Hollands Maandblad. Jaargang 1990 (506-517)

[p. 35]

In de paleizen
A.L. Schneiders

Er is een paleizen-architect, een bouwkundige van Frans-Tunesische afkomst, die niet anders doet dan paleizen bouwen, heel grote en dure. Zijn markt ligt dus vooral in arme ontwikkelingslanden. Wij vinden het maar een schandaal, al dat goeie geld onthouden aan die arme drommels daarginds, maar de werkelijkheid is alwéér anders. Ze zijn juist heel trots op die nieuwe paleizen, want ze bewijzen dat hun land echt bestaat en dat hun leider voor niemand onder doet in macht en kracht.

De opening van het nieuwe paleis van Nnumumbé hebben wij mogen bijwonen. Ze hadden daarvoor de avond van Onafhankelijkheidsdag gekozen, zodat wij de sprookjesachtige lichteffekten zouden kunnen bewonderen. Overigens had het niet veel gescheeld of het bouwwerk was niet op tijd klaar gekomen. In de laatste weken waren nog allerlei materialen en zelfs zware marmerblokken met speciale vluchten uit Frankrijk en Italië aangevoerd. In de domeinen van minister Pronk en z'n collega's kijken ze niet op een turfje. Langzaam stegen we dus naar boven in een lange rij van genodigden, de mond open van bewondering voor klaterende fonteinen en het prachtige strooilicht van puur goud over gras en water. Alleen dichte zwermen motten herinnerden aan de natuur en aan de vraag hoe lang dit alles bestand zou zijn tegen de vernietigende oerkrachten van de tropen in het algemeen en de Afrikaanse in het bijzonder. Boven ons zweefde het paleis in datzelfde gouden licht, dat de rose natuursteen een merkwaardige gloed meegaf.

Speciaal mooi vond ik het paleis niet. Glas of aluminium was er niet aan te pas gekomen; de sombere strenge muren waren alleen onderbroken door spijlen, kleine balustrades en balkons. Het meest deed het denken aan een middeleeuwse burcht in semipermanent alpengloeien. Aan de voet van het paleis volgden nog hogere fonteinen, over terrasgewijs opspringende vijvers, en al dat water gutste en klaterde of ze er hier in de droge tijd geen ernstig tekort aan hadden. Enfin, nu was het natte tijd.

Het werd een eigenaardig feest, er zat geen begin of einde aan, of ook maar een centrale gebeurtenis zoals het doorknippen van een lint of een toespraak. De president zelf was er niet bij, of hij hield zich verscholen in een van de honderden donkere vertrekken van de burcht. Het gerucht ging dat hij zelf het paleis niet speciaal had gewild, maar dat zijn adviseurs hadden gevonden dat het moest. Ook werd verteld van kilometers lange gangen die zouden leiden naar veiliger oorden ver buiten de stad. Gelukkig was voor het feest wel de legerband gekomen die natuurlijk weer heel mooi toeterde en er waren genoeg bars, beladen met whisky en champagne. Een geweldig zuipen is het geworden, een colonne vrachtauto's, een flinke kustvaarder moet er doorheen zijn geklokt. Later in de avond kwamen gasten niet meer van de bar weg met een glas of zo, maar met hele flessen vol. Hier en daar werd gedanst, de champagnefles als partner tegen de borst gedrukt. Nog wat later lagen wat notabelen in de gloednieuwe sierstruiken van de tuinarchitect, lallend of ronkend. De aanleiding van dat alles, het paleis zonder vensters, torende hoog boven onze zatte menigte uit, alsof het van een andere wereld was, van een andere tijd, nu al een stuk geschiedenis.

Van dezelfde architect staat een ander paleis in Bimboville, de hoofdstad van Bimbonia, die zich over grote afstand uitstrekt langs een breed gouden palmenstrand. Je zou denken dat het strand tegelijkertijd met de stad was ontworpen en aangelegd. Er wonen voornamelijk Fransen in slaperige witte villa's en wat Bimbonia bourgeoisie die schatrijk is. De gewone Bimboniër mag er alleen wonen als hij een pasje heeft, met apartheid heeft de president geen probleem. Toen er nog oorlog was in Rhodesië, leverde hij wapens aan Ian Smith in ruil voor biefstukken, de beste van de wereld. Ze zeggen dat de Bimboniërs zo lui zijn als het land rijk, van olie, uranium en nog veel meer. Maar waarom zou je in de verstikkende hitte staan zweten en zwoegen aan de nieuwe spoorlijn, de Transbimbonaise, als je zo mooi en rustig in het bos kan wonen?

