Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 21]

Santa Lucía en San Lázaro
Federico Garcia Lorca

Voor Sebastià Gasch

Om twaalf uur 's nachts kwam ik aan in de stad. De rijp danste op één voet. ‘Een meisje mag donker zijn, ze mag blond zijn, maar zij mag niet blind zijn’. Dat zei de herbergier tegen een man die op beestachtige wijze was ingesnoerd door een gordel. De ogen van het muildier dat lag te slapen op de drempel bedreigden mij als twee gitten vuisten.

- Ik wil de beste kamer die u hebt.

- Er is er maar een.

- Laten we dan gaan kijken.

Er was een spiegel in de kamer. Ik had een kammetje in mijn zak. ‘Hij bevalt me’ (ik zag mijn ‘hij bevalt me’ in de groene spiegel). De waard sloot de deur. Toen, met mijn rug naar het bevroren vlak van kwikzilver, riep ik nog eens: ‘hij bevalt me’. Beneden snoof het muildier. Ik bedoel, dat hij de zonnebloem van zijn muil opende.

Er zat niets anders op dan te gaan slapen. Dus ik ging naar bed. Maar voor zekerheid liet ik de luiken open, omdat er niets mooier is om te zien dan een ster die verrast wordt, en gevangen zit binnen een kader. Eén. De andere kun je vergeten.

Deze nacht tref ik een onregelmatige en grillige hemel. De sterren groeperen zich en gaan weer uiteen op de ruiten, zoals patronen en afbeeldingen in de Japanse vloermatten.

Terwijl ik insliep verstomde langzaam het exquise menuet van wel te rusten in de straten.

Met de nieuwe zon gaf ik mijn grauwe kleding terug aan het zilver van de vochtige lucht. De lentedag was als een hand die slap op een kussen ligt. Op straat was het een komen en gaan. Verkopers van vruchten en van zeevis kwamen voorbij.

Niet één vogel.

Terwijl mijn ringen klonken op het ijzer van het balkon zocht ik de stad op de kaart, en ik zag hoe zij sluimerend bleef in het geel tussen rijke wateraders. Ver van de zee!

Op de binnenplaats zongen de waard en zijn vrouw een duet van meidoorn en viooltje.

Als twee mollen op de vlucht stootten hun donkere stemmen tegen de muren, zonder de vierkante uitgang naar de hemel te vinden.

Alvorens de straat op te gaan om mijn eerste wandeling te maken ging ik ze begroeten.

- Waarom zei u gisteren dat een meisje donker, of blond mag zijn maar niet blind?

De waard en zijn vrouw keken elkaar aan op een vreemde manier. Zij keken elkaar aan... en hun blikken misten elkaar. Zoals het kind dat een volle soeplepel naar zijn ogen brengt. Toen barstten zij in snikken uit.

Ik wist niet wat ik moest zeggen en ik ging haastig heen. Op de deur stond te lezen: ‘Pension Santa Lucía’.

Santa Lucía was een mooie jonge vrouw uit Syracuse.

Zij wordt voorgesteld met twee prachtige koeieogen, op een schaal.

Zij was martelares ten tijde van consul Pascasiano, die zilveren snorren had en huilde als een buldog.

Zoals alle heiligen opperde en verklaarde zij verrukkelijke stellingen, waarop natuurkundige apparaten hun glazen breken.

Zij liet op het dorpsplein, tot verbijstering van het volk zien dat duizend mannen en vijftig koppels ossen niet op kunnen tegen het lichtend duifje van de Heilige Geest. Het lijfje, het geweldige lijf veranderde in samengeperst lood. Zonder twijfel zat Onze Lieve Heer met scepter en kroon op haar leest.

Santa Lucía was een rijzige vrouw, met onaanzienlijke borsten en machtige heupen. Zoals alle boerenvrouwen had zij ogen die te groot waren, ogen van staal met een onaangenaam, duister licht erin. Zij kwam aan haar eind op een bed van vlammen.

