ze buiten hadden gewerkt. Hun humeur was altijd goed en Paul had nooit het gevoel dat ze uit berekening iets anders zeiden dan ze dachten.

‘Prima, Walter,’ zei hij na de eerste hap.

‘Laten we toosten, Paul! Karel, doe je mee?’

‘Waarop drinken we? Op de partij?’

‘Dat doen we straks om twaalf uur; nu drinken we op de muziek.’

Ze klonken.

‘Achteraf bekeken, had ik wel musicus willen worden. Denk je dat me dat gelukt was?’

Paul knikte. ‘Jawel, met iets stevigs: contrabas of zo.’

‘Voor zover ik het kan horen, zingt hij de Internationale het zuiverste,’ vond Karel.

‘Maar dan was je je carrière als partijbestuurder misgelopen,’ zei Paul, ‘en je had de grote staking niet geleid.’

Walter haalde zijn schouders op.

‘Is hij al weer vergeten,’ zei Karel.

‘Waar ben je mee bezig, Paul?’ vroeg Walter. ‘Op de piano, bedoel ik.’

‘Met een vrij nieuw stuk van Peter Schat.’

‘Wacht eens: heeft hij niet iets met die opera Reconstructie te maken?’

Paul knikte.

‘Laat eens wat horen.’

‘Nu?’

‘Ja. Ken je het stuk niet uit je hoofd?’

‘Lang niet helemaal. En ik weet niet of het in goede aarde valt.’

‘Ze moeten maar wennen aan muziek uit hun eigen tijd.’

Paul stond op. Hij haalde twee wijnglazen en Hans' achterwerk van de klep van de piano. Het later rood gelakte instrument was een overblijfsel uit het rijke roomse leven van Mieke, die lang geleden les had gehad, en het werd hier in de kamer geduld, al stond het dikwijls in de weg. Voor meer helderheid en volume klapte Paul ook de bovenklep open. Stof dwarrelde op de toetsen, waar het bleef plakken in het laagje vuil en vet.

‘Hoe heet het?’ vroeg Walter, die met Karel naast de piano was gaan staan.

‘Anathema.’

Hij zette in.

‘Wat is dat?’ riep Hans na een paar maten.

‘Schat,’ zei Walter, omkijkend.

‘Lieveling, houd alsjeblieft op met die zenuwenmuziek: mijn tere gestel is daar niet tegen bestand.’

Paul ging door met de Vervloeking. Walter ging achter hem staan.

‘Kan die piano op slot?’ informeerde Jos.

‘Het is feest!’ riep Hans.

‘Het is feest!’ echode Joop.

‘Je hoort het, kameraad,’ zei Walter. ‘De partij is nog niet rijp voor nieuwe muziek.’

‘Sterft, gij oude vormen en gedachten,’ zei Karel.

Paul haalde zijn handen van het toetsenbord. ‘Ik speel wel iets romantisch.’

Walter maakte zich zo breed mogelijk. ‘Kameraden!’ riep hij op demonstratiesterkte. ‘Na het onderzoek naar de culinaire wensen van de partijleden heb ik snel een diepgaand onderzoek gedaan naar de muzikale behoeften! De uitkomst luidt: 98,5 procent wil romantische pianomuziek. Ik heb kameraad Paul opdracht gegeven onmiddellijk in deze behoefte te voorzien. Hij brengt een speciaal oudejaarsconcert voor de voorhoede van de werkende klasse, op een hoger niveau dan het nieuwjaarsconcert voor Weense adel, morgen op de tv!’

Het werd stil.

De keus was niet gelukkig, besefte Paul, maar dit was een van de weinige stukken die hij nog uit zijn hoofd kende.

