Hollands Maandblad. Jaargang 1990 (506-517)

[p. 31]

Guirlandes tegen de wolken
Kester Freriks

De eerste glimp die ik van K.L. Poll opving kwam in de gedaante van een kapstok. Vlak ervoor was ik het oude gebouw van het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad aan de Nieuwezijds Voorburgwal 303 binnengegaan. De burelen van de krant waren toentertijd gevestigd in de voormalige opslagruimte van modehuis Gerzon in Amsterdam.

Beneden in de vitrines waren de kranten van de vorige dag tegen een fluwelen achterwand met spelden vastgeprikt. De voorgevel van het overigens onaanzienlijke gebouw bestond uit een glas-in-lood raam, vele malen hoger dan breder. Achter die veelkleurige glazen wand gleed de lift omhoog naar de eerste verdieping. De ‘krant’ lag nog een etage hoger. IJzeren kantoormeubilair stond her en der. Affiches, koffiebekertjes, typemachines van het merk Olympia, reusachtige houten archiefkasten die over een ultrakort railsje verreden konden worden. En dan rechts van de deur de kapstok. Ik wankelde wat op de drempel. Tussen mij en Lien Heyting zo'n tien meter verderop (zij zou me aan K.L. Poll voorstellen) liep dwars door het kantoor een denkbeeldige diagonaal. Ik stapte op haar toe, zwenkend langs de scherpe hoek van een bureau en een op drift geraakte stoel, proberend die diagonaal in haar richting te volgen. Mijn enkels dreigden te zwikken.

Achter de kapstok hield zich nog steeds een lange, bebrilde gestalte schuil die ietwat voorover stond gebogen. Uit het lood.

De weg naar het schrijverschap is een onzekere. Wie een typoscript heeft voltooid vraagt zich af naar wie het materiaal toe te zenden. Meteen naar een uitgever of eerst naar een tijdschrift? En dan: welk tijdschrift? In oktober 1978 besloot ik voor het eerst een verhaal naar een gerenommeerd literair tijdschrift te sturen.

Ik woonde al enkele jaren in Amsterdam, had een omvangrijk boekwerk geschreven waar ik nog steeds uit put, zonder ooit aan publikatie ervan gedacht te hebben. Het boek moest een sluimerend bestaan leiden, vond ik, langzaam rijpen. Ooit zou er niets van overblijven, want zoals je een trui in het niet kunt laten verdwijnen door er draad na draad uit te trekken, zo wilde ik dat typoscript van meer dan duizend bladzijden (deel 1 en deel 2) uiteindelijk laten vervluchtigen door er verhaallijn na verhaallijn uit los te halen.

In een vlaag van energie schreef ik eind '78 in enkele dagen tijds een verhaal, Indonesische biografie. Ik typte het uit op een ouderwetse handslagmachine, sloot het in een enveloppe en stuurde het op naar het Hollands Maandblad in Den Haag. Redacteur: K.L. Poll.

Op een regenachtige zondagavond gooide ik het verhaal in de brievenvus. Maandag moet het aan de Raamweg 41 zijn gearriveerd. Dinsdag moet de redacteur het hebben gelezen (want later vernam ik dat dinsdag zijn Hollands Maandblad-dag was) en deelde hij mij zijn enthousiasme diezelfde dag nog per brief mee, die ik woensdag ontving.

Waarom Hollands Maandblad? Ik had het tijdschrift vaak aan de leestafel van de bibliotheek gelezen, maar dat gold eerlijk gezegd ook voor Tirade, De Gids en De Revisor. Wat me aantrok in het Hollands Maandblad waren de bijdragen over het voormalige Nederlands-Indië, geschreven in een toon die nooit larmoyant was, eerder koel, analyserend, met af en toe een flits van lyriek en emotie door de zinnen. Bovendien lieten de auteurs van die bijdragen de lezer in het ongewisse of deze nu puur fictie las of documentair proza. De beide genres beïnvloedden elkaar in de kolommen van het Hollands Maandblad, gingen met elkaar aan de haal,

[p. 32]

het ene genre maakt het andere nog mooier dan het was.