Het was op het hoogtepunt van de markt, en het strand van de dag lag vol schelpen en rijpe tomaten. In het gezicht van de wonderbaarlijke gevel van de kathedraal begreep ik volkomen hoe San Ramón Nonnato de zee van de Balearen naar Barcelona had kunnen

[p. 22]

oversteken op zijn mantel, en hoe de eeuwenoude zon van China woedend wordt, en springt als een haan op de muzikale torens die van drakenvlees zijn gemaakt.

De mensen dronken bier in de café's en zaten sommen van vermenigvuldiging te maken in de kantoren, terwijl de + en x-tekens van de Joodse Bank een lugubere strijd leverden met het heilige kruisteken, van binnen vol met salpeter en gedoofde kerkkaarsen. De vette klok van de kathedraal goot over het stadje een regen van koperen belletjes, die zich vastpinden in de dolgedraaide tramrails en in nerveuze paardenhalzen. Ik was mijn baedeker en mijn veldkijker vergeten, en begon de stad te bekijken zoals je naar de zee tuurt vanaf het strand.

De straten waren allemaal vol brillenwinkels. Van de gevels blikten grote ogen, als van prehistorische monsters, ogen die buiten de amandelen oogkas, die aan mensen hun intensiteit verleent, verschrikkelijk waren, maar die probeerden hun monsterlijkheid te verbergen door de knipogen na te bootsen van Manuels, Eduardos en Enriques.

Brillen en beslagen glazen zochten de immense gecoupeerde hand van de handschoenenwinkel - gedichten in de lucht - die droomt, bloedt en borrelt als het hoofd van de Doper.

De vrolijkheid van de stad begon af te nemen, en werd als een kind dat net gezakt is voor een examen. Zij was vrolijk geweest, gekroond met trillers en afgekant met rietstengels tot voor enkele uren, waarin de droefheid, die de electriciteitskabels verslapt en de tegels in de portieken losweekt, de straten was binnengedrongen met het onhoorbare gerucht van een spiegelbodem. Ik begon te huilen. Omdat er niets roerender is dan ongerepte droefheid over opgewekte voorwerpen, nog een beetje wolkig, om te voorkomen dat de vrolijkheid doorschijnt tot op de bodem die bezaaid ligt met munten waar een gat in zit.

Droefheid, vers aangekomen uit de papieren boekjes van het merk ‘De Paraplu’, ‘De Auto’ en ‘De Fiets’; droefheid van ‘Wit en Zwart’ uit 1910; droefheid van de geborduurde kanten stroken aan een onderrok, en snijdende droefheid van de grote hoorn van de fonograaf.

De leerling-opticiens poetsten glazen van alle maten schoon met zeemleren lappen en fijn schuurpapier, wat het geluid maakte van een voortschuivende slang.

In de kathedraal vierde men de plechtige novene voor de menselijke ogen van Santa Lucía.

Men verheerlijkte het uiterlijk van de dingen, de reine gulden schoonheid van de



huid, het genot van zachte oppervlakken, en men smeekte om steun tegen de duistere eigenschappen van het lichaam, tegen het centrale vuur en tegen het verraad van de nacht, terwijl men onder de koepel zonder pitten een plaat van het helderste glas oprichtte, aan alle kanten doorzeefd met broze reflectoren van goud. De wereld van het gewas verzette zich tegen de wereld van de mineralen. De klauw tegen het hart. God van omlijning, doorzichtigheid en oppervlak. Met angst voor de harteklop en afschuw van de bloedstroom smeekte men om de rust van de agaten en de schaduwloze naaktheid van de kwal.

Toen ik binnenstapte in de kathedraal zong men het klaaggezang van de zesduizend diostriën, dat weerklonk in de drie gewelven vol scheepstuig, golven en deining, zoals de drie slagen bij Lepanto. De ogen van de Heilige keken vanaf de schaal met de kille smart van een dier dat zojuist de doodsteek heeft gekregen.

Ruimte en afstand. Verticaal en horizontaal. Verhouding tussen jij en ik. Ogen van Santa Lucía! De aderen in de voetzolen slapen, uitgestrekt in hun rozige bedding, tot rust gebracht door de twee kleine sterren die hen van boven verlichten. Wij laten onze ogen aan het oppervlak, als waterlelies, en wij verschuilen ons erachter terwijl in een donkere wereld onze bonzende lichamelijkheid zweeft.