Het zette in met een paar schuchtere akkoorden, waaruit zich de tonen van een melodie losmaakten; virtuoze versieringen - moeilijk speelbaar door de ongelijke aanslag - moesten de slepende melancholie verzachten. Langzame muziek was altijd riskant, herinnerde Paul zich van schoolconcerten; achter zijn rug werd het inderdaad al minder stil. Toch versnelde hij zijn tempo niet. In de herhaling klonk de melodie met de dalende motieven nog zwaarmoediger dan de eerste keer en door de gebrekkige stemming van de snaren extra treurig. Het middendeel had iets van een pastorale, idyllische volksdans; het leek of de componist troost had gezocht in de muziek van het volk. Troost? Waarom? Dat was niet uit te leggen aan mensen die het niet hoorden. Hij hoorde de kameraden al bulderen van het lachen. Als je de wereld wilde veranderen, moest je niet naar je eigen navel staren maar naar buiten kijken. Misschien zouden Walter en Karel de intentie van de muziek begrijpen, al hadden ze de taal niet geleerd. Het einde naderde; de schuchtere akkoorden en de melodie van het begin keerden terug. Een triomfantelijk slotakkoord ontbrak: het stuk bleef zweven in de kamer.

Paul bleef een paar tellen zitten, nam zijn handen van het toetsenbord en veegde zijn vingertoppen af. Er klonk een mager applausje. Jos schraapte een rest van de salade uit de schaal. Hans zette de bandrecorder aan.

[p. 54]

Walter kwam aanlopen met een glas wijn. ‘Voor de pianist! Dat je dat hele stuk uit je hoofd kent... Zeg eens hoe het heet, want ik kan die namen nooit onthouden.’

‘Chopin,’ antwoordde Paul, terwijl hij opstond. ‘Mazurka opus 17 nummer 4.’

‘Het heeft sfeer.’

‘Een vermoeide bourgeois-sfeer,’ zei Jos met volle mond boven zijn bord.

‘Is het tijd om schedels in te slaan?’ vroeg Paul.

Jos haalde zijn schouders op. ‘Die tijd komt nog wel. Voor mij betekent die bazooka, mazurka, of hoe je hem noemt, weinig.’

‘Voor miljoenen muziekliefhebbers en miljoenen Polen betekent deze muziek veel. Je kunt proberen je open te stellen.’

‘Als ik me voor zulke dingen openstelde, zou er van mijn partijwerk weinig terechtkomen.’

Paul nam een grote slok wijn, die hem een gloeiend gevoel bezorgde. ‘Ik kan er niet buiten.’

Jos grinnikte. ‘Trek zelf je conclusies maar.’

‘Ik heb een ideaal.’

‘Dat dachten we al.’

‘Een ideaal dat de partij de politieke strijd verbindt met de culturele strijd; dat de partij net zo hard vecht tegen culturele dictatuur als tegen kapitalisme en imperialisme; net zo hard tegen de macht van Hollywood als die van het Witte Huis en het Pentagon.’

‘Mickey Mouse is onze hoofdvijand niet,’ zei Jos. ‘De partij heeft haar prioriteiten en cultuur hoort daar niet bij.’

Paul keek opzij naar Walter. ‘Volgens mij denk jij daar anders over.’

‘Deze verdienstelijke kameraad is wat dat betreft een uitzondering in het Centraal Komitee,’ zei Jos. Met mes en vork in één hand wees hij naar Walter.

‘De wapens neder,’ zei Karel.

Paul dronk zijn glas leeg en zette het op de grond. ‘Jullie laten je vol stoppen met Hilversum 3. Net als de arbeiders: loop maar langs een bouwwerk of door een fabriek. Je hoort niets dan leeg gestamp met tussendoor het geschreeuw van discjockeys: beursberichten over tophits. Dat is kapitalistische muziekcultuur. Die moet de partij bestrijden.’

‘De ledenvergadering maakt uit wat de partij moet. Afgezien daarvan: zou het niet kunnen dat de arbeiders die muziek gewoon goed vinden? Alle muziek in dit land is trouwens een produkt van het kapitalisme, die klassieke muziek van jou net zo goed.’

‘Die kun je daar inhoudelijk niet mee vergelijken!’

‘Jezus jongen, de mensen zijn niet allemaal zo poëtisch als jij,’ zei Jos, terwijl hij de resten van zijn bord schraapte.

