Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 7]

Edelman, bedelman, doctor, pastoor
A.H.G. Rinnooy Kan

Men neme een lange sliert appelschil en slingere die tussen duim en wijsvinger rond, totdat een stuk afbreekt. Op dat moment kan voorspeld worden wat de professionele achtergrond zal zijn van een toekomstige partner. Men bediene zich daartoe slechts van het magische rijmpje: ‘Ik ga trouwen met edelman, bedelman, doctor, pastoor, koning, keizer, schuttermajoor, soldaat, advocaat, winkelier, kruidenier.’ De voorspelling is mede daarom zo goed omdat de hand geneigd is een extra versnelling aan de schil te geven als de hersens dat opportuun achten.

Het is een kinderspel van een onduidelijke herkomst en relevantie. Wat zou de achtergrond zijn van de curieuze reeks beroepen met wie getrouwd zou kunnen worden, inclusief de daar nog maar recent voor in aanmerking komende pastoor? De geschiedenis van het kinderversje heb ik niet kunnen achterhalen. Maar wel verwijst de reeks beroepen naar de evenzeer variërende reeks van rollen die weggelegd zijn voor de Westerse universiteit.

Is die laatste generalisatie ‘de Westerse universiteit’ acceptabel? Met het adjectief ‘Westers’ wordt wel eens wat luchtig omgesprongen. Het gretigst wordt het gebruikt als een zorgelijke blik in de richting van het Nabije of Verre Oosten ons stimuleert tot solidariteit met onze lotgenoten. Maar die religieuze of economische solidariteit slaat al gauw om in argwaan als wij ons proberen voor te stellen wat de overlevingskansen van de Nederlandse cultuur zijn in een verenigd Europa. Natuurlijk, ‘de’ Westerse universiteit bestaat niet. Zelfs van grote afstand bezien onderkent men tenminste drie varianten: de universiteit van Von Humboldt, waarop de almachtige hoogleraar zijn academische ongebondenheid in ‘Einsamkeit und Freiheit’ beleeft, de universiteit van Napoleon, bij uitstek het opleidingsinstituut voor de professionele middenstand van waaruit men afgunstige blikken werpt op de prestigieuze grandes écoles in Parijs, en de universiteit van Newman, waar de gentlemanscholar zich door een brede kennismaking met geschiedenis en klassieke literatuur voorbereidt op het koloniale bestuur. Het Nederlandse systeem bewijst dat er bovendien ook nog vele mengvormen bestaan.

Maar toen een jaar geleden de universiteit van Bologna met karakteristieke panache haar 900ste verjaardag aankondigde (hoewel niet veel meer vaststaat dan dat zij 100 jaar daarvoor haar 800ste verjaardag vierde), toen waren 600 rectoren van universiteiten uit alle werelddelen maar al te graag bereid deze bij uitstek Westerse universiteit als oermoeder te erkennen en zich te verzamelen voor een academische modeshow op het Piazza Maggiore waar de universitaire succesformule nog eens in bloemrijk Italiaans werd voorgedragen. Italiaanser, Europeser, Westerser kon het niet.

Edelman, bedelman, doctor, pastoor: het is in de voorlaatste van het rijtje, dat de Westerse universiteiten zich met recht verbonden kunnen voelen in een gemeenschappelijke traditie: het verlenen van het doctoraat blijft een unieke universitaire bevoegdheid, die de enige werkelijk internationaal erkende academische titel oplevert. Elke goochelaar kan zich professor noemen en van doctorandussen heeft men voorbij Breda nog nooit gehoord. De toelatingsbevoegdheid tot de gilden van de wetenschap, schuilt daarin niet de kern van de Westerse universiteit?

Het zou verleidelijk zijn deze vraag bevestigend te beantwoorden en de status van het doctoraat te koppelen aan een eeuwenlange relatie tussen universiteit en wetenschapsbeoefening, maar historisch gezien zou daar nogal het een en ander op af te dingen zijn. Sommige professionele bevoegdheden van universiteiten zijn tenminste even oud, zo bijvoorbeeld de universitaire betrokkenheid bij opleidingen tot arts en advocaat die voor oude universiteiten als Bologna en Salerno van essentiële betekenis was. Het is in het licht van de actuele discussie in Nederland nuttig om in herinnering te brengen dat de

[p. 8]

oudste universitaire opleidingen in onze huidige terminologie hogere beroepsopleidingen waren, en dat de daaraan gekoppelde toelatingsbevoegdheden net zo karakteristiek voor de universiteiten zijn als hun betrokkenheid bij de wetenschap - of wat daar dan voor doorging.

