Hollands Maandblad. Jaargang 1990 (506-517)

[p. 23]

Bosman - een pamflet
F.F. Foelkel

Een

Ik heb altijd een merkwaardig gevoel als ik uit mijn geboortegebied terugkom. Merkwaardig? - Laat ik het zo zeggen: een gevoel dat niet past bij het leven van de stad.

Een stadsmens zou mijn gevoel ‘grotesk’ noemen, misschien zelfs puberaal. Doortrokken van een jankerigheid die de volwassene niet past. Met conclusies die te simpel zijn, te goedkoop, te krap doordacht. ‘Simpel’ is wel het juiste woord om te omschrijven wat ik zo'n dag heb meegemaakt. (Ik ben net terug, ik heb het dus vandaag meegemaakt.)

Maar met een koppige overtuiging kies ik voor die simpelheid - althans, gedurende de tijd dat ik daar wandel. Voor een stadsmens is dat iets nieuws: je eigen overtuiging beschouwen als het enige waar het om gaat. De mening van andere mensen kan je gestolen worden. Toch betekent dat niet, dat je die andere mensen niet ziet en respecteert (in dat bos waar we dan met zijn allen lopen te wandelen - maar alleen met de omschrijving ‘bos’ zijn we er niet, zie later.) Hun aanwezigheid maakt me blij, we zijn met zijn allen de vrijheid van de natuur aan het genieten. Het zijn mijn kompanen. Mijn medeplichtigen.

Maar ik stel me eenvoudigweg niet voor dat er gedachten in hun hoofd kunnen voorkomen. Dat ze meningen kunnen hebben. Voor zover ze die hebben, heb ik er even weinig mee te maken als met hun uitwerpselen.

Ik ben dus geen democraat, daar in dat bos. Ik voel hoe ik de macht opzuig, en een ballon van macht wordt, van autoriteit. Hoe ik, en ik alleen, beslis over leven en dood.

Maar ik heb niet de behoefte om te doden, daar in het bos. Ik wil het bos veroveren door er doorheen te stappen. Zoveel mogelijk ervan hebben doorkruist voor de zon ondergaat. - Wel een veldtocht dus.

Tot voor enkele jaren kwam ik in het bos als bewoner van een zomerhuisje. Dat grensde aan het bos, en werd door enkele van mijn familieleden in stand gehouden juist met het doel het bos bereikbaar te maken. - Niet als eindpunt van een treinreis of een autotocht; maar zoals wanneer je een zwembad voor je huis hebt, waar je elk moment in kunt plonzen.

De relatie met het bos was van bijna huishoudelijke aard. Een kast openen, of het bos in gaan, maakte als huishoudelijke handeling niet zo veel verschil. Je deed die dingen allemaal in één moeite door, als een koortsachtig bezigzijn met jezelf. Zo drinkt iemand water die versmacht is: zich bijna verslikkend, maar met een grote wil.

Weg met alle lariekoek van het denken over het doen. Je doet gewoon wie je bent.

Misschien komt wel daar de autoriteit uit voort waarmee ik door het bos wandel: niemand houdt me tegen in het zijn van mezelf. Voor het behoud van die conditie zou ik me met recht mogen doodvechten.

Kennen we dat, in de stad: de doorgang eisen voor wie je bent? Nee, in de stad wordt het karakter van een mens verondersteld bepaald te worden door de mogelijkheden die er zijn. Je aanpassen aan het feit dat je er met zo veel bent.

Dat ken ik dus niet in het bos. En dat maakt het leven er van een Middeleeuwse mystiek.

Twee

De wereld waar ik van sprak verschilt erg van de onze. Het is een klandestiene wereld. Wanneer ik hem zou moeten beschrijven, zou ik zeggen dat hij is opgebouwd uit de geur van rottende takken, uit stilte en uit tijdloosheid. Voor je het weet heb je er je hele leven in doorgebracht, zonder iets anders te hebben ondernomen dat staren naar een boomwortel.

