Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 35]

Zingend op Tuvalu
A.L. Schneiders

Van al onze ‘hoofden van missie’ heb ik het grootste ressort, miljoenen vierkante kilometers. In mijn ressort gaat de zon niet onder. Het is toch mooi dit bereikt te hebben; ik kan volgend jaar met een gerust hart met pensioen gaan. Weliswaar bestaat het voor 99.99 procent uit zout water, diep blauw op kaarten, maar toch. Bedenk eens wat er allemaal in kan zitten; vis, vis en nog eens vis, mangaanknollen, drenkelingen oud en nieuw, duikboten vijandig of verdwaald.

Verschillende staten vallen in mijn ressort, zoals Kiribati, de vroegere Gilbert-eilanden. Tuvalu, vroeger de Ellice-groep, West Samoa en Tonga, middelgrote mogendheden vergeleken bij die eerste twee, Fiji, al bijna een reus in de Stille Zuidzee en niet te vergeten superpower Nieuw Zeeland.

Aan al die staten moeten Geloofsbrieven worden aangeboden. De Geloofsbrief is een boodschap van onze koningin aan het staatshoofd in kwestie, waarin zij haar ambassadeur introduceert als een betrouwbaar, door en door fatsoenlijk mens en alle steun en medewerking voor hem vraagt. De tekst, afgedrukt op ons mooiste geschept papier, is gesteld in archaisch, Zonnekoning-Frans en gezet in zwierige letters, de enveloppe gesloten met een prachtig lakzegel. We mogen maar blij zijn dat in een tijd van moord en brand, kapingen en vliegtuigbommen, dit soort hoffelijkheden gewoon doorgaat, al geloof ik niet dat de Brieven werkelijk worden gelezen. Het overhandigen aan het staatshoofd heeft iets feestelijks, soms gepaard gaande met inspectie van erewachten, vaandels groeten, in de houding staan voor volksliederen, waarvoor ik tranen in de ogen krijg, niet alleen voor het onze, maar allemaal.

Ik heb dan wel niet de belangrijkste posten gehad, maar wel veel. Dertien maal ben ik opgetreden, trouw als een circuspaard. De laatste maal was op Tonga geweest, in de hoofdplaats Nuukalofa. Het paleis van de koning, wel honderd jaar oud, van donker gebeitst hout, is in Duitse chaletstijl opgetrokken. Het kon zo uit het Schwarzwald zijn aangekomen. Jammer dat een paar jaar geleden een cycloon een torentje had beschadigd; het leunde gevaarlijk naar voren. Jammer ook dat de koning er zelf niet was, hij was in Auckland, om gezondheidsredenen. Dat is wel te begrijpen want zo omvangrijk is hij dat hij net nog maar in drie vliegtuigstoelen past. Maar het gaat vooruit met hem; op doktersadvies probeert hij het gewicht eraf te fietsen, een uur per dag in fietskostuum en met een stofbril op. De leden van zijn hofhouding moeten achter zijn fiets aan hollen; ze doen hun best maar vallen toch geregeld af en om. Zelfs in de namiddag is het daar bloedheet.

Omdat de koning er dus niet was, moesten de Brieven worden overgereikt aan de Prins-Regent, een broer van de Koning. Een broze oudere man is dat, eerder mager dan dik. Misschien had in hun jeugd de jonge koning zo geschrokt dat er niet genoeg voor de ander was overgebleven. De Prins-Regent, mijn vrouw en ik stelden ons op, goddank in de schaduw van het bordes, om de in prachtige rode tunieken geklede militaire kapel in de ogen te zien. Wat moesten die kerels het warm hebben onder hun zwarte bontmutsen; het was nu pas tien uur maar de zon scheen al genadeloos neer op het grasveld en de muzikanten. De volksliederen, het onze wat aarzelend en zacht gebracht, meer een klacht uit het diepst van de Stille Zuidzee dan een ferme psalm. We gingen naar binnen en namen plaats, onze gastheer op een hoge troonstoel. Ook hier binnen was het nogal Schwarzwald, met een paar koekoeksklokken en figuurzaagwerk. In een grijze blouse was de Prins gekleed en een grijze labalaba - een rok - en zijn dunne blote benen staken in kolossale zwarte soldatenlaarzen, die naar we later hoorden dienden om zijn zwakke voeten ruimte te laten. Hij scheen er sterk mee vergroeid te zijn; ieder moment dat onze conversatie stokte boog de Prins voorover alsof hij van onderuit die laarzen nog wat inspiratie kon putten. Inmiddels leek het tijdstip gekomen voor het voorlezen van mijn toespraak, maar ik wist niet of ik daarbij moest staan of maar blijven zitten. In andere gevallen is er wel publiek omheen, zodat je

