Hollands Maandblad. Jaargang 1992 (530-541)

[p. 20]

Het Genootschap
Paul van Capelleveen

Een in sloomheid vastgebakken minachting voor mensen was het, die ik binnen de kring van het Genootschap - en nergens anders zo duidelijk - heb ervaren.

Waren het geen vrienden die elkaar in het oog hielden? Nee. De vriendschappen die zij sloten, werden geen vriendschappen voor het leven. Sommigen deden af en toe vertrouwelijk tegen elkaar, enkelen waren echt intieme vrienden, maar de meesten ontmoetten elkaar toevallig en gingen, ook bij toeval, weer ieder een andere kant op. Soms vond een scheiding plaats na onverkwikkelijke ruzies en deze scheiding van geesten zou misschien geen ‘toeval’ maar ‘noodlot’ moeten worden genoemd, als dat niet een veel te zware term was voor een zo studentikoos-lichtzinnige tent als het Genootschap. Het moet dus een geluk zijn geweest dat enkele leden elkaar verbitterd de rug toekeerden. Wat anders dan een geluk?

Wanneer het geluk in een symbolische vorm wordt voorgesteld, dan toch in eerste instantie als een perfecte cirkel en niet als een aan wispelturigheid lijdende veelhoek. In de wat kille schoot van deze vriendenkring evenwel leerde ik een andere vorm van geluk herkennen: het geluk van de afstandelijkheid, het geluk van de eenzelvigheid, het stekelige geluk van de opgerolde egel. Het geluk dat er niet uit bestaat de strijd aan te binden tegen verdachtmakingen of vergissingen; het geluk dat buiten de overwinning kan; het geluk dat de kluizenaar en de monnik ondervinden wanneer zij, door een willekeurige aanleiding, de noodzaak voelen zich terug te trekken in hun schulp, zonder hoogmoed, zonder bijgedachten ook. Dit geluk heeft geen ideale vorm; het lijkt verdacht veel op een gedwongen vertrek - en toch, het is vrijwillig. Zo kan het voordelig zijn dat anderen zich niet met je bemoeien. De desinteresse voor je gedachten, je eigenaardigheden en je verleden heeft ertoe geleid, rechtstreeks, zonder omweg, dat je jezelf losliet en dat het woord ‘ik’ minder en minder opdook in je hoofd. Nooit eerder zag ik mijzelf onderworpen aan die alles van zich afstotende desinteresse. Het ging niet om een min of meer manifest gebrek aan interesse, maar om desinteresse van het zuiverste soort, dat in mijn geval wonderen verrichtte als een onbetaalbaar medicijn. Er was vroeger altijd iemand die informeerde naar mijn huiswerk, naar de boeken, of nog vroeger: mijn postzegelverzameling; of later: of het leven in die andere stad mij beviel. Lullige vragen waarop ik lullige antwoorden gaf. Waar is waar: het was eerder ongewoon als mensen je uithoorden over je gedachten en het was er de tijd niet naar dat ze, of ze nu jong waren of al wat ouder, elkaar deelgenoot maakten van belevenissen of overtuigingen die iets ruimer om je heen vielen dan het krap zittende hemd van de normale, dagelijkse beslommeringen. Niemand hield zich bezig met de diepte of ondiepte van je geloof; de heftigheid van je misantropie; je verhouding tot de dingen. Alles wat niet in cijfers werd uitgedrukt, stond onder verdenking en liet lege plekken na in de herinnering. Vooral de economie bepaalde de politiek. Vooral de politiek bepaalde het nieuws. Vooral het nieuws bepaalde het gesprek.

Maar onder studievrienden en familieleden liet zich een verbondenheid voelen die binnen het Genootschap niet bestond. Daar was de onverschilligheid een statuut, een voorwaarde. Onwillekeurig verschafte deze desinteresse je een volkomen nieuw aandachtsgebied. Niet langer hield je je met je eigen interesses bezig of onderzocht je de eigen positie in die kleine wereld van je, maar je richtte je blik naar de mensen die hun minachting voor anderen als een pantser droegen. Je bestudeerde hun bewegingen, hun stemgeluid en oogopslag. Hun gedrag moest je observeren. Het was je al snel duidelijk dat dit geen mensen waren, maar onderwerpen voor de boeken die ze zelf schreven. Ze reduceerden zich bewust tot kartonnen poppen. Het heeft mij jaren gekost om erachter te komen wat hun drijfveren waren en waarom ze zich uitsloofden onaardiger te zijn dan wie ook.