Ik knielde.

De cantors stoven als door de bliksem getroffen uiteen, weg van het koor.

Intussen was de nacht gevallen. Dichte en wrede nacht, als de kop van een muilezel met oogkleppen van leer.

[p. 23]

Aan een van de uitgangspoorten hing het skelet van een oude vis; aan een andere het skelet van een serafijn, zacht wiegend op de ovalen bries van brilleglazen, die fris kwam aangewaaid van appel en van oever.

Het was nodig om iets te eten, en ik vroeg de weg naar de herberg.

- Daar bent u ver vandaan. Vergeet niet dat de kathedraal dicht bij het spoorwegstation is, en de herberg bevindt zich aan de zuidkant, meer stroomafwaarts.

- Ik heb tijd genoeg.

Het spoorwegstation was dichtbij.

Een ruim plein, representatief voor het manke gevoel dat de afnemende maan met zich meesleept, strekte zich uit in de achtergrond, hard als drie uur 's morgens.

Langzamerhand trokken de brilleglazen zich terug in hun kleine leren en nikkelen doodkistjes, in de stilte die de subtiele verhouding ontdekte tussen vis, ster en bril.

Wie wel eens zijn bril, eenzaam in het maanlicht heeft gezien, of zijn face-à-main op het strand is vergeten, heeft net als ik die delicate harmonie (vis, ster, bril) begrepen, die met zichzelf botst op een enorm wit tafellaken waarop zojuist champagne is gemorst.

Ik kon perfect acht dode entiteiten samenstellen met de ogen van Sante Lucía.

De ogen van Santa Lucía over de wolken op de voorgrond, met een lucht waaruit de vogels net zijn verdwenen.

De ogen van Santa Lucía in de zee, op de wijzerplaat van de klok, op de uiteinden van een juk, op een grote, net gekapte boomstronk.

Men kan ze verbinden met de woestijn, met grote ongerepte vlakten, met een marmeren voet, met een thermometer, met een rund.

Ze zijn niet te rijmen met bergen, of met een spinnewiel, met een pad, of met wattige materialen. De ogen van Santa Lucía.

Ver van elke harteklop en ver van iedere druk. Onvergankelijk. Traag. Zonder enige beweging. Ziend hoe alle dingen vluchten, ingepakt in hun moeizame, eeuwig dezelfde temperatuur. De schaal waardig die hun hun werkelijkgeid geeft, en opgericht, als de borsten van Venus, tegenover de monocle vol ironie die gebruikt wordt door de slechtgezinde vijand.

Ik begon weer te wandelen, daartoe aangezet door mijn rubberzolen.

Een wonderschone stilte troonde over mij, aan alle kanten omgeven door concertvleugels.

In het donker, getekend met gloeilampen,



kon men zonder enige moeite lezen: Station van San Lázarò.

San Lázaro werd lijkbleek geboren. Hij verspreidde een geur van vochtig schaap. Toen ze hem geselden spuwde hij suikerklontjes. Hij ving de geringste geluiden op. Eens vertelde hij zijn moeder dat hij bij het krieken van de dag alle harten in het dorp kon tellen, aan hun hartslag.

Hij had een voorliefde voor de stilte van een andere kringloop die de vissen voortslepen, en hij kromp, steeds wanneer hij onder een boog door liep, vol angst ineen. Na zijn opstanding vond hij de doodskist uit, de altaarkaars, magnesiumlichtjes en spoorwegstations. Toen hij stierf was hij hard, en geplet als een staaf zilver. Zijn ziel kwam er achteraan, ontmaagd reeds door de andere wereld, vol walging, met een rietstengel in de hand.

De posttrein was om twaalf uur 's nachts vertrokken.

Ik moest absoluut vertrekken met de exprestrein van twee uur 's morgens.

De ingang van begraafplaatsen en perrons.

Dezelfde lucht, dezelfde leegte, dezelfde gebroken ruiten.

De rails verwijderden zich, kloppend in hun perspectief van vraagstelling, dood en uitgestrekt als de armen van Christus aan het Kruis.

