Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 35]

Een struik voor vlinders
Theo de Jong

Leunend op zijn schep keek Vergeer mistroostig naar de smalle greppel die hij had gegraven. Hij was al een half uur bezig, maar er was nog altijd geen beweging in de boomstronk te krijgen. Er zat niets anders op dan de kuil wijder en dieper te maken zodat de wortels doorgezaagd konden worden. Hij maakte zijn overhemd los, dat aan zijn rug plakte. Achter de haag van struiken die de gemeentewoningen van de koopwoningen scheidde, hoorde hij twee buurvrouwen met elkaar praten. De stemmen klonken loom van de warmte. Hij haalde de zaag van zolder en begon de kuil wijder te maken.

Toen hij even later stopte om zijn rug te strekken, schoot hem te binnen dat hij het vlees nog op moest zetten. De kuil was nu wijder, maar nog ondiep. Hij ging naar de keuken en keek op de verpakking hoe lang het vlees op moest. Drie uur. Hij braadde het vlees aan, draaide het gas laag en zette thee. Zijn vrouw zat bij het raam.

‘Zo, ben je aan het wandelen geslagen?’

‘Ik heb er wel vijf minuten over gedaan om van de tafel naar het raam te komen,’ zei ze somber.

‘Maar het is je toch gelukt.’ Hij probeerde een zo opgewekt mogelijke toon aan te slaan. ‘Ik heb chocospritsen uit de winkel meegenomen. Die vond je toch zo lekker, gisteren?’

Hij schonk thee in.

‘Het schiet aardig op, hoor, met die stronk. Ik heb al een flinke kuil. Hij heeft wel veel wortels, maar ik geloof dat die niet zo diep zitten. De meeste kun je met de schep doorsteken.’

‘Is het niet te warm?’

‘Dat valt wel mee. Ik werk in de schaduw.’

‘Je zweet anders behoorlijk.’

Hij lachte. ‘“Van zweet word je schoon van binnen,” zei mijn vader altijd. Weet je wat we eten vanavond?’

‘Ja, die vader van jou. Ik wou dat ik zo'n energie als die man had. Dan nam ik de leeftijd op de koop toe.’

‘Zou jij zeventig willen zijn?’

‘Als ik kon doen wat hij nog allemaal doet, ja.’

‘Ach, staar je daar niet blind op. Die man is gewoon zo opgevoed, die kon niet anders. Je zult eens zien wat jij allemaal doet als je weer beter bent.’

‘Mensen met me worden niet beter.’

‘Wat een onzin. Hoe kom je daar nou bij?’

‘Er staat een artikel over me in de krant. Lees zelf maar.’

Ze knikte in de richting van de tafel, waar de open geslagen krant lag. Hij stond op, wierp een blik op de kop en sloeg de krant geërgerd dicht. ‘Als je toch zo jaloers bent op mijn vader: die las nooit een krant. Geloof dat toch allemaal niet, wat die kranten beweren. Je kunt je tijd wel beter besteden.’

‘Hoe dan?’

De kuil was nog niet wijd genoeg; de zaag stootte telkens tegen de kant aan, zodat hij geen lange halen kon maken. Met de schep stak hij de buitenrand verder af. Dank zij de warmte van de laatste dagen was het zand droog en makkelijk te verwerken. Hoewel hij al verscheidene wortels had doorgezaagd, zat de stronk nog muurvast. Om de paar minuten stopte hij even om op adem te komen. In zijn linkerhand groeide een blaar. Zijn vader had aangeboden een keer te komen helpen met de tuin, maar dat had hij afgeslagen: je kon iemand van zeventig toch niet vragen zulk zwaar werk te doen? Zijn kinderen boden het niet aan; die hadden het druk genoeg met hun eigen leven.

Hij ramde de schep tussen de wortels door recht naar beneden. De stronk leek in het centrum iets dunner te worden en gaf ook iets mee toen hij er aan ging hangen. Hij groef verder, steeds sneller werkend nu het einde in zicht kwam. Even later gaf de stronk plotseling mee. Hijgend sleepte Vergeer hem de kuil uit. Zwarte vlekken vloeiden voor zijn ogen. Hij leunde op de schep. Zo op z'n kant, met versplinterde stompjes rondom, zag de stronk er machteloos uit; geen tegenstander van formaat. Hij kon zich haast niet voorstellen dat hij daarmee zo aan het worstelen was geweest.