‘Je moet ook op cultureel terrein veeleisend zijn!’ zei Paul verhit.

‘Kun je niet een mooi oud strijdlied spelen, Paul?’ kwam Karel tussenbeide.

‘Goed idee,’ vond Walter.

Jos legde zijn lege bord neer en liep de kant van Theo uit.

Paul liet Hans voor de tweede keer opstaan, opende de klep en nam plaats achter de piano. Hij koos een geschikte toonsoort en ging van start. Stevige bassen marcheerden over de linkerzijde van het toetsenbord; de rechterhand sloot zich aan met krachtige drieklanken; samen brachten ze de korte demonstratie naar het eindpunt. Na een onverwachte fermate zette het thema in als een redevoering, waarvan de strekking zelfs door de meest onmuzikale kameraad werd begrepen.

Broeders, verheft u ter vrijheid!
Broeders, omhoog naar het licht!
Stralend op duister verleden
Staat nu de toekomst gericht.

Paul speelde nog een couplet, in een donderend fortissimo. Dat vonden ze allemaal mooi. Hij bleef na het slotakkoord niet staan, maar gebruikte de gelegenheid om met modulaties als omtrekkende bewegingen door zijstraten op te marcheren naar het grote plein van de Internationale.

Als één man stonden de kameraden op en begonnen met geheven vuisten mee te zingen. Alle gezichten waren veranderd, zag Paul, toen hij twee tellen omkeek; Karel stond zelfs te slikken.

Makkers, ten laatsten male
tot de strijd ons geschaard,

De pianobegeleiding zorgde ervoor dat ze niet te hoog uitkwamen, wat na een inzet van Theo steevast gebeurde; het refrein ontaardde nu niet in een opgeschroefd geschreeuw.

en de Internationahale
zal morgen heerse' op aard!

Het heerse' op aard was in het nieuwe jaar nog niet aan de orde, dacht Paul, terwijl hij het couplet over de heersers met hun duivelse listen inzette. Maar wanneer zou dan de ommekeer komen? Over circa twintig jaar, zeiden Hartmut en Gerhard van het Zentralkomitee in Dortmund en dat waren niet de eersten de besten. Wanneer het Ruhrgebied

[p. 55]

om was, moest de sleutel tot het Ruhrgebied wel volgen: een sluitende redenering. Weer keek Paul een paar tellen achterom. De onzuiverheid van het zingen werd goedgemaakt door de energie waarmee de kameraden bezig waren. Het huis was te klein. Hier leefde de Internationale; hier was ze geen trekkerslied met een huppelend ritme zoals bij de bejaardenkoren van de sociaaldemocraten, maar de krachtige hymne van de revolutie.

Hij kreeg applaus en een nieuw glas.

‘Reedlijke wijn stroomt over de aarde,’ parafraseerde Karel, ‘en die stroom rijst al meer en meer!’

‘Proost!’ zei Walter. ‘Zo kennen ze je weer. Ik kon het lang niet zo goed als jij, maar die twee liederen speelde ik vroeger ook op de piano.’

‘Had je er dan een?’

‘Ja, een stokoude tweedehandse. Ik was van plan om les te nemen. Maar daar kwam wat tussen. Bij mijn laatste verhuizing, drie jaar geleden, hielpen Hans en Joop me met het takelen van het meubilair. Ik stond voor het raam van de derde verdieping om na het bed en de kast de piano naar binnen te halen. Kijk, zo hing ik uit het raam om het touw te pakken: als Phia Berghout achter de harp! Hoe het kon gebeuren, weet ik nog steeds niet, maar toen het ding bijna boven was, schoot alles los. Daar ging de piano: hij boorde zich in het trottoir als een vredelievende, muzikale bom die niet explodeerde. Al was het akkoord van alle snaren tegelijk indrukwekkend.’

‘Jammer dat je daar geen opname van hebt,’ lachte Karel.

