Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 43]

Anekdotes uit niemandsland
Bert van Weenen

My life down I shall lie
should restless spirits try
to play tricks on your sacred mind
[...]
see how words as old as sin
fit me like a glove

the smiths

De kazerne waar ik naar toe werd gestuurd om mijn diensttijd uit te zitten, lag midden in de Duitse bossen, in de buurt van een voormalig concentratiekamp. Vroeger was het een opleidingsschool geweest van de ss. Er werd wat rondgereden met Leopardtanks, verder gebeurde er weinig. Zo nu en dan was het Engelse deel van de kazerne in rep en roer omdat er geruchten gingen dat de ira van plan was de hele boel op te blazen. Maar ook dat ging over. Het enige effect van die ira-dreigingen was dat Britse militairen hun agressie koelden op Nederlandse dienstplichtigen die toevallig hun kant uitliepen. Die lagen dan de volgende dag met kaakbreuk en hersenschudding in de ziekenboeg. Verder was het één en al rust.

Voor het concentratiekamp was alleen in de wintermaanden belangstelling, wanneer het gevroren had en de parkeerplaats werd gebruikt voor menige wilde slipcursus. Terwijl we rond tolden over het beijzelde asfalt vertelde F., even vaandrig af, gore moppen. Hij wist er heel wat.

Meestal kwam er een einde aan de pret als de beheerder met woeste gebaren probeerde een van de rond tollende auto's tot stoppen te dwingen. ‘Vuile rotmof!’ riepen we dan en scheurden weg.

Verder dan de parkeerplaats zijn we nooit gekomen. Al die doden daar zeiden ons niets. Wat moesten we ermee? Van onze families was niemand uitgeroeid. Wij konden rustig slapen, zelfs naast zo'n immens crematorium.

Wat een dode was, wist ik trouwens niet eens. Ik had nog nooit iemand gezien die door de dood was binnengehaald in zijn rijk der stilte. Toen mijn opa stierf, in 1973, had ik de kans gehad, maar ik durfde het kamertje waar hij lag opgebaard niet in. Ik bleef stokstijf staan en veroorzaakte een opstopping in de rij van kijkers. Schiet nou eens op, werd er aangedrongen, maar tevergeefs. Uiteindelijk schoof mijn moeder mij terzijde en mocht ik terug naar de woonkamer, waar een achtergebleven tante koekjes en koffie klaar zette. Als een geslagen hond ging ik in een hoek zitten. Het was immers niet netjes om geen afscheid te nemen van een dierbare overledene. Maar toen ze terugkwamen, had niemand belangstelling voor me. Mijn tegenstribbelen was alweer vergeten - of misschien met de mantel der liefde bedekt. Lange tijd heb ik me iets verschrikkelijks voorgesteld bij ‘afscheid nemen’. Het leek me bovendien zo zinloos, kijken naar iemand die nooit meer zijn ogen naar je zou opslaan, voor altijd vertrokken naar gene zijde, een weggedreven blad, gezonken midden op zee, uiteengevallen tot stofdeeltjes in het duistere hart van de aarde.

*

Om de kazerne stonden hekken met prikkeldraad, net als bij het concentratiekamp. De twee kampen leken op elkaar als twee druppels water. En mogelijk waren onze levens, die van de soldaten, ook niet veel méér waard dan die van krijgsgevangenen of tot de gaskamer veroordeelde joden. Wie zal het zeggen.

De kazerne was een grauwe omgeving, waarin het rood-wit-blauw van de Nederlandse vlag wapperde als een baken. Elke ochtend werd de driekleur volgens een plechtig ceremonieel de lucht in gehesen en elke avond, ruim voor zonsondergang, op even plechtige manier weer naar beneden gehaald, opgevouwen en in de kast gelegd. Zo ging dat dag in dag uit, alle twaalf maanden dat ik er gelegerd was.

Vanuit mijn kamer - een muf hok waar met veel moeite drie bedden en drie kasten waren ingeperst - kon ik het vaderlandse doek zien wapperen. Een klein stukje grond was hier dus van ons, van de Nederlanders, van de ferme knapen die zo trouw in navo-verband streden tegen de machtige Rus, het

[p. 44]

rode gevaar uit het oosten dat wij niet mochten onderschatten. We deden ons best.

We kregen zelfs medailles. Dat was toen de koningin een keertje kwam kijken, gekleed in een rok waaronder de ijskoude wind vrij spel had. Zij wilde wel eens met eigen ogen zien hoe wij het maakten. Lovende woorden en weer veel ceremonieel. Ter gelegenheid van de komst van onze vorstin was alles een beetje opgeknapt. Een likje verf hier, een nieuwe deken daar, alles puntjeprecies aangeveegd. Maar een dag later was de grauwheid alweer terug, alsof het in de lucht zat en de opfleuring als een vleugje parfum had weggeblazen.