Als je met een vliegtuig laag over het achterland van strand en oceaanbranding scheert, is het alsof je in het Paradijs kijkt, een laatste

[p. 36]

restant dat we zijn vergeten op te ruimen. De koelte onder een eindeloos scherm van boomkruinen zo hoog als kathedralen, daartussen vlakten en toverkringen van nat gras met kuddes grazende herten, buffels en olifanten. Een enkel dorp hier en daar, vergroeid met de bomen, omringd door een paar slordige veldjes. Als zij een buffel schieten kunnen ze weer een paar weken vooruit.

Je vraagt je af waarvoor president Bimbo zo'n groot paleis nodig heeft om dat eenvoudige prettige land te besturen. Minder dan dat in Nnumumbé lijkt het op een oude burcht. Het is vierkant, laag en plat en is meer een modern pantserfort maar dan wel van groen en oker marmer. Uit het paleis steken talloze electronische sprieten, vorken en bollen, niet minder dan die van een slagkruiser. Zo straks zou ik daarin mijn geloofsbrieven moeten gaan aanbieden. Ik huiverde toen ik dacht aan de notoire buien van slecht humeur waarvoor Bimbo bekend staat en aan de Duitse idealist, een ontwikkelingswerker, die na lange jaren in een kerker was weggeteerd nadat de vrouw van de president, Josephine, het met hem had aangelegd. Had hij maar even gewacht; Josephine was inmiddels alweer verstoten en naar haar familie terug. Niet dat de terreur daar erger dan elders was. Er waren een paar honderd politieke gevangenen, er werd gemarteld, maar met mate.

Het viel overigens niet mee de geloofsbrieven aan de president kwijt te raken. Het probleem was de regen, voortdurende buien met maar korte tussenpozen. De erewacht van de presidentiële Garde die mij zou opwachten kon niet tegen de regen, met hun mooie rode broeken en wijde groene mantels. Zo zat ik zaterdagochtend om negen uur klaar en wachtte. Als het gewoon wachten was geweest, maar ik zat op de rand van paniek dat het helemaal niet zou doorgaan. Bimbo was er heel goed toe in staat de zaak af te gelasten als het bleef regenen want het moest en zou met die erewacht, en hij zou mij rustig een paar weken of maanden later laten terugkomen. Weer rondhangen in dit verschrikkelijke Regent Hotel, bijna leeg, hol en pompeus met Tschaikowsky in vlagen van puur grauwe verveling uit de muren en de lege liften. Geen wonder dat die man de kolere had gekregen. Eindelijk, tegen tienen, was er plotseling commotie aan de receptie. Ik zag een viertal gehelmde ‘motards’, de zwaarste exemplaren die in outer space te vinden zijn en een heer, net als ik in jacquet, met een Hitler snorretje en een dubbelbolle gekleurde bril. Hij maakte geen gunstige, laat staan vriendelijke indruk, een in z'n slaap gestoorde schildpad. Dit moest Chef Protocol zijn, de heer Hapi Tina. Allen spraken driftig in hun mobilofoons die óf niet antwoordden, óf reageerden met verveeld metalig onbegrip.

‘Het is zover?’, zei ik. ‘On y va?’

‘Nee, nee, wacht’, zei Tina. ‘We moeten het groene licht nog krijgen.’

Meer gepraat in de mobilofoons en toen Hapi Tina: ‘Ah, merde. Weer regen. Ah, le Patron sera vexé.’

Hij keek mij aan of het mijn schuld was dat de president boos was en ik knikte hem maar meelevend toe.

Ze schenen op het punt weg te gaan zonder mij te hebben uitgelegd wat nu ging gebeuren. Afrikanen zijn nooit erg goed in het uitleggen van dingen.

‘Komt het er vandaag nog van? Het is voor mij moeilijk een volgende keer terug te komen, weet u.’ De heer Tina nam mij op van top tot teen, haalde de schouders op en zei: ‘Tout dépend du Patron, pardon, Son Excellence Monsieur Le Président. Ik weet niet zeker of hij bereid zal zijn de hele dag op u te wachten.’

Zij gingen en ik wachtte weer. Ik probeerde de tijd door te komen met lezen zover mijn onrust en de blikkerige decibellen uit de muur mij dat toelieten. Het werd elf uur, twaalf uur, ik had het al opgegeven. Ik zou een nieuwe ingewikkelde reis moeten maken om hier terug te komen en dan nog maar hopen dat dan niet opnieuw de regen de mantels van de Garde Républicaine zou bedreigen. Al die ontwikkelaars in hun smetteloze kantoren turend in hun deskcomputer, die ooit dachten dat je met wat opleiding en geld dit soort landen wel klaar kon maken voor ons model van Albert Heijn democratie. Je zou net zo goed kunnen verwachten dat bruine beren bier zouden brouwen als dat President Bimbo onze prioriteiten zou aanvaarden.

