Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 51]

Een dienstreis naar Kiribati
A.L. Schneiders

Na klein, bijna in de Pacific verdrinkend Tuvalu, lijkt Kiribati, een paar duizend mijl verderop, een flink uit de kluiten of liever het koraal gewassen eilandstaat. Hier geen kans om een golfbal van kust tot kust over het eiland te slaan. ‘Wij gaan nu landen op Tarawa International Airport’, had de stewardesse omgeroepen. Asjeblieft. Geen landingsbaan van gras hier, maar beton en een paar flinke hangars, en een Secretaris-generaal van Buitenlandse zaken in een echt gastenvertrek om ons op te wachten, een jonge, suave man die zijn weg door de wereld wel zou weten. Ik kon mij ineens voorstellen waarom de Tuvalianen destijds tegen alle Britse druk in, stug hadden volgehouden niet met Kiribati in één natie te willen zitten. Ze hadden er de voorkeur aan gegeven daar in de verte in hun eigen sop gaar te koken, boven de zekerheid overheerst te zullen worden door die vlotte zelfbewuste Kiribati. Nog twee anderen zaten in het vertrek, een ambassadeur van de Solomon Islands en eentje van de Marshall Islands. Al dadelijk voerden we een goed geoliede babbelpraat, dat is ons vak, of we elkaar nu in New York ontmoeten of op Kiribati, of er tussen ons geen oceanen van leegte gapen.

Het meisje van protocol dat ze aan ons hadden toegevoegd was een invalkracht; de echte was ergens anders op reis. Dat was wel zo goed want het oprechte amateurisme van onze Marie was heel ontwapenend. Ze wachtte ons meestal op in een souvenirwinkeltje tegenover het hotel en iedere keer dat we ons hoofd lieten zien gilde ze een opgewekt hoei hoei over de weg; het leek wel Amsterdam. Praktisch was ze ook; over haar man die vanuit Hamburg op Duitse schepen voer, merkte ze op dat ze zich wel zorgen begon te maken over de opmars van de Aids. Een beetje amfibisch meisje was ze om te zien, van boven wel elegant met een sprekend gezichtje onder zwart piekhaar, van onder een zeer zwaar achterste dat bolde en rolde onder haar blauw katoenen jurkje. Van boven micronesisch, van onder polynesisch?

Die zaterdagmiddag reed ze ons langs de hoogtepunten van Kiribati, een paar slaperige overheidsgebouwen onder de klapperbomen, een internaat voor kinderen van de ‘outer islands’ die hier op school gingen, èn de zeevaartschool. Omdat de leerlingen daarvan meestal bij Duitse rederijen terecht komen, wordt de school voornamelijk met Duits geld gefinancierd, en dat was ook wel te merken. De jongen in het wachthuisje aan de ingang sprong stram in de houding en zo deden de anderen die we op het terrein tegen kwamen, knappe donkere gezichten verdwaald onder Duitse matrozenpetten die mij sterk aan de Kriegsmarine herinnerden. We zagen de ‘wharf’ waar wij uitkeken over een oceaan die er vandaag zo glad en onschuldig bij lag dat je er meteen de roeispaan in zou willen steken, een walhalla voor vissermannen. De lucht was wolkenloos, uitgezonderd één enorme tot in hemel en hel uitdijende cumulus op de horizon, atoombompaddestoel een beetje rafelig geworden, een uurtje na de grote klap, wanneer wij alweer aan de wederopbouw zijn begonnen.

Een paar vissersschepen lagen aan de steiger en een vrij grote oude roestbak voor het inter-eiland verkeer, een wel gezellige boot, maar niet berekend op de cyclonen die hier vrij geregeld rondgaan. Het waren merendeels vrouwen die op het bovendek zaten, met bundels en koffers van karton of blik. Al wist ik wel wat op de outer islands te zien zou zijn - méér klapperbomen en koraal - ik had toch wel weer mee gewild, verder en verder de oceaan in.