Wel is het zo dat de bevoegdheden van de universiteit om de toegang tot de professie te reguleren al spoedig gedeeld moesten worden met de staat. Reeds in de vroege Middeleeuwen was het grote publiek eerder genegen om de bevoegdheid tot het verlenen van een doctoraat in de wijsbegeerte te delegeren aan de universiteit dan de bevoegdheid om een galsteen te verwijderen, een dagvaarding uit te brengen of een brug te bouwen. Vandaag de dag is dat nog steeds zo: het is uitsluitend het monopolie in de bewaking van het wetenschappelijk forum dat de universiteit van harte wordt gegund. Gegeven echter het aanhoudende respect voor de wetenschap is dat desalniettemin een kostbaar erfgoed.

Een van mijn voorgangers als rector van de Erasmus Universiteit, professor Leijnse, mocht er graag aan herinneren hoe ook in de meest revolutionaire jaren alle actievoerders zich zonder aarzeling van hun zetel verhieven als het cortège van hoogleraren, door hem, in navolging van Karel van het Reve, aangeduid als een stoet morsige dwergen, de aula van de universiteit betrad. Het respect dat dan betuigd wordt geldt niet individuen, maar datgene waar zij voor staan: de universiteit in haar rol van doctor, een woord dat niet alleen verwant is aan ‘docent’, maar ook aan het Engelse ‘decent’: de universiteit als bewaker van het wetenschappelijk normbesef, als uniek scheidsrechter tussen waar en onwaar, tussen werkelijkheid en fantasie, van wie een krachtige uitspraak automatisch gezaghebbend is, en van wie - o, wonder - zelfs de uitspraak ‘ik weet het niet en zal het voorlopig ook niet weten’ volkomen geaccepteerd, ja zelfs: geanticipeerd wordt.

De hardnekkigheid van die universitaire rol is opmerkelijk, evenals de hardnekkigheid van het erbij behorende ritueel van toga en baret, een ritueel dat stand houdt in een tijd die al heel wat rituelen zag sneuvelen. De gewijde sfeer van de universitaire plechtigheid, het gebruik van een vreemde taal (hora est!), de preponderantie van geruststellend gezag, dat alles verwijst vooral ook naar de laatste rol in het rijtje van vier, de rol van pastoor, van de herder die waakt over een kudde van gelovige aanhangers van de wetenschap in een tijd waarin het officiële geloof voor velen niet veel meer is dan een excuus voor politieke partijvorming. Het proces van de secularisatie is niet meer te stuiten: de films van Ingmar Bergman, de boeken van Tom Wolfe tonen ons een volstrek goddeloze samenleving. Ooit was in de politiek een substituut te vinden: het gereformeerde voorland leverde de meest toegewijde socialisten. Maar ook daarvan is de glans verbleekt. Het mislukken van het communisme, zo niet van het socialisme, lijkt het dominante thema van de tweede helft van de 20ste eeuw te worden.

Maar daarmee wordt de behoefte aan zekerheid en houvast niet geringer. Als het werkelijk zo is dat wij het einde van de ideologieën beleven, dan maakt dat de wetenschap als de ideologie van de ratio alleen maar geloofwaardiger en dan is te verwachten dat het geruststellend gezag van de partijsecretaris en de dominee in toenemende mate zal belanden bij de professor en de doctorandus. Er is voorlopig genoeg voor hen te doen, en dat is niet in de laatste plaats de consequentie van de ontwikkelingen in de speeltuin van de ratio zelve. Wetenschap en technologie roepen immers aan de lopende band ethische vraagstukken op, voor de beantwoording waarvan ze nauwelijks geëquipeerd zijn en waarmee in de publieke discussie dan ook onwennig wordt omgesprongen. De klassieke ethische spelregels verliezen hun bruikbaarheid als de wetenschap de mogelijkheden creëert tot radicale ingrepen op het laagst denkbare, genetische niveau. En de klassieke spelregels verliezen evenzeer hun bruikbaarheid als de technologie mogelijkheden creëert voor radicale ingrepen op het hoogst denkbare niveau, het niveau van de totale vernietiging van onze planeet. Nog nooit eerder waren de kansen zo veelbelovend, de dreigingen zo omineus als nu, op het moment dat de wetenschap binnengezogen wordt in het ontstane ideologische vacuum.