Van de daken in de schaduw vielen appels, stijf van angst.

In de naburige kleermakerij knipten de scharen onophoudelijk stukjes wit garen.

Doek om zowel de weggeteerde borst van de oude vrouw, als de wieg van het pasgeboren kind te bedekken.

[p. 24]

In de verte naderde een andere reiziger. Een eenzame reiziger.

Hij droeg een wit zomerpak, met parelmoeren knopen en daarover een stofjas van dezelfde kleur. Onder zijn pas gewassen Panamahoed glansden zijn grote, halfdode ogen aan weerszijden van zijn scherpe neus.

Zijn rechterhand was van hard gips en aan zijn arm droeg hij een rieten mand, gevuld met kippeëieren.

Ik wilde hem niet aanspreken.

Hij leek bezorgd, en alsof hij wachtte tot men hem zou roepen. Hij verdedigde zich tegen de schrijnende bleekheid met zijn oosterse baard, een baard als rouw voor zijn eigen sterven.

Een meer dan realistisch doodsplan bevestigde nikkelen initialen op mijn das.

Die nacht werd het feest gevierd waarin heel Spanje zich verdringt bij de balustrades om te kijken naar een zwarte stier die ontroostbaar naar de hemel staart, en iedere vier minuten loeit.

De reiziger was in het land dat hem bekoorde en in de nacht die hem van pas kwam in zijn zucht naar perspectief, alleen, in afwachting van het aanbreken van de dageraad om te vluchten achter de stemmen aan die onvermijdelijk moesten klinken.

De Spaanse nacht, nacht van rode oker en van ijzeren spijkers, wrede nacht, met de borsten in de lucht, en verrast door een enkele telescoop, behaagde de verkilde reiziger. Hij hield van die ongelofelijke diepte, waarin het peillood faalt, en hij schiep er behagen in zijn voeten te laten wegzinken in het bed van as en brandend zand waarop hij lag te rusten.

De reiziger liep over het perron met de vanzelfsprekendheid van een vis in het water of een vlieg in de lucht; hij liep heen en weer, zonder aandacht te schenken aan de lange, droevige parallellen van hen die op de trein wachten.

Ik had veel medelijden met hem want ik wist dat hij afhankelijk was van een stem, en afhankelijk te zijn van een stem is als zitten op de guillotine uit de Franse Revolutie.

Schot in de rug, onverwacht telegram, verrassing. Tot hij in de val trapt, voelt de wolf geen angst. Hij geniet van de stilte en houdt van het kloppen in zijn aderen. Maar wachten op een verrassing is het omzetten van een moment, altijd vluchtig, in een grote violetachtige bol die blijft en de hele nacht vult.

Het geluid van een naderende trein klonk, rommelend als een pak stokslagen.

Ik nam mijn koffer op terwijl de man in het witte pak rondkeek naar alle kanten.

Eindelijk riep een heldere stem, de meeldraad van een autoritaire luidspreker, achterin het station: ‘Lázaro! Lázaro! Lázaro!’ En de reiziger begon gehoorzaam te hollen, vervuld van vroomheid, tot hij verloren ging in de laatste lantaarns.

Op het moment dat ik de stem hoorde: ‘Lázaro! Lázaro! Lázaro!’, vulde mijn mond zich met vijgenmarmelade.

Ik ben enkele momenten geleden thuis gekomen.

Ik was niet verbaasd mijn koffer leeg te vinden. Alleen een bril en een hagelwitte stofjas. Twee reisthema's. Ondubbelzinnig, en verlaten. De bril op tafel droeg duidelijker dan ooit zijn onveranderlijke belijning en zijn buitenaardse bestendigheid. De jas viel flauw op de stoel, in zijn voor altijd definitieve houding, van een verheid die al haast niet menselijk meer was, een verte onder nul, van verdronken vis. De bril was op weg naar een geometrische probleemstelling voor het exacte bewijs, en de stofjas stortte zich in een zee vol wrakken en plotselinge groene schitteringen. Bril en stofjas. Op de tafel en op de stoel. Santa Lucía en San Lázaro.

(vertaling Livia Verstegen)