Paul lachte mee. Terwijl hij zijn glas leeg dronk, bedacht hij dat dit het moment was. Nu kon hij Walter en Karel hun oordeel vragen over de kwestie die hem, sinds hij sympathisant was, dagelijks bezighield. Hij zette het glas op de grond en zei: ‘Ik wil jullie mening weten. Het gaat over iets wat met muziek en politiek te maken heeft.’

‘Zeg het maar,’ zei Walter.

‘Jullie weten waarover ik het heb als ik zeg rood en vakbekwaam.’

‘Testament van Ho Tsji Minh.’

‘Juist. Die zegt daar dat een revolutionair rood en vakbekwaam moet zijn: die twee vormen een dialectische eenheid. Maar hier vindt de overgrote meerderheid van de kameraden...’

‘98,5 Procent,’ zei Karel.

‘Hier vindt 98,5 procent dat alleen roodzijn telt; over vakbekwaamheid wordt niet gepraat. Een van de punten van kritiek op mij is dat ik te weinig rood ben en te veel vakbekwaam.’

Karel lachte spottend. ‘Te veel vakbekwaam! Natuurlijk moet je beide zijn. Ik was een degelijke timmerman, mag ik rustig zeggen. Ik deed mijn werk zo goed mogelijk, hoewel het de laatste jaren moeilijker werd, door de opdrijving van het werktempo in de bouw. Vakbekwaam was ik, absoluut. Rood ook: ik heb actie gevoerd tegen de bazen en Colijn, in '41 tegen de moffen en de jodenvervolging, en na de oorlog voor de Eenheidsvakcentrale.’

‘Rood wint het op het ogenblik,’ gaf Walter toe. ‘Met mijn kritiek op de stijl van werken van veel kameraden sta ik in het Centraal Komitee alleen. Ik ben er faliekant tegen dat iemand karweitjes doet waarvoor hij domweg de opleiding of de ervaring mist. Je snapt niet dat De Rode Spreekbuis nog verschijnt als je ziet hoe er geknoeid wordt met materiaal en met tijd.’

De bandrecorder, die even uit was geweest, ging weer aan en een paar kameraden begonnen glazen en asbakken weg te halen om ruimte te maken voor het dansen.

Walter klopte Paul zwijgend op zijn schouder en stond op om een partner te zoeken. Karel werd door Mieke gevraagd.

‘Ik weet niet of ik vakbekwaam genoeg ben,’ zei hij met een knipoog naar Paul. Hij verzette zijn voeten of hij zware werkschoenen droeg en liet zijn armen als lege mouwen van een overall langs zijn lichaam hangen.

Paul zag Letty moeizaam in de weer met de kurketrekker. Hij ging naar haar toe, maar hoefde niet te helpen. Ze was zo klaar en daarna wilde ze wel dansen.

‘Wat vind je van het feest?’ vroeg hij halverwege I Can't Get No Satisfaction van de Stones. ‘Alles bij elkaar toch beter dan een vergadering.’

‘Mm,’ zei Letty.

‘Je ziet er moe uit. Dat kan toch niet alleen van het kurken trekken zijn.’

Ze gaf geen antwoord.

‘Ik wil vlak voor het nieuwe jaar best iets opwekkenders zeggen, maar bleek ben je wel.’

Letty zuchtte. ‘Ik weet dat het ideaal er feestelijker uitziet: staalcomplex, vrolijk rokende hoogoven, vrouw die na tien uur werken voor het socialisme lachend en blozend de fabriekspoort uitloopt.’

‘Dat is irreëel.’

‘Dit leven is ook irreëel. Het is vroeg op, colporteren bij de fabriekspoort, naar school, maatschappijleer geven, vergaderen, haastig eten, weer vergaderen, roken, drinken, laat naar bed. De volgende dag begint het feest opnieuw: vroeg op, enzovoort enzovoort. Ik ben bezig roofbouw op mezelf te plegen.’

[p. 56]

Ze stond stil, terwijl de drums doordenderden. ‘Jij hebt mooi gespeeld op dat oude ding, maar krijg jij veel kans om te studeren?’

Paul haalde zijn schouders op. ‘Ik moet woekeren met mijn tijd.’