Opnieuw consternatie bij de receptie; daar waren ze weer, Chef Protocol en z'n vier motards. Geagiteerd kwam hij naar me toe: ‘Vlug vlug, het is zover. De President wacht.’ Alsof de duivel ons op de hielen zat, doken wij in de grote zwarte auto en scheurden weg achter de motorrijders met hun sinistere sirenes. Met grote snelheid, al het andere verkeer tegen de kant duwend, stoven wij langs de boulevard, Hapi met zijn horloge tussen de vingers of het een stopwatch was. Na een paar minuten riep hij tegen de chauffeur dat het nu genoeg was, langzaam nu, langzaam want nu dreigen we weer te vroeg te komen. Zo kropen wij een tijdje op begrafenistempo voort, totdat opnieuw Hup hup, vite vite, darre darre. Zo ging dat op en neer totdat we eindelijk bij het paleis waren aangekomen. Afgemat was ik al

[p. 37]

Piranesi

voordat de plechtigheden waren begonnen, door de schokkerige hink stap rit die achter ons lag en door de zwarte toverkracht uit de dubbelbolle donkere brilleglazen van Tina, Hapi. Ik had al gehoord dat mijn collega's die daar in Bimboville gevestigd waren, een beetje bang voor hem waren. Zo gaf hij bij parades en soortgelijke gelegenheden, met het stokje dat hij dan bij zich had, een tik tegen je achterste als je niet in het voorgeschreven tenue was, een jacquet of een streepjesbroek met zwart jasje, een bij ons uitgestorven stuk folklore, vroeger de jodensmoking geheten. Die tik betekende dat je naar huis kon gaan. Maar ja, Hapi was de grand chef van een stam die altijd voor de president in de bres was gesprongen.

Op een pleintje naast het paleis stond de erewacht al klaar, een paar pelotons Gardes Républicaines, zwart als ebbehout in broeken en mantels van felrood en bosgroen, door de natte zon zo fraai belicht als een schutterstuk van een zwarte Rembrandt. Ik stapte uit, Hapi dicht op mijn hielen, je kon een speld horen vallen. Het was niet de eerste keer dat ik dit ceremonieel onderging, maar ik kon niet nalaten mij af te vragen wat zou gebeuren als ik, bevangen door de klamme hitte, zou omvallen, pats boem languit voor het vaandel.

Ach wat, Hapi zou wel wat water in mijn nek gieten, mij ruw in mijn kraag grijpen en omhoog hijsen; in het vaderland zou niemand ervan horen, ik hoefde het toch niet in mijn rapportage te vermelden? Nu daar gingen we dan: onze vlag langzaam omhoog in de mast naast die van Bimbonia, ons volkslied krachtig gespeeld door al het blinkend koper, ikzelf in de houding, zo stram als ik het gehad had willen hebben tegenover mijn executiepeloton. Op de plaats rust en voortschrijden langs de rijen van de erewacht, al die gesloten zwarte koppen als evenzoveel dreigende raadsels, maar misschien, als zij de kans kregen, evenzoveel asielzoekers. Nog steeds had ik Hapi op de hielen, mij hinderlijk volgend met overbodige aanwijzingen: ‘Links om, rechts om, halt, groet het vaandel, vite vite, le commandant sera vexé’.

Na de hitte van dat pleintje was de doolhof van gangen in of onder het paleis van een weldadige koelte. Een va et vient van wachten en boodschappers was het er, waaronder opmerkelijk veel vrouwen zo lang en omvangrijk als woudreuzen. Behoorden zij tot de lijfwacht van de president? Op verschillende plaatsen gingen wij onder televisiemonitoren door, alles werd wel goed onder controle gehouden. Ik dacht aan die arme Duitse idealist, de ontwikkelaar, die voor zijn verhouding met Josephine was ingesloten en weggekwijnd. Als dat hier onder dit paleis was geweest, hadden zijn zuchten en klachten niet onopgemerkt kunnen blijven.

Na alle voorafgaande poespas was de ontmoeting met president Bimbo nogal een anticlimax. Wij betraden een grote en vrij donkere zaal waar wij hem aantroffen tussen een legertje van z'n vazallen, gezeten op de rand van een tafel. Dat is zijn favoriete positie. Ook al loopt hij op schoenen met sterk verhoogde hakken, hij blijft heel kort van stuk, en zo hangend op een tafel of bureau, valt het minder op. Met z'n grote wakkere ogen in een klein compact hoofd, rond en hard als een kogel, leek hij het ene moment jongensachtig vrolijk, het andere een gevaarlijke donderkop. Wij gingen snel door het gebruikelijke ceremonieel, waarna hij me meenam naar een verhoging, waarop twee op tronen gelijkende zetels. De vazallen namen plaats op banken onder ons, een en al aandacht en gereed om te lachen om elke grap die hun meester zou gaan maken. Ik was op het ergste voorbereid want ik wist dat hij erover ontstemd was dat we geen post in Bimbonia hadden geopend en dat hij het moest doen met een af en toe bezoekende vertegenwoordiger van ons land die dan uit Nnumumbé kwam. En ja, daar gingen we al.