Ik overhandigde mijn geloofsbrieven aan president Tabai, een heldere en jonge man die er veel jonger uitzag dan zijn middelbare leeftijd. Het is aan hem te danken dat Kiribati ongeveer het enige ontwikkelingsland is dat geen spullen als auto's, patrouilleboten en vliegmachines aanneemt als het niet vaststaat dat ze het blijvend kunnen onderhouden. Het was jammer dat Tabai zo weinig tijd had omdat hij plotseling naar een van de outer islands moest voor een sterfgeval in z'n familie. We besloten om niet over en weer onze toespraken voor te lezen, maar eenvoudig onze teksten uit te wisselen, wel zo handig. Van mevrouw Tabai kregen we koffie en een

[p. 52]

koekje. Het was een aardige villa waarin ze woonden, met veel groen, we hadden wel in Laren kunnen zijn of zelfs wel in de Beeklaan bij een jonge Drees. Achteraf kan ik mij niet herinneren waarover we hebben gesproken, maar dat is vaak zo bij dit soort ontmoetingen, zoveel algemene prietpraat het ene oor in het andere uit. Dat is niet alleen zo in individuele gevallen, het geldt ook voor internationale conferenties. In Genève waar je die grote sanatoriumachtige gebouwen van de Volkenbond vindt, kon je destijds nog voor welke internationale conferentie dan ook, een zaal of zalen huren met een voorzitter erbij. Net als bij de traiteur dus; wilt u de hapjes mèt bediening of zonder? Ooit heb ik eens zo'n oude Volkerenbondsvoorzitter aan het werk gezien, een grijze gebogen man, vreemd genoeg in een wat sleets ogend pak. Ik denk dat ze langzamerhand wel uitgestorven zijn.

We deden de ronde langs de ministers en hun ambtenaren, die wel wat ruimer waren gehuisvest dan op Tuvalu, maar verder even onpretentieus leken. Ook zij gingen op blote voeten of van die plastic flipfloppers. De minister van gezondheid was tevens hoofd van het hospitaal. Hij bevestigde dat ook hier, net zoals op Samoa en Tonga, de nieuwe voedselgewoonten veel kwaad deden. Zo prefereren ze meer en meer dooie vis in blik boven verse vis in hun eigen zee gevangen, en gaan ze meer en meer vlees eten, bij voorkeur ook uit blik, corned beef, en derde graads schapevlees uit Nieuw-Zeeland, gelig, vet en ranzig. Hart- en vaatziekten, vroeger vrijwel onbekend, komen steeds meer voor. Daarentegen hadden ze geen psychiaters. Vermoedelijk zouden er wel voldoende redenen zijn om naar zo'n deskundige te lopen - ik tenminste zou stapelgek worden op zo'n stip middenin de oceaan - maar hadden zij voor de verschijnselen nog geen naam en ziekterubriek bedacht. Drugsproblemen kwamen nog niet veel voor; dat was dus beter dan op de grote Zuidzee-eilanden. Veel van die jongens, bij duizenden naar Auckland gekomen zijn daar aan de drugs geraakt en maken grote delen van de stad onveilig. Nieuw-Zeeland probeert van ze af te komen door ze naar huis te sturen, maar dat wordt niet genomen door de regeringen van West-Samoa, Tonga en de Cook-eilanden, en zo worden gedrogeerden maar wat heen en weer geschoven. De illusie van Stille Zuidzeeparadijzen is aan het leeglopen en wat overblijft zal niet veel mooier zijn dan een omver geblazen vlooienmarkt.