Op het ogenblik dat de envelop in de bus gleed, vroeg ik me nog een second vertwijfeld af of ik de andere bladen niet had benadeeld (jeugdige hoogmoed!) met de keuze voor het tijdschrift uit Den Haag. Maar nee. De keuze was gemaakt, veel intuïtiever dan hierboven beschreven, en in dergelijke beslissingen waarin niemand je raad kan geven moet de intuïtie je influisteren. (Ik hoor weleens over debutanten die het hele literaire circuit hebben afgegraasd, bij beroemde schrijvers over de vloer komen en al schrijvers hebben geïnterviewd nog voordat ze zelf met hun eerste boek op het toneel verschijnen. Dat is niet klassiek. Klassiek is: nog net drie-en-twintig zijn, voor kwartjes het typoscript gefotokopieerd, tienmaal begonnen aan de begeleidende brief totdat de elfde alleen nog maar de mededeling bevat dat een verhaal is bijgesloten opdat de geachte redacteur het met plezier leest, met vriendelijke groet, verstuurd op een oktobernacht, met onrustig hart thuiskomen.)

K.L. Poll schreef zijn brieven altijd met de hand. Sinds de eerste van zijn brieven die ik in 1978 ontving en de laatste in de zomer van dit jaar is het handschrift nauwelijks veranderd en op indrukwekkende manier zichzelf gelijk gebleven.

Voordat ik hem ontmoette in 1981 hadden wij een intensieve briefwisseling achter de rug. Op de avond na zijn begrafenis op 17 november heb ik al zijn brieven na elkaar gelezen; ik was te verbaasd over zijn overlijden om die avond tot iets anders te komen en ik wilde ook niets anders doen. Die verbazing wisselde af met opstandigheid en ongeloof en niet weten wat allemaal te denken van de dood. Ik dronk er een glas rode wijn bij omdat koud mineraalwater me een onhoffelijke geste leek jegens de man van wie we die middag afscheid hadden genomen in de vliegende storm met regenvlagen.

Het handschrift van K.L. Poll was een guirlande, in blauwe inkt uit de pen gevloeid. Sommige letters stonden los, andere waren met sierlijke halen met elkaar verbonden. Al voordat ik de aflevering van het Hollands Maandblad met mijn eerste publikatie erin van de deurmat had geraapt, had de redacteur alweer een nieuw verhaal ontvangen, met de begeleidende brief dat er weldra een bundel in typoscript zou volgen: Grand Hotel Lembang. Dat was in februari 1979. Toen werd het stil vanuit Den Haag. Geen brief, geen reactie. Dat de telefoon ooit zou gaan met K.L. Poll aan de lijn was uitgesloten. Nee, de postbode moest het verlossende bericht brengen.

Op de zonnige middag van Tweede Pinksterdag draaide ik het nummer in Den Haag, dat immers in elke aflevering van het Hollands Maandblad staat. De beslissing kostte me dagen. Vooral de keuze van het juiste

[p. 33]

tijdstip zorgde voor paniek. Eind van de ochtend, begin van de middag, 's avonds? Het werd eind van de middag, zo tegen half vier. Mooie tijd, theetijd. ‘Met mevrouw Poll’, klonk het zomers opgewekt aan de andere kant van de lijn. Al mijn angsten verdwenen. Deze feestelijke stem was een gunstig voorteken. Van haar man kreeg ik vervolgens te horen dat hij de verhalen in de tuin had gelezen en dat een brief onderweg was. Deze brief ontving ik daags erop en begon op prachtige wijze hartelijke en enthousiasmerend: ‘Uw verhalen klinken nog na in mijn hoofd. Ik heb ze in de tuin gelezen...’

Meteen na toestemming tot publikatie van het boek in de Hollands Maandblad-reeks ontving ik spoedig een brief van K.L. Poll dat ik bij uitgeverij Meulenhoff nu alles zelf moest regelen. Het boek was aangeboden en geaccepteerd, ik mocht contact opnemen wat betreft omslag, tekst op het achterplat.