[p. 36]

vanzelfsprekend overeind blijft, maar hier met z'n drietjes? Ik besloot toch maar te staan, al bleef de Prins zitten, ook wel begrijpelijk met het oog op z'n moeilijke voeten.

Toch moet het een buitenstaander een merkwaardige bijeenkomst hebben geleken daar in dat halfduistere houten paleisje, alsof ik een ultimatum aan het voorlezen was aan de oude Prins, voorovergebogen in zijn troonstoel. Ik was blij ermee klaar te zijn, waarna de Prins ons zíjn verhaaltje kon gaan voorlezen. Toen hij klaar was viel een diepe stilte, des te dieper tegen de achtergrond van de kapel die nog steeds aan het blazen was op het bloedhete veld voor het paleis. Ik begon maar wat te babbelen, vragen te stellen, over zijn beroemde moeder, Koningin Selote, een slagschip van een vrouw die zo'n diepe indruk had gemaakt tijdens haar bezoek aan Londen. Toch werd het geen vloeiende conversatie, het bleef trekken wederzijds totdat ik goddank bij de rubriek land- en tuinbouw was aangekomen. Gember!!! Dat was het. Op Fiji had ik gember zien groeien en, bingo, dat was nou precies waarmee hij aan het experimenteren was in de koninklijke tuinen. Gember en vanilla, de toekomst voor het land. Voor de rest hadden ze alleen kokosnoten maar dat bracht niets meer op. Hij was helemaal opgeleefd en zo konden we met gemak wel drie kwartier om praten. Maar zelfs aan gember komt een eind, en het leek me dat onze tijd wel op moest zijn. Meestal komt er bij dit soort gelegenheden wel een adjudant, diskreet op z'n horloge kijkend, of gaat het staatshoofd zelf op de punt van zijn stoel zitten, maar hier was niets dat ons kon leiden. Nog steeds was de band aan het spelen onder de koperen ploert, al leek het geluid zwakker geworden, jingle bells was het nu. Als dit zo doorging, gingen die kerels allemaal tegen de grond. Wij stonden dus maar op, tot grote opluchting van die aardige oude Prins.

Niet alleen mag ik bogen op het uitgestrekste ressort van onze Dienst, het is ook in het kleinste land van de wereld dat ik eventjes onze driekleur mag laten wapperen. De vlag zat netjes gestreken en gevouwen in mijn koffer. Tuvalu, achtduizend inwoners verspreid over tien eilanden, met Funafuti als hoofdeiland. Het is niet gemakkelijk er te komen; naarmate je meer achterin in de wereld raakt, worden de verbindingen ingewikkelder en onbetrouwbaarder. Tot voor kort vloog Air Nauru, de luchtlijn van het eilandstaatje Nauru, nog langs Funafuti, maar daar was een eind aan gekomen doordat Australië en Nieuw Zeeland niet langer Landingsrechten wilden verlenen. De reden hiervoor was dat, nadat een paar oudere vliegeniers hun ontslag hadden genomen, de verst gevorderde leerling-vlieger was benoemd tot chef-piloot. Air Fiji had nu de leemte opgevuld met een De Havilland Heron, een toestel bijna zo oud als Icarus zelf. Nadat er een paar van boven Fiji waren neergevallen had het niet zo'n goede reputatie meer.