Beweerd wordt wel dat het eind van de ideologieën, althans van de vinnige strijd tussen de ideologieën, een periode van grote saaiheid in zal luiden, een periode waarin bij ontstentenis van werkelijke controverses de publieke discussie zich zal richten op trivialiteiten, in een sfeer van intense verveling die ook zo kenmerkend is voor de gemiddelde videoclip. Mij lijkt dat, gezien de kwaliteit van de kansen en de kwantiteit van de bedreigingen, volstrekt onvoorstelbaar. Eerder zou men hopen dat de wetenschap spoedig concurrentie zal gaan ondervinden van gerevitaliseerde ideologieën van binnen of buiten Europa. Tot op dat moment zal de universiteit in een positie blijven verkeren om veelvuldig als moderne dagsluiter op te treden in het Journaal van half 11, om een ge-

[p. 9]

ruststellend woord te spreken over de ontwikkelingen in Warschau en Wall Street.

Het moderne priesterschap dat wordt uitgeoefend door de hoogleraar blijft zo een aantrekkelijke activiteit; dat verklaart ook stellig de grote bereidwilligheid van accountants en advocaten een deel van hun dure tijd door te brengen op een vrijwel onbezoldigde leerstoel. Moeiteloos handhaaft de hoogleraar zich op het lijstje van prestigieuze beroepen, al blijven notaris en burgemeester moeilijk te verslaan. Des te opmerkelijker is de betrekkelijke poverheid van de professorale omgeving, zeker als men die vergelijkt met de ambtswoningen van de twee eerdergenoemde beroepsgroepen. Het lijkt er haast wel op alsof de diepe maatschappelijke overtuiging dat materiële armoede bevorderlijk is voor culturele creativiteit ook van toepassing wordt verklaard op de wetenschapsbeoefening in het algemeen en de universiteiten in het bijzonder. De armoede van de universitaire infrastructuur, die niet alleen kenmerkend is voor Nederland maar zich uitstrekt tot universiteiten als Harvard en Berkeley waar hoogleraren genoegen nemen met een stalen bureautje in een treurig linoleum hokje, manoeuvreert de universiteiten in hun derde rol, de rol van bedelman. Dat men zich Harvard en Berkeley niet gemakkelijk in die rol voorstelt, komt vooral doordat hun bedelarij zo effectief geschiedt; men vergelijke de arme zwerver met 1 miljoen in zijn matras of, zoals in het geval van Harvard, een paar miljard op de bank. De Universiteiten zitten toch altijd krap bij kas, en zolang de gemiddelde Nederlandse alumnus per jaar meer over heeft voor zijn kerstdiner dan voor zijn oude universiteit, kan men de universiteit, alle fraaie verhalen over universitaire ondernemendheid ten spijt, nog vele jaren verwachten in de rol van bedeleman bij de onvermijdelijke overheid.

Die overheidsinterventie mag zijn vervelende neveneffecten hebben, niet te ontkennen valt dat het in zekere zin ook een succesverhaal is. In Engeland, dat de laatste jaren functioneert als een gigantisch onderwijskundig laboratorium waar grootschalig geëxperimenteerd wordt met de universitaire structuren, heeft de nieuwe voorzitter van het hoogste universitaire adviesorgaan, Lord Chilver, gepleit voor een terugkeer naar het model waarbinnen de beslissing om universitair onderwijs te volgen teruggebracht wordt tot een strikt particuliere investeringsbeslissing, een beslissing dus die positief uit zal vallen als de contant gemaakte meeropbrengst in de vorm van een hoger inkomen hoger is dan de kosten en gederfde inkomsten. Over de aantrekkelijkheid van die investering hoeft men zich niet eens zorgen te maken: in Nederland is zij onder alle mogelijke stelsels van studiefinanciering alleszins aantrekkelijk - de Rotterdamse econometrist Ridder heeft dat in zijn Groningse inaugurele rede nog eens voorgerekend. In de Verenigde Staten worden zelfs de exorbitante collegegelden van business schools als Harvard en Wharton ruimschoots terugverdiend.