Ik stond, even, helemaal alleen.

Nadat ik K.L. Poll had ontmoet tussen de stalen, met paperassen bezaaide schrijfbureaus van NRC Handelsblad mocht ik Bert zeggen. In de brieven hield ik het echter nog geruime tijd bij K.L.

Niet lang na de begrafenis op de Gemeentelijke Begraafplaats verhuisde ik weg uit Amsterdam. Naar de Nassaukade en de Leliegracht had Bert Poll me zijn brieven gestuurd, schreef ik hem de mijne.

Zijn gedichten begon ik te lezen. Een regel schiet me vaak te binnen, zonder dat ik er veel moeite voor doe. Ik moet uit het hoofd citeren, de bundel is ergens tussen de andere boeken weggeborgen in een verhuisdoos, die weer tussen andere verhuisdozen staat. Die regel luidt bij benadering (maar zo zit hij in mijn hoofd): ‘Als ik oud ben / dwaal ik door het Bohemer Woud.’ Eenvoudige, trefzekere poëzie, met een mengeling van somberte en lichtheid die telkens opgetogen maakt. Zijn grote artikelen en reisverhalen (uit bij voorbeeld de Verenigde Staten) hadden diezelfde energieke toon, de toon die in jongensboeken zo aanstekelijk werkt. En ik durf deze vergelijking te maken omdat Bert Poll vaak over zijn herinneringen aan jeugdboeken heeft verteld. Ik geloof dat Dik Trom een van zijn favorieten was. Dat verbaast niet: er spreekt iets avontuurlijks uit de manier waarop Bert Poll als dichter èn journalist èn schrijver èn redacteur van het Hollands Maandblad door het leven ging en ook uit de wijze waarop hij jonge, beginnende auteurs begeleidde. Een tijdlang was je bij hem in goed gezelschap, totdat hij misschien vond dat je te veel op hem steunde en dan hoorde je maanden niets. Aan die stilte



kwam vervolgens weer een eind door een brief of, later, een telefoontje.

Voordat het eerste boek verschijnt is er bijna altijd een verhaal of een gedicht dat naar een literair tijdschrift gaat. Omringd door schrijvers uit dat tijdschrift begint iemand zijn eigen stijl te zoeken en zijn weg te vinden in de letteren. De een is verknoopt geraakt met Tirade, de andere met Hollands Maandblad. Al wordt weleens beweerd dat de tijdschriften op elkaar lijken, voor beginnende auteurs geldt dat niet. Zij voelen zich verbonden met het tijdschrift van hun debuut, en dat niet alleen uit loyaliteit. De keuze voor het Hollands Maandblad is ook de keuze om trouw te blijven aan de intensiteit waarmee het schrijven alweer een tijd terug ooit is begonnen.

K.L. Poll heb ik jarenlang gekend als de man achter de brieven. Voor zijn dood en ook erna heb ik vaak gedacht dat het altijd zo had moeten blijven. Aan iemand in Den Haag verhalen toesturen waarop dan een schriftelijke reactie volgt, en ten slotte het tijdschrift zelf met de bijdrage daarin afgedrukt. Ook de proeven corrigeerde Poll.

Sinds die dag bijna tien jaar geleden dat hij te voorschijn stapte vanachter de kapstok is er veel veranderd. De glans van het nieuwe, de eerste brief en het eerste ‘mijn’ Hollands Maandblad, komt echter niet meer terug. Als hij opbelde zei hij: ‘Ik vraag je voor iets groots.’ Dan wist je dat zijn vraag onherroepelijk was. Hij gaf je aldoor het gevoel dat wat je schreef onherroepelijk moest zijn. Zo niet, dan schortte er iets aan stijl en inhoud.

Zijn brieven komen binnenkort te voorschijn uit de verhuisdozen. Dan zal ik ze weer lezen, met de storm van die dag in november waaiend in mijn oren. En ik zie weer de takken van de bomen die al zwiepend en zwaaiend guirlandes in zijn handschrift tegen de wolken schreven.