‘Als ik resultaten zag, en niet telkens op een muur stuitte, had ik misschien de energie om door te gaan.’

‘Maak dan een keus: blijf in de redactie van De Rode Spreekbuis en stop met het Vietnam-werk en het Suriname-komitee.’

‘Dat kan niet: een lid moet overal en altijd inzetbaar zijn. Als je succes hebt of anderen kunt laten geloven dat je succes hebt, is het vol te houden. Maar ik krijg de laatste tijd te veel kritiek over me heen.’

‘Subjectivisme?’

Letty knikte. ‘Subjectivisme, escapisme, burgerlijk denken...’ Ze bleef weer staan. ‘Toen ik je daarnet aan de piano zag zitten, was het of ik naar een collage keek: een artiestenfoto, geplakt op de foto van een partijbijeenkomst. Wat zoek jij hier eigenlijk?’

De Stones waren klaar. Ze wilde gaan zitten. Paul ging mee naar de kant.

‘Wat ik hier zoek...’

Hij hield in en wachtte tot het volgende nummer begon.

‘Ik hoop - het klinkt pathetisch - dat de partij een historische rol gaat spelen.’

‘Wat zeg je? Ze hebben de muziek zo hard gezet!’

‘Dat ik hoop - dat de partij - in de toekomst - een historische rol gaat spelen!’

Letty keek hem aan. Het was Paul niet duidelijk of ze hem verstaan had.

Iemand draaide de volumeknop wat terug.

Paul gaf een knik in de richting van Karel, die nog met Mieke danste, redelijk vakbekwaam en rood van de warmte en de inspanning.

‘Mensen als Karel en Walter...’

‘Ja?’

‘Mensen als Karel en Walter hebben een natuurlijke zelfverzekerdheid. Zonder arrogantie. Zoals zij moet een communist zijn. Moet een mens zijn. Als ze allemaal zo waren, dan...’

‘Ze zijn niet allemaal zo. Dat zie je toch? Of wil je het niet zien? Tegen iemand die afwijkt, nemen ze disciplinaire maatregelen. Als ze de macht hadden, stuurden ze partijvijandige elementen naar Rottumerplaat of lieten ze een nieuwe haven graven. Was jij er al, toen ze Pierre en zijn fractie eruit gewerkt hebben? Walters positie is ook niet sterk meer, maar hij is een arbeider en ze kunnen zijn reputatie als stakingsleider nog altijd goed gebruiken. Ik houd er in de loop van het nieuwe jaar mee op - dat blijft wel onder ons.’

Paul knikte.

‘Ik hoop niet dat je het erg vindt, maar ik houd ook op met dansen. Te moe. Je had wel gelijk.’

Paul staarde voor zich uit. Hij had zijn keus gemaakt en al kon hij de partijlijn soms moeilijk volgen, het was zaak om vol te houden. Een musicus op het podium was als een soldaat: hij mocht het strijdperk niet verlaten. Een communist mocht dat nog minder. Als de partij het historische gelijk aan haar kant had, kon het niet anders of ze had een grote toekomst voor zich.

Letty had al een tijd niets gezegd. Karel was nog aan het dansen; Walter ook. Aan de tafel in de voorkamer zaten Theo en Jos verhit te discussiëren met Hans en Joop als toeschouwers. Ze waren onverstaanbaar achter blauwe rookwolken en de klankmuur van de Stones. Boven de geluiden van de popgroep uit klonken explosies, die niemand scheen te horen. Paul verontschuldigde zich, stond op en liep de erker in om tussen de gordijnen naar buiten te kijken.

Hij zag de kleine kinderen aan de overkant voor het raam staan; ieder had een staafje dat een regen van vonkjes verspreidde. De grotere jongens op straat hadden zwaarder vuurwerk. Sommige raketten maakten een bliksemcarrière, bleven op hun hoogtepunt een ogenblik ijdel hangen en spatten dan kleurig uiteen. Andere weken al meteen slingerend af van de juiste lijn; ondanks hun hevig misbaar kwamen ze maar een paar meter van de grond. Er waren stukken vuurwerk die helemaal niet van hun plaats kwamen en hun leven eindigden met wat rook en een machteloze plof. In de verte klonken de hoorns van brandweer en politie. Bij die signalen, het blaffen van honden en al het gesis en geknal kon je je voorstellen dat dit huis belegerd werd door een opgehitste menigte die het Centraal Komitee van de partij te lijf wilde: toestanden als in Karels verhaal over het hoofdkwartier van de cpn ten tijde van de opstand in Boedapest.