Desalniettemin miskent een dergelijke benadering dat de participatie in het hoger onderwijs haar spectaculaire groei uitsluitend te danken heeft aan de na-oorlogse bereidheid van de overheid alle denkbare financiële drempels naar het hoger onderwijs radicaal af te breken: in Nederland door de genereuze beurzenregeling; in de Verenigde Staten door subsidie via de royale G.I. Bill, waardoor afzwaaiende soldaten voor een krats konden studeren, en later door een stelsel van goedkope door de overheid gegarandeerde leningen. Het door Lord Chilver bepleite systeem correspondeert met de universitaire realiteit van voor de Tweede Wereldoorlog, toen complete universiteiten gemakkelijk zouden passen in middelgrote faculteiten van dit moment en de complete administratieve staf van de Nederlandse Eco-

[p. 10]

nomische Hogeschool in Rotterdam bestond uit één administrateur en één secretaresse. Natuurlijk impliceert de na-oorlogse opstelling dat een voortdurende inkomenstransfer plaatsvindt vanuit de laagst betaalde belastingplichtigen naar de toekomstige hoogbetaalde academici. Maar voorzover maatschappelijke welvaart gekoppeld is aan het scholingsniveau van de bevolking, is dat waarschijnlijk een alleszins verdedigbare subsidiëring van rijk door arm geweest.

Nee, de rol van de overheid is en blijft een essentiële, zoals zij dat ook was, is en blijft in landen als de Verenigde Staten waar zelfs de meest particuliere universiteiten zo'n 70% van hun budget van de overheid ontvangen (al geschiedt dat ook langs andere routes dan in Nederland). Daarmee wordt nog eens benadrukt dat de vraag niet zozeer is of de universiteit door de overheid gefinancierd moet worden, maar veeleer hoe dat dient te gebeuren. Het feit dat de universiteit gedwongen is voortdurend als bedelman bij de overheid aan te kloppen, impliceert niet dat de overheid er goed aan doet zich analoog te gedragen en af en toe met een licht geïrriteerd gebaar een extra kwartje in de karig gevulde bedelaarspet te mikken. Integendeel: ook de overheid zelf lijkt er inmiddels achtergekomen te zijn dat zij er goed aan doet zich in zo gering mogelijke mate rechtstreeks met de verdeling van het hoger-onderwijs-geld te bemoeien.

Die principiële stellingname, hoe verrassend ook voor degene die in Nederland van de vierde macht wel iets anders gewend zijn, leidt echter niet vanzelfsprekend tot een alternatief verdelingsmechanisme. Op dit moment wordt het geld in een fraai voorbeeld van quasi-afstandelijkheid nog verdeeld aan de hand van modellen, waarbinnen objectieve informatie over studentenaantallen en dergelijke vertaald wordt in een totaalbedrag in guldens dat elke universiteit ontvangt. Helaas: de machine die deze vertaalslag uitvoert bevat vele schroeven waaraan gedraaid kan worden, schakelaars die omgezet kunnen worden, zekeringen die doorslaan en leidingen die lekken. En waar de ambtenaren de enigen zijn die tot de verdeelmachine rechtstreeks toegang hebben, creëren zij voor zich een indirekte machtspositie die eenieder zal herkennen die wel eens als autobezitter op vernederende wijze door een monteur is toegesproken naar aanleiding van een duister mechanische klacht. Stellig zou het aantrekkelijker zijn niet te vertrouwen op deze duistere interventie via machinale modellen, maar op een verdeling van middelen die tot stand komt aan de hand van in volle vrijheid genomen beslissingen van de onderwijsconsumenten zelf, in casu de studenten. Mits goed geïnformeerd, zouden zij het beste in staat zijn om prijs en kwaliteit van de aangeboden onderwijsprodukten kritisch met elkaar te vergelijken en tot een verdeling te geraken die tendeert naar een maatschappelijk optimum.