Was ik een bijzonder naïef ventje als ik niet om de zoveel tijd dacht dat ze zelfgenoegzaam waren en niet zag hoe sommigen elkaar gebruikten in hun carrièrezucht: zo weinig ambitieus als ik was, kon het me niet

[p. 21]

opvallen. Wel zag ik dat hun jaloezie steeds sterker bleef dan hun nieuwsgierigheid. Hun angst voor eerlijkheid, hun angst voor openheid en hun angst voor seksualiteit riepen hun angst voor woorden wakker. Er werd wat afgesnauwd en verzwegen om deze angsten onder tafel te werken.

Toch hield ik aan dit quasi-vijandige kamp drie minnaars over, dat wil zeggen: de een volgde de ander op en ik sleepte ze weg uit die onverschillige wereld. Hun invloedssferen overlapten elkaar en uiteindelijk hield ik er één over en schuifelden de andere twee terug naar de achtergrond. Drie minnaars in successie: mijn allereerste minnaar, mijn eerste grote liefde en mijn eerste volwaardige minnaar. Drie verschillende mannen, met slechts twee overeenkomsten. Ze waren alle drie ouder dan ik en ze waren, toen ik ze leerde kennen, alledrie lid van dit vreemde Genootschap.

De verleiding was ongeliefd in die tijd. Dat gold zowel voor de seksuele als voor de literaire verleiding. De middelen die je gebruikte om iemand te verleiden - woorden en blikken en gebaren - stonden in dit Genootschap van onverschilligen niet hoog aangeschreven. Het Genootschap bestudeerde het raakvlak van de homoseksualiteit en de literatuur en helde liever niet over naar seksualiteit zelf of naar de literatuur als geheel: van een raakvlak kun je tenslotte net zo makkelijk afdonderen in de diepte van het niets als van een platte wereld. De weinigen die zich graag overgaven aan de liefde voor jongelui of literatuur en kunst - kunst werd beperkt tot een ansichtkaart van een schaarsbebroekte heilige - schoven niet voor niets langzaam maar zeker naar de periferie van het Genootschap, als alleengelaten damstenen die geen rol meer zullen spelen. De verleiding maakte inbreuk op de persoonlijke vrijheid, vonden sommige leden. Alles wat het individu ertoe bracht iets anders te ondernemen dan hij van tevoren zelf had bekokstoofd, riekte naar intimidatie. Alles wat aanspraak maakte op aandacht vertegenwoordigde vanzelfsprekend een autoriteit, een kwaadwillig systeem. Verleiding kwam in deze visie neer op berekening, op zoete broodjes, op slaafsheid en verstoorde in al die gedaanten de spontaniteit van de eigen geest. Ook zo'n woord waarvan de betekenis in de praktijk naar niets smaakte.

Hoe kwam dat zo? Het Genootschap zetelde in Nijmegen, waar een onvaste hand marxisme en katholicisme verknipte tot een wazige theorie. Ik begreep niets van deze theorie, maar de praktische consequenties ervan ondervond ik aan den lijve. De homoseksualiteit was in Nijmegen iets raars overkomen: deze vorm van de liefde werd er de inzet van een politieke strijd, die geformuleerd werd door jonge studenten die zich de Rooie Flikkers noemden. Het Genootschap echter werd opgericht door anderen die een intellectuele distantie propageerden als tegenwicht voor de verpolitiekte homoseksualiteit. Zij waren geen rooie flikkers, maar hielden terdege rekening met de sarcofagen waaruit deze radicale jongens - een spoor van windsels achter zich latend - naar Den Haag waren getrokken om er hun politiek van de confrontatie in daden om te zetten. Voor buitenlandse ambassades, liefst de Engelse of de Amerikaanse, stonden jongens elkaar urenlang demonstratief en lachend te kussen, te omhelzen en in de kont te knijpen. In homobars waar leer en kettingen gedragen werden als een uniform en waar snorren en baarden voor een imitatie van cowboys en smerissen zorgden, trokken ze binnen in vrouwenkleren van het heteroseksueelste soort. Bij optochten door het centrum van de stad droegen ze nauwelijks nog textiel dat voor kleding kon doorgaan. De verleiding kwam, kortom, op straat als een wezen dat zich niets gelegen liet liggen aan de muren die vrouwen van mannen en homoseksuelen van heteroseksuelen moesten scheiden. Hun pamfletten las ik destijds niet en ik zou er geen jota van begrepen hebben. Te kraaiend, abstract, te veel belovend. In het Genootschap waren aanvankelijk nog sporen te vinden van deze radicale opvattingen die in een paar jaar tijd zouden verbleken. Maar of men nu radicaal was of geduldig, of men nu aan politiek deed of aan literatuur, de theorieën kon men niet ontlopen. Drie principes kleurden het leven: mooi is niet mooi, leuk is niet prettig en liefde is een mooi woord voor machtsspelletjes die je onleuk behoort te vinden.