Na het eten kondigde hij aan dat hij nog even naar de winkel moest om de kas op te maken en de bestellijsten voor de komende week in te vullen.

‘Ik zal kijken of ik iets aan de afwas kan doen,’ zei zijn vrouw. ‘Ik voel me best goed.’

Vergeer, die al met zijn jas aan in de gang stond, kwam terug, leunde met beide handen op de leuning van haar stoel zodat hij

[p. 36]

haar van dichtbij in de ogen keek en zei: ‘Als je het maar uit je hoofd laat.’

‘Maar ik denk dat het wel gaat. Ik voel me sterker vandaag. Echt waar.’

‘Houen zo. Verspil het dan niet aan zo iets nutteloos als de afwas.’

‘Ik kan jou toch niet overal alleen voor laten staan?’

‘Ik wil het niet hebben. Begrepen?’

Ze haalde de schouders op en knikte.

Op de bank voor de snackbar in het winkelcentrum zaten drie jongens ondanks de warmte patat te eten. Ze keken zonder iets te zeggen naar Vergeer terwijl hij de deur van de bakkerij van het slot deed. In de winkel hing de zware geur van verbrand vet: de oven stond nog aan. Vergeer zuchtte geërgerd, schakelde de oven uit en zette de winkeldeur open om de lucht weg te laten trekken. Hij werkte de boeken en de bestellijsten bij en telde het geld in de kassa. De uitkomsten klopten niet. Hij rekende alles nog eens na. Er was te weinig geld in kas, niet veel, een gulden of twintig, maar dit was al de derde keer sinds Aleida af en toe 's middags alleen in de winkel stond. Telkens hetzelfde soort bedragen. Het kon slordigheid zijn, zoals ze ook had vergeten de oven uit te zetten, maar



in de twee jaar dat ze bij hem had gewerkt, was er niet eerder iets dergelijks voorgevallen.

De drie jongens die voor de snackbar hadden gezeten, slenterden de winkel in.

‘Drie marsen.’

Vergeer glimlachte. ‘Ik ben gesloten.’

De jongen die het woord deed, wees achter zich. ‘De deur is open.’

‘Dat is voor de frisse lucht. Ik ben alleen wat aan het opruimen. Het is negen uur, ik mag niet meer verkopen.’

‘We zullen het niet verder vertellen, hoor.’

Vergeer glimlachte niet meer. ‘Het spijt me, jongens, ik ben echt gesloten.’

Zonder iets te zeggen draaide het drietal zich om en slenterde naar buiten. Vergeer borg de boeken op, deed de lichten uit en sloot de winkel af. In de etalage knipperde de beschuitreclame.

Aleida woonde in een buurt waar hij weinig kwam en het duurde een tijdje voor hij de straat had gevonden. De huizen waren oud en smal. Slechts een paar meter scheidden de huizenrijen van elkaar en veel bewoners hadden achter het raam een haag van planten laten groeien. Een jonge man met

[p. 37]

woeste krullen en een baard van een paar dagen deed open. Hij droeg een leren jack op zijn blote bovenlichaam.

‘Aleida, voor jou!’ schreeuwde hij naar achteren. Hij bleef in de deuropening staan. Achter in de gang stak Aleida haar hoofd om de hoek van de deur.

‘Bart! Kom binnen,’ zei ze. Haar stem klonk verrast, niet geschrokken, zo leek het Vergeer.

Van binnen leek het huis nog kleiner dan van buiten, een effect dat versterkt werd door het feit dat geen twee meubelstukken bij elkaar pasten. Alleen de langwerpige boxen aan weerszijden van de schoorsteen vormden een geheel. Een open stelling in de hoek stond vol met elektronische apparatuur. Aleida vroeg hem te gaan zitten en bood hem koffie aan, ‘of iets anders, als je daar zin in hebt.’ Vergeer ging op de punt van een stoel zitten, onzeker onder de taxerende blik van de jongen, die in een gemakkelijke stoel neerplofte, zijn benen op tafel legde en een flesje bier oppakte dat naast zijn stoel stond.

‘Ik stoor toch niet?’ vroeg Vergeer.