Het zal duidelijk zijn dat er binnen een dergelijk systeem geen enkel bezwaar bestaat tegen verschillende prijzen voor verschillende onderwijsprodukten, mits de overheid de kans krijgt haar verantwoordelijkheid te realiseren voor een behoorlijk aanbod van afgestudeerden op de academische arbeidsmarkt. Want dat blijft een groot probleem in Nederland en in alle andere Westeuropese landen: vraag en aanbod op die arbeidsmarkt sluiten typisch niet op elkaar aan, en er bestaat nu al jaren een groot overschot in de humaniora en een corresponderend ernstig tekort in bepaalde technische en exacte vakken. De overheid moet geïnstrumenteerd worden om daar wat aan te doen, en binnen dit model kan dat het eenvoudigst door haar de kans te geven de prijzen die gevraagd worden voor de onderwijsprodukten rechtstreeks te beïnvloeden, en daarmee de vraag naar die produkten al naar behoefte groter of kleiner te maken. Dat nu zou uitstekend kunnen door de onderwijsconsument, de student, op deze markt geen koopkracht in guldens te bieden maar koopkracht in niet verhandelbare vouchers, onderwijswaardebonnen, waarvan de waarde afhangt van wie hen gebruikt en van wat ermee aangeschaft zou moeten worden. Zo kan een voucher in handen van een uitzonderlijk goede student of van een uitzonderlijk arme student of van een combinatie van beide van een hogere waarde voorzien worden dan een voucher in handen van het kind van de spreekwoordelijk rijke ouders. En zo kan tevens een voucher die gebruikt wordt voor een maatschappelijk uitzonderlijk waardevol geachte studie een hogere waarde toegedeeld worden dan een voucher die wordt gebruikt om minder essentieel geachte kennis te verwerven, zodat de eigen bijdrage van de student aan de prijs van zijn studie, die in principe door elke universiteit verlangd wordt, in het eerste geval aanzienlijk lager zal zijn dan in het tweede met alle sturingseffecten van dien.

Dit is niet de gelegenheid om een dergelijk systeem en détail te beschrijven. Nuttig is het wellicht om op te merken dat voorzover de overheid daarnaast langs andere wegen invloed op het universitair beleid zou willen uitoefenen, daar voortreffelijke mogelijkheden voor zijn. Zo bijvoorbeeld in de situatie dat het vanuit nationaal perspectief van be-

[p. 11]

lang is dat bepaalde initiatieven worden gestimuleerd zonder dat enige universiteit daar direkt aanstalten toe lijkt te maken. Vernieuwingsgeld, subsidie voor nieuwe ontwikkelingen, kan dan een nuttig instrument zijn. Maar laat ook dan de overheid dat geld niet zelf verdelen, maar daarvoor een intermediair orgaan creëren met ruime bevoegdheden en samengesteld uit onafhankelijke deskundigen, zodat de kans op het verkrijgen van geld langs deze route afhankelijk gemaakt, wordt van de kwaliteit van het voorstel en niet van de kwaliteit van de politieke lobby in Den Haag dan wel van de mate waarin de aanvragende universiteit erin slaagt de relevante ambtenaar te bekoren.

Genoeg van deze zakelijkheden, die, hoezeer zij ook passen bij het eigentijdse bedelaarschap - wij noemen het liever: fundraising -, maar al te gemakkelijk in de universitaire discussie overheersen. Het lichte gevoel van verlegenheid over de mate waarin materiële zorgen een zo fraaie immateriële doelstelling als de universitaire domineren duidt al direkt op de verwantschap tussen de universitaire stand en die van de adel, naast de al eerder gesignaleerde verwantschap met die van de geestelijkheid: na de pastoor, dan nu toch de edelman. De huidige perceptie van deze laatste categorie verloopt langs lijnen van gniffelende clichés, waarvoor ik niet wil bezwijken, hoe verleidelijk het ook is het zojuist geschetste beeld van de bedelende universiteit te leggen naast dat van de Engelse landadel, die om de eindjes aan elkaar te knopen een achtbaan vestigt in het voorvaderlijk park en een rondleiding organiseert langs de ooit zo intieme bad- en slaapkamers.

Een sterk elitebesef, gevoed door de overtuiging slechts een kleine figurant te zijn in een grootse historische traditie, dat hebben de twee standen zeker gemeen. En op hun beste momenten is de voornaamste conclusie die zij beiden daaraan verbinden dat zulks

[p. 12]

naast voorrechten vooral verplichtingen schept: noblesse oblige, adeldom verplicht, al is het de adel van de geest.

Waartoe verplicht het? In ieder geval om de stand hoog te houden, hoeveel hoogstandjes daar ook voor zijn vereist. Men verkwanselt zijn positie niet, hoe groot de verleiding ook moge zijn en hoe verrukkelijk de linzenschotel ook ruikt. Maar wil een dergelijke positie niet afglijden naar het saaist mogelijke conservatisme, dan dient er een scherp besef te zijn van wat de kern van die positie is, zodat men het omhulsel daarvan als randverschijnselen kan offeren of omvormen als de omstandigheden dat nodig maken, zonder door het nageslacht vervloekt te worden.