Door deze reserve werd mijn eerste minnaar niet mijn eerste liefde en beschouwde mijn tweede minnaar mij lange tijd (bijna twee-en-een-half jaar) als maar een van zijn vele liefdes en zeker niet de belangrijkste. Beiden verboden zichzelf verliefd op mij te worden. De eerste hield mij, toen hij zijn verliefdheid niet in liefde wilde zien verkeren, op een afstand die ik nooit meer heb kunnen overbruggen. De tweede weigerde te geloven in zijn liefde voor mij en als hij mij aan iemand moest voorstellen, dan was ik nooit ‘zijn vriend’, maar ‘een vriendje’. Dat stak. In beide gevallen lag de schuld bij mij, of liever: de fout. Ik was te aanhankelijk. Na onze eerste

[p. 22]

gezamenlijke nacht merkte mijn eerste minnaar zelfs op, verbaasd tot op het bot, dat ik zo lief was. Liefde maakte inbreuk op hun vrije leventje. Zij wilden zelf de grenzen van hun verhoudingen vaststellen en bewaakten die grenzen met een leger aan rationele overwegingen. Ze wilden voor geen prijs geleefd worden door hun liefde. Je hoefde je weinig moeite te getroosten om als een indringer te worden beschouwd. Wat ik deed, mocht geen naam hebben, ik besefte niet dat ik mij op verboden terrein bevond: ik overstelpte ze met kussen, ze neukten me, we praatten, ik deed niet schichtig over seks, en drank ging er ook makkelijk in, ik groeide ze boven het hoofd, ik veranderde, ik hield van hen. Dat deed de deur dicht.

Om mij te omhelzen, moesten ze stilstaan of zelfs in bed gaan liggen. Wat een oponthoud! Terwijl ze elders al wandelend konden klaarkomen, aan het zicht onttrokken door de struiken rond de Barbarossa-ruïne, gratis, zonder inspanning, zonder tijdverlies, woordeloos. Na afloop repten ze zich naar huis om hun ‘zelfontplooiing’ voort te zetten en om een bad te nemen in hun onafhankelijkheid. In hun vrije wereld was ik een booswicht in schaapskleren. Natuurlijk werd ik vriendelijk behandeld, vertederd toegesproken, gastvrij onthaald, want ik was jong en dom en willig, maar naarmate de relatie langer duurde, kostte het hen na mijn vertrek steeds meer moeite zich op een ander te concentreren. Zonder het te beseffen, ontregelde ik hun leven. Misschien niet alleen door mijn willigheid, ook door mijn zwijgzaamheid waarmee soms niets te beginnen viel, of de gespannenheid die het verlangen naar seks dubbel onderstreepte. Die gesteldheid vereenvoudigde onze omgang niet en wellicht was de weigering om meer van mij te houden dan zijn verliefdheid hem al ingaf voor mijn eerste minnaar de enige manier om te ontsnappen aan deze spanningen. Uit welke bron welde die spanning op?

Mijn eerste seksuele ervaringen waren met een meisje. De eerste zoen van een jongen kreeg ik op schrift. Het was die eerste minnaar die mij - voor wij elkaar ooit gezien hadden - aan het slot van een van zijn lange brieven een papieren kus toezond en die mij kort daarna in Nijmegen (waar ik weliswaar geboren werd, maar slechts enkele jaren woonde) ‘ontmaagdde’. Ik weet nog dat ik dat woord zelf in de mond nam. Ik woonde toen in een kleine kamer aan een ruitvormig Haags plein.