Die boomwortel is niet belangrijk, naar de normen van een stadsmens, maar wel aanwezig. De aanwezige voorwerpen verdelen onder elkaar de geschiedenis van het jaar. Ze zijn belangrijk omdat ze aanwezig zijn... Alles is even belangrijk. Dat neemt niet weg dat rupsen worden gepikt door vogels, konijnen achterna gezeten door vossen.

En oude bomen waaien om.

[p. 24]

Drie

In het bos. Ik heb het gevoel dat alles er mogelijk is. In aanleg aanwezig is. Ik voel me koortsachtig in het bos, door de idee gegrepen. - Dat komt misschien ook wel doordat wij als kinderen in deze bossen onze hutten maakten. Er in slaagden, steeds weer, onze verlangens in daden om te zetten. - Het is niet niets: het besef een boom te willen vellen. Die te naderen. - En dan ook te vellen. (Alles in een tijdsbestek van vijf minuten.) Mijn bijl was het glanzende wapen.

Toch voelde ik nooit meer dan dat ik een holletje groef in een deel van het geheel. Me er in verstopte. Zo onvindbaar (gezien de speurneus van de samenleving) dat het onvindbaar werd. Niet meer van de mensheid, maar van mij alleen. Met mijn holletje stond ik tegenover God. In een directe confrontatie, waar de hele verdere mensheid buiten stond.

Als de avond viel, en het bos donkerde, was dat angstwekkend. Maar ook bijzonder spannend. De nachthemel is scherp uitgetekend in plattelandsgebieden. Een harde maan, harde sterren. Daaronder liep ik met mijn bijltje, over zandpaden, naar huis. Ik was zes, zeven jaar oud. Een volwassene.

Vier

De kans op vernietiging loert overal. Maar in het bos ben ik niet bang om te sterven. Ik voel er: in dat geval zal ik vechten tot het laatste. Me niet overgeven. Vervuld van de angst van het aangevallen leven. Toch ook van de verontwaardiging van het aangevallen roofdier. Ik zal laten merken dat men mij niet straffeloos wegneemt van deze aarde. - Met dat trotse voornemen stap ik door het bos.

De grond dreunt onder mijn stappen. De aarde schudt een moment als ik er mijn voet op heb gezet.

Zo verraad ik mijn aanwezigheid, tot ver in de omtrek. Dat maakt me kwetsbaar. Ik wil ziend en oordelend rondlopen. Zonder opgemerkt te worden. Dan is alles zoals het hoort.

Ik ben er om alles te bekijken. Mijn oordeel is beslissend. Ik laat de dingen met rust omdat ik ze niet nodig heb. Maar zal ze, als ik ze wel nodig heb, even gemakkelijk uitrukken of afbreken. De behoefte is iets geheel ongecompliceerds. Als ik moet plassen, blijf ik stilstaan. En plas.

Aan de drift tot het afleggen van afstanden. Het beklimmen van heuvels. - Daaraan



geef ik zonder meer toe. Het magische ligt altijd juist voorbij het zichtbare landschap. Het landschap roept me op het te komen halen. Welke mogelijkheden liggen er in het verschiet? Omdat er geen moraal is, geen wet, en geen bescherming door de wet. - Is alles mogelijk. Het maakt dit leven peilloos authentiek.

Vijf

Maar intussen is het verbijsterend. En het gevoel keert steeds terug als ik het bos intreed. Iemand die de hemel binnengaat wordt geconfronteerd met heel andere wetten. Een heel andere probleemstelling tegen het leven. - Dat heeft gevolgen voor zijn kijk op de mensen.

Bij mijn bezoeken aan het bos is het niet anders. Ik leef een dubbelleven. Maar dat heeft weer gevolgen voor de manier waarop ik tegen het ‘normale’ leven aankijk.

Ik zie er niet op neer, maar ik raak erdoor in verwarring. Ik ben er bang voor.

Het is mijn leven wel, en het is mijn leven niet.

In het bos omringt me het sardonische - van een kosmos die zich niets van zijn bewoners aantrekt.

