Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 35]

Stukjes en beetjes (12)
Charlotte Mutsaers

De geschiedenis van de kitsch is de geschiedenis van het verzekeringswezen.
Ole Bouman
(Uit: Kitsch in drievoud, Raster 46)

Vijftien jaar terug maakte ik een tekening getiteld Haas op zijn koord en ik wist niet waarom. Vijftien jaar later wist ik heel goed waarom, maar toen wou mijn hand ineens niet meer tekenen. Daarom schreef ik een boek: Ik in deze arm. Wat zag die haas in het koord? Precies hetzelfde als ik in die arm: glinsterende wurgkracht. Mijn inhoud is kennelijk weinig veranderd. Haas: koord = ik: arm. Maar laten we nu eerst eens een kijkje nemen in het circus. Een balanceur (of is het een balanceuse?) in een hazepak trotseert het scherp van de snede. Goedgemutst en vastberaden zet hij zijn passen in het ongewisse. Hij heeft alles te verliezen en toch is hij niet bang. Integendeel, de rol van wandelend Memento Mori is hem op het vege lijf geschreven. Hoe dat komt? Vraag het de sekte van Jachtlust. Daar gaat hij dan. Stapje voor stapje. Elk stapje steekt de draak met prognoses, profylaxes en levensverzekeringen en elk stapje drukt de toeschouwer even met zijn neus op gene zijde, want vanzelfsprekend is er nergens zoiets verachtelijks als een vangnet opgehangen, ook niet buiten het kader van het papier (een leeuwentemmer trekt immers ook geen harnas aan vooraleer hij de kooi betreedt?). Maar stel dat zich nu ineens een rellerige bemoeial uit het hooggeëerd publiek losmaakt, zo'n schreeuwlelijk die in de verste verten niet door heeft dat het klinkklare kunst is wat hier geboden wordt, zo eentje die de wereld alleen maar bekijkt onder het aspect van goed of fout en bijgevolg geen enkel oog heeft voor mooi en lelijk. ‘Ik klaag aan! J'accuse! Protest!’, piept hij met zijn kopstem tegen de baas van het spul (voor wie dit een oud liedje is). ‘Wij vragen er niet om dat ons de stuipen op het lijf worden gejaagd en zeker niet in zo'n raar pak. Als er niet onmiddellijk een opvangnet komt, dan staat er morgen een stuk in de krant van jewelste, want zoals hier wordt omgesprongen met de gevoelens en het geestelijk goed van mensen, dat is jereinste fascisme!’

Stel dat zoiets gebeuren zou, wat dan? Helemaal niets. Hier is geen kruid tegen gewassen. Het gebeurt immers dagelijks? De balanceur, die als de dood is voor deze mensenvrienden, kan er maar een ding tegenover stellen: rustig voortgaan op de ingeslagen weg (niet naar beneden kijken, niet achterom kijken, niet uit zijn evenwicht raken).

Ooit brak ik een lans voor Napoleon, met name voor de vent zijn vorm (zie Zeehapper, p. 36-52). Meteen daarop werden de eerste kleingeestige vlagen al voelbaar van een naderend onweer. Toch had ik nooit beweerd dat deze zwarte kaasstolp een zegen voor de mensheid was. Maar kan ík er iets aan doen dat hij oneindig veel meer tot mijn verbeelding spreekt dan de witte baard van de eerste de beste kerstman? Waarom voer ik hem hier opnieuw op? Omdat ik wederom een formidabel punt in zijn voordeel heb ontdekt: hij was stapelgek op koorddanseressen. Dat betekent volgens mij dat hij precies begrepen moet hebben welk idee door hen belichaamd werd. Hij moet hun blik op oneindig juist hebben getaxeerd. Hij moet hun angstvallige brutaliteit hebben doorzien. En hij moet hun verachting voor het vangnet hebben toegejuicht. Kortom hun levensgevaarlijke act zal hem een lieftallige schok der herkenning hebben bezorgd. Hij heeft zich dan ook enorm uitgesloofd om dag en nacht van hun gezelschap verzekerd te zijn. En hij heeft Madame Sequi, een van de eerste echte glamoursterren op dit gebied, zelfs zo ver weten te krijgen dat ze meereisde met de bivakken van de keizerlijke garde. Fourage voor het soldatenhart! Balancerend in haar jurkje van gouden lovertjes en struisveren daagde zij avond aan avond de zwaartekracht uit voor een stel kerels die de dag daarop misschien arm, been of erger zouden moeten achterlaten op het slagveld. Wat maakt het ook uit, moeten zij bij haar stralende aanblik gedacht hebben; zíj in haar lovertjes, wíj in onze wapenrusting, zíj op haar koord, wíj

[p. 36]

op het slagveld. Het maakt geen donder uit, want eraan ga je toch.