‘Nou,’ zei de jongen, ‘we wilden eigenlijk net even... je weet wel.’

‘Ik wou even ergens met je over praten,’ zei Vergeer tegen Aleida.

‘Als het maar niet te lang duurt,’ zei de jongen, ‘want zo lang hou ik het niet meer.’

‘Hou jij je er buiten, hè,’ zei Aleida op rustige toon. De jongen mompelde iets en zette het flesje aan zijn mond. ‘Moest jij trouwens vanavond niet naar Simon?’

‘Ik?’ zei de jongen verbaasd. ‘Wat moet ik bij Simon?’

‘Je moest die busters toch downloaden?’

‘Ach, krijg de tyfus, dat is ook zo.’ Hij sprong overeind. ‘Denk erom, hè, meneer de bakker, hou die roomboterstaaf van je in bedwang. Aleida snoept al genoeg.’ Grijnzend vertrok hij.

Vergeer en Aleida wachtten beiden met iets te zeggen tot het geluid van de brommer was weggestorven. Daarna vertelde Vergeer met veel omhaal van woorden dat hij bij het opmaken van de kas had geconstateerd - hij had het twee keer nageteld - dat er niet zo veel geld in zat als er in had moeten zitten. Kon zij zich misschien herinneren of ze ergens geld voor uit had gegeven? Of dat er iemand niet betaald had wat ze had vergeten op te schrijven?

‘Hoeveel?’

‘Ongeveer... nou, ik denk een gulden of twintig.’

Ze dacht na. Hij keek haar afwachtend aan. Ze had hetzelfde aan als 's morgens, zag hij, een witte blouse en een paarse broek van soepele stof. Ze droeg altijd hetzelfde soort kleren. Alleen de kleuren wisselden. Soms dreef ze de spot met de bonte overhemden die Vergeer 's zomers wel eens droeg. Op zijn beurt plaagde hij haar met het feit dat ze langer was dan hij. Hij was tevreden over haar werk. Stel dat hij haar niet kon vertrouwen, hoe vond hij zo gauw iemand die hij wel kon vertrouwen?

‘Nee, ik kan me niets herinneren.’

Hij drong aan, maar vergeefs. Ze zette koffie voor hem - zelf dronk ze geen koffie - doorpratend vanuit de keuken. Hoe was het met zijn vrouw, wilde ze weten.

‘Hetzelfde. De ene dag wat beter dan de andere.’

Ze zette de koffie voor hem neer, ging zitten en keek hem aan. Haar zwijgen maakte hem nerveus.

‘Als je het op de lange duur bekijkt...’ Hij roerde lang in zijn kopje. ‘Eigenlijk alleen maar achteruit. Langzaam maar zeker.’

Ze knikte met een ernstig gezicht.

In de gang, terwijl hij zijn jas stond aan te trekken, vroeg ze om opslag. Ze deed de laatste tijd meer verantwoordelijk werk vond ze; ze stond hele middagen alleen in de winkel.

‘Je hebt anders vanmiddag vergeten de oven uit te zetten.’

Ze haalde de schouders op. ‘Jij vergeet ook wel eens wat.’

Vergeer wist niet zo gauw wat hij moest antwoorden. Hij beloofde erover na te zullen denken.

Zijn vrouw zat naar de televisie te kijken. Ze had niets aan de afwas gedaan, zag hij, toen hij langs de keuken liep. Hij ging naast haar op de bank zitten.

‘Wil je geen koffie?’ vroeg ze. Ze glimlachte.

Hij stond op. ‘Oh ja, natuurlijk.’

‘Ik heb al gezet.’

Hij hoorde de trots in haar stem en omhelsde haar. ‘Ellie, wat goed!’

Toen ze naast elkaar in bed lagen, zij op haar rug en hij op zijn zij, al bijna in slaap, zei ze ineens voor zich uit in het donker: ‘Gek eigenlijk, vroeger hadden we vaak ruzie. Sinds ik ziek ben haast nooit meer.’

‘Hadden we vroeger vaak ruzie?’

‘Hou je nou maar niet van de domme. Behoorlijk. Hij kan me gewoon niet uitstaan, dacht ik wel eens. Ik kon jou ook wel eens niet uitstaan, maar dat was dan om iets bepaalds en dat ging ook weer over. Jij zag mij helemaal niet zitten, eigenlijk.’