‘Zo, dus uw regering vindt het niet de moeite om hier een post te openen, terwijl u hier zoveel belangen heeft.’

‘Nou’, antwoordde ik. ‘Het is zeker niet zo dat we het niet de moeite waard vinden, integendeel, zeer integendeel, maar waar wij gaan door een periode van ernstige bezuini-

[p. 38]

ging, zeer ernstig die bezuiniging. U begrijpt.’

‘Holland bezuinigen? Zo'n rijk land, overvloeiend van melk, kaas en boter. Uzelf ziet er trouwens ook heel welvarend uit.’

Het gehoor aan onze voeten lachte voorzichtig mee en ik wist ook niet beter dan te doen alsof het een geweldige grap was. Wat kon het me verdommen, ik werd ervoor betaald.

‘En hoe vindt u het in Nnumumbé? Hoe is het met de veiligheid, bent u nog niet aangerand? Het is hier veiliger, hoor. Hier is het orde en rust, flauwiteiten worden niet geduld.’

Ik hoefde verder niet veel meer te zeggen, want het werd een monoloog van Bimbo over alle prestaties van zijn bewind. De koppen van ons gehoor gingen instemmend op en neer, alsof het marionetten waren.

Toen het eindelijk over was, en wij van het podium stapten, was Hapi de eerste om mij geluk te wensen, met een ernst alsof er iets heel groots was verricht, alsof wij over de Himalaya's waren geklommen of zoiets.

Nog was het niet uit met de pret. Voor die avond, zaterdagavond, was ik uitgenodigd voor een diner dansant in het paleis. Klokslag zeven was ik er, een enorme zaal met honderden mensen gonzend aan tafeltjes, en in het midden een buffet met dampende speenvarkens, prachtige grote vissen met ogen die nog niet helemaal leken te beseffen dat het niet goed met ze was afgelopen, bergen rijst, stapels yam en wat al niet meer. Ik had honger en had er dadelijk wel op af willen gaan, maar daar kwam niets van in. Gegeten werd pas als de President en Mevrouw waren binnengekomen en dat kon elk moment zijn tussen nu en middernacht. Ik kwam te zitten aan een tafel met collega's die daar waren gevestigd. Vrolijker of spraakzamer waren zij er onder hun verblijf in Bimboville niet op geworden, het was alsof wij in de wachtkamer zaten voor een trein die misschien niet eens zou komen.

Het werd acht uur, negen, ik kwam om van honger en dorst. Wel stonden op tafel wat flessen met wijn; ik stelde voor die nu maar eens open te trekken en uit te schenken. Het was even stil, er werd mompelend overlegd, de Chinees schudde het hoofd, anderen haalden de schouders op, mijn voorstel scheen brutaal en revolutionair te zijn geweest. Ik kreeg de indruk dat zij het min of meer aan mij overlieten en toen er een kellner voorbij kwam, vroeg ik hem de flessen open

Daumier

te maken, wat hij na enige aarzeling deed. Er werd geschonken, onder toenemende opluchting, zelfs een zekere uitgelatenheid. Het was of water uit de rots was geslagen.

Tenslotte kwamen zij, de president en mevrouw, niet voor middernacht. De daarop volgende stampede rond het voedsel was van een ongehoorde woestheid waarin een Chinees dametje letterlijk onder de voet werd gelopen. Goddank, wij aten eindelijk, er was muziek. Ik danste met een lange ivoorse dame in een zeer nauwsluitend gewaad van goud lamé, ze bewoog zich met de prachtige soepelheid van een gouden slang. Ik begon het net wel een leuke avond te vinden toen ik opeens kleine stromen gasten als mieren langs de muren zag glijden, op weg naar de uitgangsdeuren. Bij navraag bleek me dat als de president er wel zin in had, hij tot in de ochtenduren doorging, zijn gasten dwingend bij hem te blijven door eenvoudig alle uitgangen van het paleis hermetisch te laten sluiten. Ik sloot mij aan bij een paar anderen van de schichtige drossers, net op tijd. Enigen van die reusachtige woudreuzen van paleisdames waren al in de gangen verschenen en maakten aanstalten om deuren en poorten te gaan vergrendelen. Een van hen zeilde wat dreigend om mij af, mij bijna de weg versperrend, maar met een snelle beweging wist ik er langs te komen, de poort uit, de koele nachtlucht in.