Opeens verstijfde Paul. Hij voelde het gordijn kraken in de zoom, zo hard had hij er in zijn schrik aan getrokken. Beneden in het trappenhuis knetterde een serie knallen, alsof op een kleine binnenplaats een haastig executiepeloton zijn werk deed.

Hij liet het gordijn los en keek om. Mieke liep naar de bandrecorder om het geluid af te zetten. Theo liep met Jos naar de trap om te kijken.

Ze kwamen meteen weer terug.

‘Niks aan de hand, kameraden,’ zei Theo, de kamers overziend. ‘Paul, heb jij gezien wie dat waren?’

[p. 57]

Paul schudde zijn hoofd.

‘Misschien willen ze wraak nemen op de pianist die de Internationale beukte,’ zei Hans.

Er werd gelachen.

‘Nee,’ zei Joop, ‘wraak om de muziek van Show...’

‘Chopin,’ doceerde Jos.

Gelach.

‘Paul, een opdracht,’ zei Theo. ‘Jij gaat naar de zijkamer en je haalt de hamer en een stuk hout. Dan spijker je beneden de brievenbus dicht, zodat de kleinburgers geen vuurwerk meer naar binnen kunnen gooien.’

De bandrecorder begon weer te draaien.

Paul ging het zijkamertje binnen. Hout was er genoeg, maar de latten waren smal en er zaten spandoeken aan vast. Hij aarzelde om het gescheurde - perkte stakingsvrijheid! los te trekken en de lat in stukken te zagen. Achter de stencilmachine, die bedekt lag met stapels jassen, was niets te vinden. Onder dozen oude en nieuwe pamfletten en bulletins ontdekte Paul wat stukken ongeschaafd hout. Hij trok een plank van een halve meter lengte te voorschijn. In een blauwe, metalen gereedschapskist vond hij een hamer en spijkers.

Toen hij een paar treden naar beneden was gelopen met hout, hamer en spijkers in één hand, gleed de plank weg en kletterde de lange trap af. Paul bleef staan. Waren zijn handen onvast geworden door de wijn? Er kwam niemand kijken: te midden van het knallende vuurwerk was het geluid niet opgevallen. Hij liet de spijkers in zijn broekzak glijden en liep met de hamer stevig in zijn hand naar beneden. Een hond blafte. Haal het hout voor het baasje, dacht Paul.

Bij de voordeur hing een scherpe rooklucht. Klonken daar buiten voetstappen? Misschien wachtte iemand op een gelegenheid om nieuw vuurwerk met oorverscheurende knallen naar binnen te gooien. Paul bukte, raapte het hout op en hield het voor de brievenbus. Door de opening woei een ijskoude wind in zijn verhitte gezicht. Hij knipperde met zijn ogen. Zijn pianovingers instinctief uit de buurt van de hamer houdend, spijkerde hij de plank vast. Opdracht uitgevoerd: er konden geen ongewenste zaken meer naar binnen. Buiten nam het knallen in hevigheid toe; er werd gelachen en gezongen. Paul bleef staan en woog de hamer op zijn hand - hem neergooien, de deur uitgaan en nooit meer terugkomen? ‘Escapisme!’ zei hij hardop: dat was wijken voor de eisen die partij en revolutie stelden. Dan zou de grote tijd aanbreken zonder hem.

Nu werd het ook boven rumoeriger. Paul keek op zijn horloge: beide wijzers stonden op hun hoogste punt. De kameraden toostten op het nieuwe jaar. Broeders, omhoog naar het licht! Hij haastte zich naar boven om erbij te zijn.