Hollands Maandblad. Jaargang 1990 (506-517)

[p. 34]

De stukkenvrager
H. Brandt Corstius

De tweede Albert Verweij-lezing die ik op 16 november in de Leidse Pieterskerk hield, begon ik zo:

Dertig jaar geleden lag Den Haag nog ver van Amsterdam. Iemand die in Leiden had gestudeerd, daar práátte je niet mee. Toch begaf zich dertig jaar geleden een groepje aankomende intellectuelen, vijfentwintig jaar oud, naar de Burnierstraat in een Haagse buitenwijk, waar Bert Poll de plannen voor zijn Hollands Weekblad ontvouwde.

Het werd later dan de laatste trein, en we reden met zijn allen terug in de bestelbus van Dick Hillenius. Het gesprek ging over Poll. Niemand van ons las ooit het Vaderland, waar Poll toen redacteur van was.

Sommigen van ons zagen in hem de nieuwe Menno ter Braak, anderen een toekomstig minister, ja één van ons zei zelfs dat ze hem als toekomstig minister-president zag. Hoewel het Leids en Haags was, besloten we in het Hollands Weekblad te gaan schrijven.

Mijn verhouding tot Bert is in die dertig jaar onveranderd hetzelfde gebleven. Hij belde me elke maand op voor een ‘stuk voor HET maandblad’. Eén keer keek ik naar iets spannends op de televisie en vroeg ik hem later nog eens te bellen. Hij was razend: ‘De te-le-vi-sie!’ Ik legde hem uit dat televisie de nieuwste kunstvorm was. Hij liet zich overtuigen en beval dat ik een serie stukken over televisiekunst moest schrijven.

Er is geen persoon na de oorlog aan te wijzen die zoveel literair en journalistiek talent



heeft ontdekt en/of aangemoedigd als Bert Poll. Er werd vaak wat lacherig over hem gedaan. Uw vereniging heet voor eeuwig ‘De Club van Poll’. Maar hoewel elke tijdschriftleider en elke krantenhoofdredacteur vijanden maakt, niemand twijfelde ooit aan zijn eerlijkheid, en aan zijn oprechte, tegenwoordig haast ouderwetse, wens: de cultuur te bevorderen.

In de lezing die ik voor vanavond bedacht heb, komt zijn naam voor. Voor u nu denkt dat ik die naam erin heb verwerkt omdat Bert Poll deze week is overleden, wil ik dat gedeelte er even uithalen.

Het gaat om een van de mysteries in het leven en werken van Eduard Douwes Dekker. Ik ga daar straks nog uitvoeriger op in. De vraag is: waarom schreef hij, na zijn succes, jarenlang nauwelijks iets?

Algemeen wordt aangenomen dat zijn opnieuw beginnen te schrijven in 1871 mede wordt veroorzaakt door het verschijnen van G.L. Funke als zijn uitgever. Maar hij ontbeerde niet alleen een zakelijke en sympathieke uitgever.

Van 1860, toen hij met Max Havelaar debuteerde, tot zijn dood in 1887, heeft Dekker nooit het geluk gekend een redacteur van een cultureel tijdschrift of van een krant te kennen, die hem aanmoedigde, betaalde, verdedigde, hem een plaats gaf waarin hij zijn ideeën kon uiten. In Rusland, in Frankrijk, in Engeland, had je een paar culturele tijdschriften met redacteuren, vaak zelfs schrijvers, die auteurs ontdekten en pousseerden. In Nederland waren ze er kennelijk niet.

