Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 52]

Huwelijksreis
Hans van Willigenburg

In de winter van 1986 logeerde ik een paar dagen in Goslar, een kilometer of vijftien van de ddr-grens.

Vlak daarvoor kreeg ik de sleutel van een Audi 100 in mijn hand gedrukt. Een cadeau van mijn vader. Hij kon het niet langer aanzien. De tweedehands auto waarin ik destijds bij het ouderlijk huis kwam voorrijden, associeerde hij met niet-functionerende remmen, spekgladde banden en doorgeroeste bodems. Ik verwees naar mijn karige studiebeurs zodra hij begon over ‘dat ellendige stuk oudroest’. Hij tolereerde het zo'n half jaar. Toen, tijdens een van mijn weekendbezoeken, legde hij zijn hand op mijn schouder en vroeg hij op ongewoon amicale toon of hij iets alcoholisch voor me kon inschenken. Die toon maakte me even ongerust. Ging hij onthullen dat hij kanker had? Dat hij ontslagen was? Dat hij ging scheiden? Zoals altijd bleek de werkelijkheid (mijn werkelijkheid) geruststellender dan ik dacht; vader hief zijn glas en maakte opgelucht bekend dat ik zijn wagen kon overnemen zodat ik voortaan in ‘een fatsóenlijke automobiel’ zou rijden - alsof hij de familie van een schande bevrijdde.

Ik ben een verwende, makkelijke jongen. Niet gehinderd door vage schuldgevoelens lijfde ik gretig mijn nieuwe bezit in. Vader sprong voor de helft bij toen ik aankondigde met de Audi in stijl op huwelijksreis te gaan. Een Duitse auto namelijk, ‘leistungsfähig’ van bumper tot bumper, kwel je mijns inziens niet met boodschappenritjes (een bouvier hou je ook niet aan de ketting). En dus haalde ik een oud plan van stal: een verkenningstocht langs het ijzeren gordijn. Op mijn studentenkamertje legde ik een liniaal op de kaart en trok vanaf Arnhem een potloodlijn oostwaarts. Bij de ddr-grens stopte ik. Ik boog mij over de kaart en zag dat ik midden in het Harz-gebergte was gestrand. De grootste plaats in de omgeving heette Goslar. Telefonisch boekte ik er een hotel.

Waarom het ijzeren gordijn? Ik was nieuwsgierig naar de plek waar niemand lacherig over kon doen. Samen met studievrienden lachte ik al zó veel om wat er op het wereldtoneel gebeurde, dat ik sterk het gevoel kreeg dat de eigenlijke voorstelling, het verhaal van de wereldgeschiedenis, al afgelopen was. Dat ik leefde tijdens een gezellige receptie waar vrolijk werd nagebabbeld. Iets wat ik zeker kon waarderen, waarvan ik zelfs zei er dankbaar voor te zijn (‘ik hóef geen bloed aan mijn handen of modder onder mijn schoenen’), maar wat me soms ook gruwelijk verveelde. Want nóóit leidde het gewauwel ergens toe, hetgeen waarschijnlijk niet eens onze eigen schuld was, maar eerder die van de omstandigheden: de immense welvaart die ons alsmaar verleidde tot een vòlgend feest, een vòlgend drinkgelag, een vòlgende babbelsessie waarin alle conclusies van de vorige keer met intens filosofisch genot op losse schroeven werden gezet. Moe van dit mechanisme zocht ik iets waar al het geleuter geen vat op kon krijgen: een onomstotelijk feit.

Ik logeerde in een tamelijk luxe hotel. Luxe genoeg om me enigszins belangrijk te voelen. 's Ochtends stapte ik met een mentale hongerigheid uit bed die ik van mezelf niet kende. Ik schoof de gordijnen opzij en wierp een blik op mijn Audi 100, die op de binnenplaats van het hotel stond geparkeerd. Daarna vouwde ik onmiddellijk de kaart open en bepaalde mijn route van de dag. Steeds was het streven om de weg te vinden die zo dicht mogelijk langs de Oost/West-grens liep, zodat ik met mijn verrekijker een flink eind in ‘de andere wereld’ kon kijken. Met een blauwe viltstift merkte ik de route die ik later die dag met de Audi 100 zou rijden. Op sommige plaatsen ‘kuste’ mijn blauwe lijn de dikke, groene lijn van de Oost/West-grens. En daar ging het om, dat was mijn reisdoel: de vrijage met het ijzeren gordijn.