Toch vond ik het, nadat wij eenmaal in de lucht waren, een gezellig toestel, lekker ruim met niet meer dan veertien stoelen. Een nieuw interieurtje zou niet hebben misstaan; met het goedkope bruine kunstleer op de stoelen en de gekraste leuningen kon je je in een uitgewoonde autobus wanen. Goed genoeg voor dat handjevol armen daar achterin de Zuidzee. Wat had je daar te zoeken; uren lang hadden wij al gevlogen zonder iets anders te zien dan blauwe golven met witte windkoppen. In de cockpit, waar we onbelemmerd in konden kijken, waren de commandant en de tweede piloot druk bezig met land- of zeekaarten. De eerste was een oudere wat zuur kijkende man, het was duidelijk dat hij liever aan het stuur van een jumbo had gezeten dan aan dat van een afgeschreven Heron. De tweede piloot kon nog wel van een jumbo dromen, al leek mij een Heron de verkeerde start. Op een gegeven moment zag ik ze hevig gebaren over hun kaarten; als ze maar geen ruzie hadden gekregen over de koers. Zelfs te eten en drinken kregen wij, van de commandant zelf die ons ieder een pakje boterhammen en een blikje coke kwam toewerpen.

Net toen ik begon te geloven dat wij nooit meer iets anders zouden zien dan al dat verschrikkelijke water verscheen onder ons iets dat dan toch een atol moest zijn: een ring rond de binnenzee van gifgroen water. Die ring, zo dun als de eerste sikkel van de maan, bestond uit vaste grond met kokospalmen en blinkend zand. Mensen of dieren zag ik er niet en wat zouden ze er in hemelsnaam ook moeten doen. Na twintig minuten vliegen opnieuw een atol, iets groter, en nu zag ik tussen de kokospalmen ook wat huisjes en een paar boten op het droge. Dit moesten dus de ‘outer islands’ van Tuvalu zijn, en ja hoor, na nog een half uur kwam Funafuti in zicht, de moeder atol. We maakten een bocht en begonnen aan de daling. Zelfs van geringe hoogte was het hele eiland in één oogopslag te vatten, het kon niet groter dan Schiermonnikoog of Tiengemeten zijn. Ik kon mij niet voorstellen dat deze vlek, op de rand van verdrinking in blauwe diepten, voor honderden of misschien wel duizend jaar het tehuis was geweest van een volk. Vakantiekolonie van de Club Méditerranée

[p. 37]

had je je nog kunnen voorstellen. De landingsbaan sprong naar voren uit de rijen hoge kokospalmen; twee derde van het bredere middendeel van het eiland werd er door in beslag genomen. Het was of we op een vliegdekschip landden.

Een golf van hitte en verblindend licht viel over ons heen toen we waren uitgestapt. We werden begroet door een, of liever de ambtenaar van Buitenlandse zaken, de enige, een langzaam bewegende zware man die eerder licht verveeld leek dan geïnteresseerd. Hij nam ons mee naar een soort open bushalte van witte kalksteen met een paar witte stenen banken. De andere passagiers werden behandeld door een douaneambtenaar die hetzelfde deed als andere douaneambtenaren, koffers open maken en stempelen, klik klak stempelen, dat hier alleen iets finaler klonk, alsof ze voorgoed werden afgestempeld en nooit meer weg zouden mogen.

Onze begeleider gaf ik het roodwitblauwe autovlaggetje dat ik uit mijn tas had gehaald. Met oneindig veel zorg werd het door de chauffeur bevestigd aan de standaard van een Toyota Hi Ace, een terreinvoertuig met een kabine voor vier en een kleine laadbak. Het leek wel of de chauffeur voor het eerst achter een stuur zat; op begrafenissnelheid hobbelden wij naar ons gasthuis. Onze begeleider vertelde dat ze de auto als geschenk van de Australische regering hadden gekregen. Jammerlijke gedachte dat deze dure auto, met de drie of vier kilometer aan hotserige zandweg en schelpenpad, z'n hele leven niet boven de tweede versnelling zou kunnen worden geschakeld.

Na een paar minuten waren we al bij het gastenhuisje dat, evenals bijna alle andere huisjes, aan de landingsbaan van het vliegveld lag. Een mannetje onder een kroon van ‘fuzzy hair’ zat op z'n hurken te zwengelen aan de pomp die onze watertank moest vullen. Ik stelde mijn douche maar uit om niet zo duidelijk het verband te vestigen tussen zijn zweet en mijn koelte. Intussen was onze chef protocol met een andere werkman bezig onze vlag te hijsen aan een hoge vlaggestok. Wind was er bijna niet zodat onze driekleur er slap maar toch wel majestueus bijhing. Het was een grote vlag en bij wat stijver bries hadden we er met het hele eiland wel mee kunnen wegzeilen, de Vliegende Hollander.