Leven is anticiperen. Waarom zit men al met een stuk WC-papier in zijn handen voor er nog van een boodschap sprake is? Of waarom spoedt men zich gepakt en gezakt naar de uitgang van een trein als het station nog lang niet in zicht is? Of waarom plooit men zijn servet al op zijn schoot voordat de ober de spijskaart heeft uitgereikt? Of waarom staat men in zijn blootje kou te lijden naast een bad dat nog voor geen kwart vol is gelopen? Of waarom koopt men in de zomer antivries? Alleen om zichzelf nog enigszins het idee te verschaffen dat de boel beheersbaar is en dat, wie weet, het allerzwaarste op die manier buiten de deur kan worden gehouden. En daar is niets op tegen, zolang deze drift tenminste de pan niet uit rijst in de vorm van allerlei enge dwangneuroses (Ik heb b.v. een keer gelezen dat een brandschone man uit pure smetangst zo lang onder de douche stond dat zijn hele huid er op den duur afspoelde, zodat al zijn aderen levensgevaarlijk bloot kwamen. Dan kun je nog beter stinkend door het leven gaan.) en zolang de buiken der verzekeringsagenten maar niet worden gespekt. Diep in mijn hart heb ik zelfs altijd een voorkeur gehad voor de mier en niet voor de krekel. Op het eerste gezicht heeft de krekel wel meer charme, maar omdat hij losbollige excentriciteit met kunst verwart, gaat hij oersnel vervelen. De mier heeft misschien tegen dat zij zich veel te veel laat regeren door de vooruitziende blik, maar pas op, áls zij eenmaal tot zingen komt, hoe snijdend klinkt dan haar lied! Want wie zal zich tenslotte overtuigender in de kunst werpen dan juist degeen die tot de bittere conclusie heeft moeten komen dat liefde voor de moeder van de porseleinkast nergens toe leidt, omdat men helaas toch nooit vat krijgt op de enige twee zaken die er werkelijk toe doen: liefde en dood (en al hun schijngestalten). Wie zal rabiater alle vangnetten doorknippen?

Voordat het Vreeburg (Vredenburg) in Utrecht grotendeels verdween onder de steenkolos van het huidige Muziekcentrum, kwam daar elk jaar een circus zijn luchtige tenten opslaan. Toen ik er voor de eerste keer door mijn vader mee naar toe werd genomen (Houden vaders meer van circus dan moeders? Op de tien vaders zag ik meestal één moeder.), was ik acht jaar. Wij zaten in de loge. Mijn vader had een rieten mand bij zich. Daarin zaten tien flesjes bier en een pul. Die pul zette hij op de rand van de piste en bij elk nieuw nummer schonk hij zichzelf in. Soms kreeg ik ook een slok. Wij hadden echt plezier voor tien en bestierven het van de lach. Alles ging goed totdat de Tovenaar van het strakke koord werd aangekondigd. De vrolijke fanfaremuziek veranderde in sinister geroffel. Mijn vader schonk zijn pul vol en keek verheugd omhoog. Ik keek ook omhoog, maar begreep zijn verheugenis niet, want alles wat ik zag, was een strak gespannen koord. Toen gingen ineens alle lichten uit op een spot na. En in het felle licht van die spot verscheen de tovenaar. Maar inplaats van normaal te toveren zette hij zo-

[p. 37]

maar een stap op het koord. Zonder vangnet! Vliegensvlug sloeg ik de handen voor mijn gezicht. Pats!, daar had ik een draai om mijn oren te pakken. Ik dacht dat de tovenaar dat deed, maar het was mijn eigen vader. ‘Wat een kleuter ben jij’ zei hij. ‘Snap je dan niet dat dit gewoon een manier van leven is? Kom neem een slok en stel je niet aan.’ Ik nam een slok en richtte mijn blik weer omhoog. De tovenaar stond midden op het koord een ei te bakken alsof er niets aan de hand was. Hij at het ei op. Vervolgens speelde hij een riedeltje op een viool. Hij gooide de viool naar beneden. Hij deed een kip op een stok na en legde een ei. Dat ei viel ook naar beneden. ‘O, wat jammer is dat nou’ riep hij uit, ‘nou kan ik het niet meer bakken’ en verdween daarop in de duisternis. Ik was sprakeloos. Van toen af wist ik wat ik later worden zou.

Toen ik dit voorval na jaren aan anderen vertelde, was de eerste reactie: ‘Wat ben jíj keihard opgevoed’. ‘Dat kan kloppen’, zei ik. ‘Maar daardoor kan ik het ook stellen zonder vangnet’. Jaloérs, jaloérs dat ze toen waren!

Het is ook nooit goed. Als je je kwetsbaar opstelt niet. En als je je onkwetsbaar opstelt nog veel minder. Soms krijg ik wel eens tabak van het circus.

‘Nog even en ik doe het zonder circus, voor mij alleen - in het licht van de maan, hoog in de lucht tussen de vleermuizen, een schaduw tegen de hemel, zonder nog ooit op te houden’, aldus de woorden van een salto mortalebeoefenaar in het prachtige verhaal De hoogte van J.F. Vogelaar (Verdwijningen, p. 73). Zou dat de oplossing zijn?

(wordt vervolgd)