In de kamer naast ons bivakkeerde een tweetal kuko's. Als korporaal G. er was, klonk daar onheilspellende muziek. Een gegrom dat bij tijden overging in een hels gebrul. Elke avond om negen uur liep korporaal G. met zijn tot paardelul verheven geslacht de gang op, deed zijn rondje langs de kamers en verdween weer in zijn hol, waar het heidense geschreeuw niet lang daarna tot een hysterisch hoogtepunt kwam... Eenmaal heb ik het hol van binnen mogen aanschouwen, toen ik korporaal V. een cassettebandje ging brengen om wat vrolijke muziek voor mij op te nemen. V. hield ook niet zo van G.'s muzikale voorkeur. Hij zou blij zijn als hij op zichzelf kon gaan wonen, buiten de kazerne, zoals de echte beroeps. Maar voor die paar jaar dat hij hier zat, was buiten de kazerne wonen te duur. Op de kazerne blijven was de enige mogelijkheid. Maar dan in godsnaam niet langer in één kamer met G., dat beest! Ik kon me dat wel voorstellen. Na één kort bezoekje kwam ik er niet meer terug.

*

In ons peloton zat ook een neger, uit Suriname. Alle clichés, van dikke lippen tot spreekwoordelijke domheid, waren op hem van toepassing. Maar hij had wel binnen een maand een Duitse vriendin, bij wie hij elke nacht ging slapen. En als we wacht moesten lopen, lag zij in een achter een barak geparkeerde auto op hem te wachten - tot grote afgunst van de rest van de wacht, die de nachtelijke uren moesten zien door te komen met kaarten en het bladeren in pornoblaadjes waarvan het papier zo dun was geworden dat het in je handen uiteenviel. Zelfs de sterkste verhalen kregen de kou niet uit je botten. Daartegen, wisten we, hielp maar één ding.

Op een vrijdagavond gingen we naar een disco. We reden in colonne door een vijandige Duitse nacht. We parkeerden de auto's op een overvol parkeerterrein en trokken richting disco, waar het krioelde van de op vertier uit zijnde jeugd.

Voor we goed en wel binnen waren, ging J. alweer terug naar de auto om een van de vele navo-matrassen te beslapen. Een matras van vlees met een gat erin dat er alleen maar naar verlangde onder een jonge soldaat van het Noordatlantisch bondgenootschap te liggen. Zolang je haar drankjes maar betaalde en genoeg liefdesvocht op zak had.

Al gauw was iedereen op weg naar een delirium tremens.

[p. 45]

Halverwege de rit brak er een vechtpartij uit in de competitie Nederland - Engeland. Er werden glazen kapot gegooid en koppen tegen elkaar geslagen. Maar de herrie viel te midden van de andere herrie nauwelijks op.

Diep in de nacht, rond vier uur, hesen we ons de auto's in en gleden geruisloos door de pikdonkere nacht naar huis. Toen we in het dorp stopten bij een shoarmatent, was er nog even gelegenheid om op de Engelsen te schelden die bij een tentje aan de overzijde van de straat iets warms haalden. Daarna doken we het meer van de slaap in, stuk voor stuk straal bezopen.

Op de ochtend van de dag daarna, een dag die als een grijs vlak in de lege ruimte van de tijd hing, hoorden we dat vaandrig F. dood was. Vaandrig F., die altijd zorgde voor een vrolijke noot in ons peloton. Wat hadden we niet met hem afgelachen. De avond waarop wij in onze auto's stapten om naar de disco te gaan, had F. zijn dienstwapen opgehaald en in het wachtlokaal zorgvuldig schoongemaakt. Rond middernacht had hij een kogel in het magazijn gedaan, het wapen geladen, de veiligheidspal weggeschoven, nog even op de klok gekeken, de loop in zijn mond gestopt en de trekker met zijn duimen naar beneden gedrukt. Toen was hij dood. Zijn lach stierf in een knal terwijl zijn hoofd explodeerde.

Ons werd op het hart gedrukt geen ruchtbaarheid te geven aan deze zaak. F. had thuis problemen gehad enzovoort. Hij zou te zijner tijd in Nederland worden begraven. De legerpredikant, die we anders ook al nooit zagen, zou er dus niet aan te pas hoeven komen. We konden inrukken.

F. was definitief uit het zicht verdwenen. Uit ons zicht. We moesten ons er maar niet al te druk over maken. We konden er met geen mogelijkheid iets aan doen. We stonden machteloos.

Eeuwigheid, dat is het gebied voorbij de grens waar je verbeelding ophoudt.

Daar was F. nu.

Daar liep hij op dat moment, terwijl wij terugmarcheerden naar ons kazernegebouw, wat onwennig rond, nog verdoofd door de klap.

*

We, ons - wie waren dat? Het kost me moeite de beelden van mijn kamergenoten voor de geest te halen. De mensen met wie ik meereed, de mensen uit mijn peloton, de mensen met wie ik samen at - hoe zagen zij er uit? Wat bewoog hen geen beroep te doen op de wet voor gewetensbezwaarden en zo die hele lamlendige dienstplicht te ontvluchten? Ik wist het niet. Ik kan me ook niet herinneren ooit met een andere militair over dit soort zaken gesproken te hebben. Pas veel later, toen ik voor herhaling werd opgeroepen en eindelijk de stoute schoenen durfde aan te trekken om nee te zeggen, sprak ik er met iemand over. Maar dat was met een burger die het leger een warm hart toedroeg, een collaborateur met de macht. Hem hoefde ik niks wijs te maken. Hij was al bij voorbaat overtuigd van mijn ongelijk in deze zaak. Ik kon wel inpakken. Er was geen redden aan.