‘Je overdrijft.’

‘Nee hoor. Zeker weten.’

Hij viel in slaap.

[p. 38]

De volgende middag installeerde hij haar in een gemakkelijke stoel onder de bomen in de tuin, waar nu door het verwijderen van de lijsterbes plaats was. Het was warm. Op het tafeltje naast haar legde hij een stapeltje tijdschriften. De buurvrouw zou om drie uur komen en thee zetten. Toen hij om half zeven thuiskwam, zat zijn vrouw weer binnen. Ze vond het saai buiten, zei ze.

‘Alleen maar groen om je heen. Je ziet niks daar.’

‘Ik had toch die bladen voor je neergelegd. Vanmorgen net gekocht. Voor jou.’

‘Ja, lief van je.’ Ze knikte en wachtte even. ‘Ik geloof dat dat niet meer aan mij besteed is. Ik kan niet meer lezen. Mijn gedachten willen niet meer, net als mijn benen.’

‘Onzin!’ riep hij. ‘Dat komt omdat je altijd aan je ziekte zit te denken. Dat is logisch. Je moet eens proberen daar wat minder aan te denken.’

Moedeloos schudde ze haar hoofd en vroeg of hij niet wat bloeiende struiken daar achter in de tuin kon zetten, dan had ze wat kleur om haar heen.

‘Ik ga van de week wel een keer naar het tuincentrum.’

Toen hij Aleida de volgende dag vroeg of ze deze week nog een middag extra wilde werken, informeerde ze of hij al over opslag had nagedacht. Vergeer antwoordde dat hij er nog niet uit was.

‘Ach, laat eigenlijk maar. Ik loop er toch al een tijdje over te denken om eens iets anders te gaan doen. In een kledingzaak of zo.’

‘Jij in een kledingzaak?’

‘Ja. Wat maakt het uit? Ik werk hier toch ook niet omdat ik zo dol ben op gebak?’

‘Nee nee,’ mompelde hij. Ze nam inderdaad zelden iets mee uit de winkel, alleen brood. ‘Ga je dan werken in een winkel voor grote maten?’

Ze lachte. ‘Pestkop. Ja, waar ze kleren verkopen voor te dikke mannen.’

‘Ik ben niet dik!’

‘Zei ik dat dan?’

Het tuincentrum lag aan de rand van de stad. Op deze doordeweekse dag liepen er weinig mensen rond. Vergeer nam de tijd om alles wat er stond aandachtig te bekijken. Op de andere middagen dat hij niet in de winkel stond, had hij de handen vol aan opruimen, de was doen en de verzorging van zijn vrouw. Op zijn gemak liep hij heen en weer. Af en toe drong het helemaal niet tot hem door waar hij naar had staan kijken en moest hij weer terug. In de rij bomen achter het tuincentrum zat een vink te zingen. Af en toe passeerde er een trein, waarna de stilte weer langzaam terugvloeide. Hij kwam thuis met een paarse buddleia. Ellie vond hem mooi.

‘Dit is een struik voor vlinders,’ zei hij. ‘Wij hadden er vroeger thuis ook een. Ik weet nog dat mijn vader die plantte. Een pracht van een struik was dat. Toen ik het huis uit ging, was hij wel twee keer zo groot geworden. We hadden altijd vlinders in de tuin.’

De volgende dag draaide hij haar tuinstoel in de richting van de buddleia. Er danste een koolwitje om de bloemtrossen heen. Voorzichtig liet hij haar in de stoel zakken. ‘Je zult eens zien hoe mooi dat is.’

Toen hij na zijn werk thuiskwam, zat ze weer in de kamer. Het was er benauwd. Aan haar gezicht zag hij al dat er iets mis was gegaan.

‘Die vlinders,’ zei ze nors. ‘Ik word er gek van. Dat fladdert de hele middag maar rond je hoofd. Ik krijg er de zenuwen van. Kun je hem niet weghalen, die struik?’

Vergeer liep de tuin in. Drie verschillende vlinders dansten rond de buddleia in het laatste streepje zonlicht dat tussen de huizen door viel. Hij ging in de stoel van zijn vrouw zitten en liet zijn hoofd tegen de rugleuning rusten. Een vlinder zette zich op zijn hand.