Met de minister van gezondheid sprak ik ook over hulpmogelijkheden. Net als in Tuvalu hebben ze daarginds een soort Trustfund, het Phosphate Fund van zo'n 300 miljoen gulden, gevormd uit de phosphaat-opbrengsten totdat de mijnen waren uitgeput, en ik wist wel dat ze liefst een ferme bijdrage voor het Fonds zouden hebben. Toch wilde de minister wel over kleinere bijdragen praten, zoals hulp voor het aanleggen van latrines op de outer islands. Zelfs daar achterin de oceaan steekt de vervuiling de kop op. De eilanders poepen er maar op los uit labalaba of broek, op het koraal, waar de vuiligheid inzakt zodat de lagune rond het eiland vervuilt. Ik vond het een goed idee van die latrines en beloofde wat hulp, maar de minister moest nog een oplossing zoeken voor het schoon maken van al die achtereinden. Nu wassen de mensen zich schoon in het water, maar op de latrine zou dat niet meer kunnen. Wc-papier is duur en schaars, resteert het schoonschuren met kokosschillen. Ik was het helemaal met hem eens dat dit geen aantrekkelijk alternatief is, afgezien van te verwachten verstoppingen in de nieuwe latrines. Ik heb bij de minister ons standaardformulier voor kleine projekten achtergelaten, maar nog niet van hem gehoord. Misschien is hij nog bezig met die kwestie pleepapierkokosschillen, misschien zal ik nooit en te nimmer meer van hem horen. Het is mijn ervaring in de derde wereld dat het in minder dan tien procent van de gevallen lukt iets van ze op papier te krijgen. Dat standaardformulier van ons is zo eenvoudig dat de dorpsgek het nog kan invullen en toch lukt het bijna nooit. Niemand heeft mij kunnen uitleggen waarom dat zo is, ook in particuliere verhoudingen. Met tranen in de ogen namen mijn vriend Tayo en ik van elkaar afscheid op het vliegveld van Lagos. ‘Maar we kunnen in ieder geval schriftelijk contact onderhouden, ik zal gauw schrijven’, zei ik. Tayo schudde moedeloos het hoofd, alsof hogere machten hem het schrijven van brieven hadden verboden of ontraden. Misschien is het gevaarlijk om je geest of ziel vast te leggen op papier en weg te sturen met een brief of formulier.

Lang geleden, in 1943, is Tarawa zelfs nog even voorpaginanieuws geweest, toen de Amerikanen daar hun amfibische landing hadden uitgevoerd, de eerste van een moeizame bloedige reeks naar Japan. Het is moeilijk te vatten waarom twee partijen elkaar juist op dit minuscule stukje koraal, als bij afspraak, zouden moeten ontmoeten om elkaar bij de tienduizenden af te slachten. De strijd speelde zich af op het schiereiland Becina, een vlek waar een stadion nog moeilijk in te passen zou zijn. De Amerikanen hadden verwacht met hun landingsboten tot op het strand te kunnen varen, maar ze had-

[p. 53]

den een misrekening over de getijden gemaakt. Het bleek dat het water over het koraal te laag was, zodat de mariniers al op een halve kilometer van het strand uit de boten moesten springen en dat hele stuk waden, tot aan hun bovenlijf in het water. Als vliegen werden ze weggevaagd, en al na de eerste landingsgolf dobberden over het koraal honderden dode mariniers in alle staten van vernieling. Er was één marinier, een reus van een kerel, die in zijn opleiding de kampioen was geworden in het ‘schaarspringen’. Hij had een groot verlangen naar actie, hij kon bijna niet wachten om er tegenaan te gaan, en nu was dan eindelijk z'n kans gekomen. De klep van het landingsvaartuig viel open, iets te vroeg. Deze marinier sprong op, maakte z'n machtige schaarsprong en verdronk onmiddellijk in drie meter water. Wat wil je met zo'n zware bepakking. Ach, anders was hij waarschijnlijk wel gesneuveld voor een van die Japanse bunkers die hier nog steeds herinneren aan die grootse tijd. Een vijftal Japanse kustkanonnen is ook nog achtergebleven, reusachtige kakikleurige monsters met een dodelijke hoest. Hun lopen waren op willekeurige plekken in de blauwe vakantiehemel gericht, alsof ze voor het laatst waren afgevuurd door een dronken kanonnier.