‘Halt! Staatsgrenze’. Deze tekst stond zo om de 100 à 200 meter op bordjes langs een kniehoog hek van prikkeldraad. De bordjes sierden de vriendelijke kant van de grensstrook, die van de Bundesrepublik Deutschland. Om de spanning (mijn spanning) een beetje op te voeren, stapte ik over deze hindernis heen. Hoewel het weinig voorstelde (hieraan zou men zich aan Oostzijde niet storen), was het genoeg om mezelf een James Bond

[p. 53]

te wanen, die klaar stond een vluchtende spionne op te wachten en haar via onnavolgbare manoeuvres uit de handen van de verderfelijke communisten te houden. Met mijn verrekijker tuurde ik de omgeving af. Verderop begon de èchte dreiging: het niemandsland dat begrensd werd middels twee hekken, door de Deutsche Democratische Republik neergeplant en onder stroom gezet. Daartussen stonden betonnen wachttorens die herinneringen opriepen aan de concentratiekampen van de Tweede Wereldoorlog. Ergens tussen waar ik stond en waar ik naartoe keek, liep de met mitrailleurs bewaakte lijn tussen Vrijheid en Onvrijheid. Mijn vrienden thuis zouden schrikken van zulke grote woorden, maar de vluchtelingen die hier tijdens hun ontsnapping waren neergeschoten, en die ik met een beetje fantasie in de verte zag hollen, vormden het bewijs dat hoofdletters niet misplaatst waren. Ik haalde de wachttoren met mijn verrekijker dichterbij en zag twee Vopo's bovenin een sigaret roken. Hun mitrailleurs hingen slordig over hun schouders, de lopen schuin naar omlaag. Ze babbelden wat. Verveelde, pafferige gezichten.

Vier hele dagen heb ik zo doorgebracht. Steeds mijn auto parkerend, uitstappend met mijn verrekijker en de omgeving als een vogelspotter aftastend. Ik kreeg er maar geen genoeg van, hoewel ik al die dagen geen opvallende schermutselingen zag. 's Avonds ging ik door met mijn ‘spionage-activiteiten’. Ik keek naar het bibberende, diagonale beeld van de ddr-televisie, waarop oude Sovjet-films vol vrolijke Stachanov-arbeiders afgewisseld werden met ideologisch getinte journaals en lichte muziekprogramma's, waarin zangers en zangeressen het deugdzame werk in de collectieve ‘Landbau-Kombinaten’ bezongen. Wat zei ik: ‘afgewisseld’? Integendeel! De ddr-televisie was één langgerekte brij van eensluidende gezapigheid. Maar het zekere daarvan, wéten wat je krijgt als je deze zender aanzette, werkte op mijn lachspieren.

Met tegenzin verliet ik uiteindelijk het grensgebied. Ik was aangestoken door de ernst van de locatie en reed lusteloos terug naar mijn thuishaven, de studentenstad. En terwijl ik me met 120 kilometer per uur langs de stad Hannover bewoog, zag ik mijn babbelende en gespitst redenerende vriendenkring voor me en kwam mijn leven in Nederland ineens als verschrikkelijk onbeduidend op me over, als een eeuwigdurend theekransje zonder ‘pointe’. Ik schrok van deze conclusie. Maar, dacht ik meteen, moet het leven altijd ergens over gaan? Moet het een inhoud hebben? Is het niet voldoende er onbeschadigd doorheen te rollen?

Ik zette de radio aan, drukte mezelf dieper in de bestuurdersstoel en luisterde aandachtig naar het mooie, gelijkmatige geluid van de Audi 100.