Een sterrenhemel is alarmerend. Het roofdierengebit van de schepping, waarvan de tanden glanzen. Tegelijk verraadt het hemelplaatje dat de kosmos zich met een heel andere rekenkunde bezighoudt dan wij mensen.

[p. 25]

Het is avond. Ik keer terug van een wandeling. De wereld evolueert langzaam tot een gevoelloze klomp. De lanen vullen zich met nevel. Daarna maakt de nacht alles onduidelijk. In niets heb ik duidelijker de onverschilligheid van de wereld gezien dan in de wijze waarop hij zijn eigen afsterven ondergaat.

Het is herfst. Ik haast me uit een bos weg dat al voor negentig procent overweldigd is door onaangenaamheden. Het is koud, nat, glibberig, donker. Vooral aardedonker. Overal op het pad liggen eikels, waarover ik uitglijd.

Vlak voor me vermoed ik een plas. Ik staar in het duister, tracht zijn glanzing op te vangen. Ik zie niets, helemaal niets.

In deze wereld is niet te leven.

Maar ook dan is hij voor mij nog steeds de echte. - Nadrukkelijk te onderscheiden van de warme lichtwereld van de mensen. Die is namaak.

Zes

Wel te onderscheiden: de angst voor de natuur, en de angst voor de mensen. Mijn angst voor de grote thema's van het leven respecteer ik. De angst voor het aardse. Voor de onmacht tegenover het onmetelijk grote. Dat soort angst bevestigt me eerder het geweldige van de Schepping waarin ik ben losgelaten.

Daarentegen: de angst voor de mensen berust op intimidatie door kabouters. - Die (angst) haat ik, al ontkom ik er niet aan. Het heeft te maken met de bereidheid de authentieke vernietiging onder ogen te zien. Maar



de mensen laten je de dood niet als louter van jezelf. Ook dat grote thema laten ze je niet. Ze stellen voor:

-	grote thema's af te schaffen.
-	het leven op praktische gronden te bekijken, dus het consumentendom, het kieteldom.
-	een discussie te beginnen over rechtvaardigheid. Over wat iemands houding waard is. Wat het aanzien zal moeten zijn van zijn daden.

En ze proberen hun existentiële probleem aan een ander over te doen.

Tot zover de mensen. Er zijn geen mensen in het bos. Wat daar lopen zijn de tegelijk-met-je-aanwezigen. Ze zijn (ook) in het zwembad gesprongen. Ze zwemmen ook. Maar ik sta niet (bijvoorbeeld door een debet-credit-boekhouding) met ze in verbinding.

Op zonnige dagen is het bos een paradijs. Iedereen is er: vogels, herten, wilde zwijnen, mensen. En iedereen is er opgewekt. Iedereen scharrelt er op zijn eigen manier. En daar valt uit op te maken dat men zich met zijn bestaan verzoend heeft. Domme (stomme) aanwezigheid. Domme (stomme) staarlust. Regelmatig wordt de kop (het hoofd) gewend, en wordt een ander gebied afgestaard. Starende gaan ze door de dag heen. En aan het eind ervan is er wat afgestaard.

Zien dat het er is. Dat het er is. Wat dan ook. Zonder je af te vragen of het ook niet anders zou kunnen.

Wat me weleens is opgevallen: hoe herten mensen staan te beloeren. Dat gaat zo: het hert houdt zich op achter een bosschage. Over de zandweg nadert een troep wandelaars. Als het groepje mensen voorbijgaat, drentelt het hert onopvallend achter zijn bosschage met hen mee. (En ik bestudeer weer onopvallend het hert.)

Het hert volgt met zijn kop de bewegingen van het groepje. Ik proef erin: nieuwsgierigheid, verwondering.

Na verloop van tijd houdt het hert op het doortrekkend groepje mensen te bespioneren, het blijft op een plek staan waar gras groeit tussen de heidestruiken. Het gaat staan grazen. Het is de mensen vergeten.