Wat is de kern van de universiteit, en wat voor verplichting legt dat vandaag de dag op? Misschien wel dit ene woord: vrijheid. De vrijheid waar Erasmus voor vocht, de vrijheid die bij monde van Cleveringa leidde tot een hoogtepunt in de geschiedenis van het Leidse Praesidium Libertatis, de vrijheid die niet alleen bedreigd kan worden door het geweld van de staat zoals in China of in Tsjechoslowakije, maar ook door de verlokkingen van het conventionele, om niet te zeggen: van het subsidiabele. Het is de vrijheid waarbinnen maar één verbod bestaat: iemand de vrijheid ontzeggen aan een welgemanierde discussie deel te nemen. En voor de vereiste welgemanierdheid wende men zich dan niet tot mevrouw Groskamp-ten Have, maar spiegele men zich veeleer aan Koningin Victoria die niet aarzelde om de aspergeresten over haar linkerschouder te werpen toen zij dat haar buitenlandse gast zag doen. Tolerantie als hoogste gedragsnorm, de intolerantie tegenover intolerantie als logisch gevolg daarvan.

Als vrijheid het kenmerk hoort te zijn van de universiteit, dan is dat niet zonder consequenties voor de aard en de inrichting van haar activiteiten. Dan kan het bijvoorbeeld in het universitare onderwijs niet zo zijn dat een curriculum volledig gedicteerd wordt door extern opgelegde, professionele eisen, hoezeer ook de universitaire opleiding de facto een beroepsopleiding kan zijn. Nee: de universiteit zal ook in die situatie de vrijheid moeten blijven opeisen studenten een vrije verkenning toe te staan van vaag verwante kennisgebieden, van ketterse gedachten en van rebelse geluiden - en als daar geen tijd (dat betekent: geen geld) voor is of het botst anderszins op een maatschappelijk belang, dan hoort de bedelman een schop tegen de pet te geven en zijns weegs te gaan in de volle vrijheid van een lege maag: de universiteit zal vrij zijn of zij zal niet zijn.

Dan kan het dus ook niet zo zijn in het universitaire onderzoek dat de universiteit zich anders dan bij hoge uitzondering bindt aan verplichtingen van vertrouwelijkheid en verborgenheid, of het zou moeten zijn voor zeer korte tijd of op in wezen irrelevante details. Nee: de universiteit zij en blijve de enige onderwijsinstelling waar kennisoverdracht en kennisontwikkeling naast elkaar en door elkaar plaatsvinden, geïnspireerd door maar nooit volledig gedicteerd door vraagstellingen uit de omgeving, niet anders dan bij uitzondering gebonden als academisch adviesbureau aan de belangen van een anonieme klant, als instituut vol hartelijke hoogleraren aan de vooroordelen van een opdrachtgever, of als onderzoeksfabriek aan een of andere kwantitatieve productienorm uitgedrukt in pagina's per onderzoeker per jaar.

Dan kan het evenmin zo zijn in het universitaire bestuur dat extern opgelegde wet- en regelgeving tot in het kleinste detail vastlegt hoe de universitaire organisatie in elkaar dient te steken, ver voorbij de eisen die voortvloeien uit de noodzaak van een behoorlijk toezicht op de besteding van publieke middelen. Nee: dan zal de universiteit zelf moeten kunnen uitmaken hoe zij de betrokkenheid van de universitaire gemeenschap bij het universitaire beleid wil regelen, en dan zal zij zelf moeten kunnen uitmaken in hoeverre zij bijvoorbeeld de indeling in faculteiten nog steeds als zinnig ervaart in een tijd waarin de vraagstellingen uit de omgeving - milieu, veiligheid, gezondheid - zich in toenemende mate onttrekken aan classificatie naar vakgebied en overal tussenin vallen.

En dan zal het tenslotte ook niet zo kunnen zijn dat de universiteit zich beperkt tot de zorg voor vier jaren vervolg op de middelbare school. Nee: dan zal zij een vrijplaats moeten zijn en blijven voor al degenen die op welk moment ook in hun leven, voor, tijdens, na of naast hun carrière, de vrijheid van kennisverruiming zoeken, niet omdat het levenslange leren economisch essentieel is (al is het dat natuurlijk wel), maar vooral omdat alleen een aanhoudende ontevredenheid over onkunde en onwetendheid de voortzetting garandeert van ons unieke menselijke avontuur.

De geaccumuleerde kennis van de doctor, het verantwoordelijkheidsbesef van de pastoor, de bereidheid tot improvisatie van de bedelman en het standsbesef van de edelman: daar tussenin ligt de rol van de Westerse universiteit - en wat mij betreft vliegt de appelschil al direkt na de edelman alle kanten uit.