De Gids, met Potgieter, die, het is uit de Brieven en Documenten duidelijk, Multatuli een over het paard getilde opschepper en zedeloze nar vond, wilde hem niet. Huet moest zelf bij De Gids verdwijnen wegens een lichte vorm van majesteitsschennis. Huet was redacteur bij de Oprechte Haarlemse Courant, maar hij gaf Dekker alleen een lullig, anoniem, slechtbetaald baantje als overschrijver uit Duitse kranten. Huet had natuurlijk Dekker naar voren moeten schuiven in die krant of in een andere. Als er in die tijd een Poll had geleefd, dan zou hij in Dekker het

[p. 35]

talent gezien hebben, en dan had hij de omstandigheden gemaakt waarin Dekker, met al zijn grilligheden, had kunnen werken. Van Lennep en Van Vloten waren misschien niet zo bekrompen als Potgieter, maar ze werkten Dekker, na een aanvankelijke periode van ‘vriendschap’ alleen maar tegen.

De vergelijking met Menno ter Braak zal dezer dager in de inmemoriams gemaakt worden. Dat gaat dan op de wijs van: we eren Poll door hem met Ter Braak te vergelijken.

Ze zijn inderdaad vergelijkbaar voor wat betreft hun afkomst, hun ernst, hun loyaliteiten. Maar er zijn ook verschillen, en die zijn vaak in het voordeel van Poll. Niemand weet natuurlijk hoe Ter Braak zich ontwikkeld zou hebben als hij 63 jaar had mogen worden.

Maar uit beider werk is af te leiden dat Ter Braak wel goed boeken en auteurs kon wégschrijven, iets dat Poll met veel meer moeite deed, maar dat Ter Braak minder open stond voor nieuwe dingen en mensen, minder entoesiasme kon opbrengen, minder zichzelf zag als een heraut die iedereen opriep om mee te doen aan het avontuur van de cultuur, maar meer als een poortwachter die iedereen tegenhield die niet tot zijn enge coterie behoorde. In de krant en in het maandblad van Poll publiceerden zowel Willem Frederik Hermans als Dick Hillenius, zowel Karel van het Reve als Andreas Burnier, zowel



Maarten 't Hart als Rudy Kousbroek. Nu, die waren er zonder Poll ook wel gekomen. Maar langer is de rij van schrijvers die bij Poll gedebuteerd zijn.

Wonderlijk was hoe hij altijd ontsnapte aan de voor de hand liggende verleiding om zijn dubbele positie als leider van het Cultureel Supplement en redacteur van het Maandblad, te misbruiken. In een krant lezen veel meer mensen je, en een krant betaalt beter. Een ander zou misschien de krantenschrijvers gechanteerd hebben dat ze nu toch ook iets voor zijn maadblad moesten doen. Of andersom: debutanten die hun verhalen of gedichten in het Maandblad wilden hebben, had hij kunnen dwingen saaie taakjes voor de krant uit te voeren. Niemand heeft ooit zo iets ervaren. De hoofdredactie van NRC Handelsblad heeft altijd begrepen dat Berts neven werkzaamheden bij maandblad en OKW-club, alleen maar goed waren.

Ik moet hem honderden malen teleurgesteld hebben als ik stukken, recensies, hele series columns, in andere kranten en tijdschriften plaatste, maar hij liet dat nooit merken. Integendeel: hij praatte daar dan entoesiast over, en wist de gevaarlijke combinatie van werkgever, stukkenvrager, medeschrijver en vriend in zijn persoon te verenigen.

Hij koos altijd tegen de instanties, de ministers, de uitgevers, de mensen aan de zijkant, en vóór de creatieven, de schrijvers, de kwaaien. Toen de uitgever van het Maandblad bezwaar begon te maken tegen het polemisch proza van twee studenten die zomaar echte professoren belachelijk maakten, twee auteurs die Bert uit het niets tevoorschijn had getoverd, had een andere redacteur die wilde jongens misschien wat getemperd, of ze minder vaak geplaatst. Poll zocht en vond een andere uitgever.

Zoals Poll deed en was, dat lijkt vanzelfsprekend - zo hoort het immers - maar het is niet vanzelfsprekend. Dekker heeft in de 27 jaar na Max Havelaar geen Poll ontmoet. Ik gelukkig wel.