Ze verschijnen en ze verdwijnen weer, als wolken. En ik ben niet tegen ze. Ze groeien aan, en ze nemen weer af. En ik heb er vrede mee, dat ze als spitskolen uit het landschap omhoog komen. En als spitskolen met zakmessen worden onthalsd en in de pot verdwijnen.

Ik geloof niet in het grote lichaam van de mensheid. Daarvoor wordt dezelfde vraag te vaak herhaald. En nooit bevredigend beant-

[p. 26]

woord. Als ik prijs stel op het antwoord, zal ik er zelf achterheen moeten.

Het wordt stiller in het bos. De avond valt. Nu voel ik het verlangen in me groeien deze wereld, die elke minuut meer mijn eigendom wordt, met een blikopener te lijf te gaan. Ik wil alles weten wat er is. Ik besluit nog tien kilometer door te lopen.

Zeven

De grote gemeenschap van mensen. Dan noem je toch wel wat! De grote wereldgemeenschap die met alle mogelijke draden aan elkaar vastzit! (Ik ben door een spinneweb gelopen dat dwars over de weg was gespannen. Ik pluk de grijze substantie van mijn wangen.) Door een poort, door een poort, door een poort. - Net zo lang door een poort, tot de indruk ontstaat nu eindelijk binnen te zijn.

Dat is: niet meer buiten te zijn.

Ga van hieraf het bos uit. Nader een stad. Ga de stad in. Ga daar een groot gebouw in. Ga in dat gebouw een deur door naar een nauwe dancing. (Ik ben opnieuw door een spinneweb gelopen, de schilfers boomschors voelen korrelig op mijn wangen.)

De kunst van het binnen zijn, en niet meer buiten.

Acht

Terug in de stad. Zonder contact met de essentie voel ik me niet gelukkig. Er is veel afleiding. Die geeft me het gevoel, alsof ik over koekjes loop. Meters opgetild boven de aarde - waarover ik de wandeling werkelijk zou willen maken.

Dat is dus de strijd: het blootleggen van het wezen, en toch in leven blijven.

Dat is moeilijk. Want de kale wereld van de essentie, dat is het bijna-niets.

Dat is een paar voeten onder je, en de adem in je borst.

Negen

Ik ben uit deze situatie gekomen door een etmaal te slapen. Veel te dromen. Sommige dingen uit het verleden staan me nu scherp voor de geest. Problemen die eigenlijk nooit zijn opgelost, hoewel ik me nooit realiseerde dat het problemen waren.

Ik kwam in de stad, ging er studeren. Het klimaat van het bos miste ik heel erg. Maar dat was niet het enige. Onbewust viel me van alles op, gevoelens waarvan ik nu pas begrijp



dat een doorsnee stadsmens ze niet heeft. Ik kwam nog weleens in een bruin café in de binnenstad. Het was er stil. Dat is voor mij een behoefte. De mensen die er kwamen waren intellectuelen. Maar wat me hinderde en voortdurend nerveus maakte, was de instelling van het café zelf.

Nu, twintig jaar na dato, kan ik het eindelijk onder woorden brengen: dat men er uren achter elkaar, zonder onderbreking, iets deed wat de waarheid van het bestaan niet aanroerde. (Geaccentueerd door een barman, die met een theedoek een glas droogde.)

Ik moest de stap maken naar de mensen. Ik dacht (toen ik vanuit het bos in de stad kwam, om er te studeren) dat het een kwestie was van zoveel mogelijk mensen ontmoeten. Maar ik merkte al gauw dat mijn levenshouding daar niet geschikt voor was.

Ik wilde het niet werkelijk. Ik bleef de mens (sommigen noemen dat: de medemens) vreemd aankijken.

Ben ik treurig? Ik ben treurig. Want ik heb toch enkele mensen in mijn leven ontmoet die ik had willen vasthouden. Die ik, zodra ze hun mond opendeden, herkende.

Dat waren dus mijn ‘makkers’.

De even opbloeiende belofte van een verdubbeling van je gevoel van bestaan, tijdens je reis door het heelal!