Nadat de ergste warmte tegen het eind van de middag wat was gezakt, gingen we naar buiten en keken we naar de oceaan - die grenzend aan ons achtertuintje en die aan de overkant van de landingsbaan. Die aan de achterkant was kalm, want binnen het rif; de andere beukte met geweldige klappen tegen de kust, zodat je de grond onder je voeten voelt schudden. Tien jaar geleden was hier ineens een huizenhoge vloedgolf omhoog geweld, die brullend over het eiland was gerold, huisjes en een aantal mensen met zich meeslepend. Het meeste water was gelukkig weggespoeld via het vliegveld. Hoe dat moet op den duur, met het ‘broeikaseffekt’, weet niemand nog. Tegen het jaar 2010 zal vermoedelijk het hele eiland-staatje Tuvalu onder de oceaan verdwenen zijn.

Nu, dat was onze zorg niet, ik wilde nu wel eens wat lichaamsbeweging. Voor dit soort gelegenheden heb ik een wonder-golfstok aangeschaft, die zich in elkaar laat schuiven tot reistasformaat. Ik begaf mij ermee naar het gras van de landingsbaan vlak voor ons huis, waarop een eind verder de jeugd bezig was met voetbal, cricket en volleybal, een uitkomst zo'n landingsbaan. Thuis op de kaart kijkend was ik al tot de overtuiging gekomen dat ik op Funafuti een bal met één klap over de breedte van het eiland zou kunnen slaan. Nu was het zo ver. Ik nam een ouder balletje, en wham, daar ging het, over de klapperbomen en naar de zee. Ajo Ajo in die hoge klapperboom. Een koloniaal verliest nooit z'n streken. Maar ach, de Tuvalianen zouden in die fraaie bal toch niet een gebaar van geringschatting hebben kunnen zien? Ze moesten er maar een beetje trots op zijn op zo'n stukje grond de hele oceaan het hoofd te bieden.

In de bezoeken die ik de volgende dag ging afleggen vond ik wel iets van die trots terug, maar gemengd met twijfel of iemand ze wel au sérieux zou nemen. Ze leken wel wat op gelig uitgemergelde Nederlanders, nuchter, niets van kleur of grollen of grote ideeën. Het eerste bezoek bracht ik aan de ‘speaker’, de voorzitter van het parlement. De Gouverneur Generaal was verhinderd wegens het bijwonen van de begrafenis van de Keizer van Japan. Die reis moet een lelijk gat in hun budget hebben geslagen, maar vermoedelijk hoopten ze op Japanse hulp. De speaker had veel weg van een netjes geworden Scheveningse vishandelaar. We zaten in een piepklein kamertje in de regeringsbarakken; ze smeten hun geld in ieder geval niet weg aan prestigeprojekten. Zittend las ik mijn rede voor ‘over de uitstekende betrekkingen tussen ons beider landen, hoever ook van elkaar verwijderd toch zoveel gemeenschappelijks, t.w. onze democratische instellingen, onze gemeenschappelijke strijd tegen de zee, bewondering voor een land dat op zo'n klein grondgebied de oceaan het hoofd weten te bieden, maar ook ongeveer de grootste economische zone van de wereld’, dit laatste als inleiding op het treurige feit dat ons land ze niet veel aan hulp te bie-

[p. 38]

den heeft.

Gedurende dit toespraakje hadden de speaker de tranen in de ogen gestaan of zij waren zelfs over de wangen gerold, wat hij er ook aan probeerde te doen met z'n zakdoek. Graag had ik willen geloven dat mijn feestrede hem zo had ontroerd, maar toevallig had ik in een boekje gelezen dat op de eilandstaten veel conjectuvitis voorkomt, een oogziekte die veel tranen heeft.

Het volgende bezoek gold de heer Puapua, de eerste minister, een wat autoritaire maar ook wel minzame zestiger. Van huis uit was hij medicus, hij had gestudeerd in Australië. Geen van de boven de derde wereld zo rijkelijk voorbij drijvende luchtkastelen bij de heer Puapua, geen internationaal conferentiecentrum, geen kunstijsbaan, zelfs geen gember of vanilla, alleen wat verbetering van de visserij met groter schepen en mogelijk een koelschip. Dan verdienen ze nog wat geld met het uitgeven van postzegels, grote lappen met exotische vlinders en vogels erop, die ik er niet heb kunnen vinden. Misschien nóg weer verder, op de outer islands. Tenslotte is er nog het Tuvalu Trust Fund, een uitvinding van de heer Puapua zelf, die had bedacht dat het, om zich de jaarlijks terugkerende gêne van vragen om steun te besparen, beter zou zijn als een aantal landen meteen en eenmalig een flink bedrag in het Fonds zou storten. Tuvalu zou dat geld verstandig beleggen en zijn begroting suppleren met de rente ervan. Ruim twintig miljoen dollar hadden ze nu bij elkaar, heel aardig, maar het zou best nog meer mogen wezen. Gelukkig scheen hij al te weten dat wij er niet aan konden meedoen zodat ik mij niet hoefde te verontschuldigen.

Trouwens, tot hoever moeten wij gaan om de medemens achter de horizon geld te sturen? Tuvalu geldt dan wel als een van de allerarmste naties wat wel waar zal zijn in termen van nationaal produkt, te weten wat vis en een armvol kokosnoten, maar niemand scheen in nooddruft te leven. Behalve van die postzegels en het Trustfund zou het geld ook wel komen van de meer dan duizend zeelieden die het land exporteert naar Europese rederijen. Genoeg te eten dus, aardige huisjes, veel radio's, ghettoblasters en videorecorders, nogal wat fietsen en vier auto's, t.w. onze gala-auto, een Holden voor de G.G. en de eerste minister tezamen, een oude geblutste Ford voor de autorijlessen op de landingsbaan en een merkwaardig voertuig, samengesteld uit twee aan elkaar gelast minibusjes.

Mogen ze daarginds overdag wat kleurloos en op ons Nederlanders lijken, kom dan maar eens terug als ze zijn gaan zingen en dansen. Te onzer ere was een avond georganiseerd in het paviljoen van de Niue-eilanders. Ieder van de outer islands heeft op Funafuti z'n eigen paviljoen en z'n eigen zangen dansgenootschap. Zelfs binnen dat kluitje van in de oceaan verstrooide atolvlekken bestaan nog grote verschillen in tradities en taal. Met precies in acht nemen van het protocol gingen we naar binnen, het laatste de heer Puapua en ik.

Het Genootschap stond al klaar, ongeveer vijftig mannen recht in de houding en wat vrouwen op de achtergrond. Dit was niet maar een lolletje maar een ernstig ritueel met mogelijke gevolgen voor alle betrokkenen. De heer Puapua had mij ingefluisterd wat ik moest zeggen, een korte toverformule, die tot mijn opluchting inderdaad werkte: het dreigende blok half ontblote mannen vlak voor mij gromde instemmend en ging als één man door de knieën. Verschillende gezichten herkende ik, maar met hun blote borst, labalaba en bloemen om hals en hoofd waren het andere mensen geworden uit een andere tijd en een andere wereld. Dat gold zeker toen ze zongen, nadat een van hen op een groot gedeukt biscuitblik een ritme had aangegeven. Veelstemmig en van een ongekende kracht was dat zingen, verdrietig en klagend aan het begin maar geleidelijk opzwiepend naar grote hoogten van uitdaging en triomf. Instrumenten hadden ze er niet bij nodig, alleen dat oude biscuitblik en een paar planken waar ze op roffelden met hun vuisten of zelfs onderarmen totdat ze er blauw van moesten zijn geworden. Dicht op elkaar als ze waren gepakt, feilloos op elkaar ingespeeld en met die woest golvende stemmen, leken ze wel met elkander onderweg in een oorlogskano op hoge zee. Hoeveel dieper wortelden deze mensen in de tijd, met hun collectief geheugen aan voorwerelden waar ik nooit en te nimmer het geheim van zou kennen.