Hollands Maandblad. Jaargang 1989 (494-505)

[p. 3]

[497]

De literaire oorlog
Over vals en echt in de polemiek
F.A. Muller

Ook grijs is een mengsel van zwart en wit.
- C.W. Rietdijk

Inhoud

1.	De echte polemist
2.	De epigoon
3.	De lilliputpolemist
4.	De zielige polemist
5.	Het postmodernisme
6.	De twee vragen
7.	De moraal van de polemist
8.	De kwaliteit van de polemiek
9.	Vergelijkende grafische metaforen

1. De echte polemist

Wat speelt zich af in de polemist?

Hoewel niemand dat precies weet, ook de polemist niet, toch het volgende daarover.

De polemist beschikt over een krijgslistig stel hersens, een seismografische gevoeligheid, een depot oorlogszuchtig talent, een ijzeren moraal en een vriendelijke inborst. Deze vriendelijke inborst draagt hij niet op een dienblad met zich mee, maar ze zit een beetje verstopt, in het labyrinth dat karakter heet.

De polemist wandelt door de straat, zit in de bioscoop, leest een boek, of de krant, kijkt naar de televisie, drentelt door een museum, luistert naar de radio, speelt met een kind, drinkt een pilsje in de kroeg en geeft de planten water met een maatkolf.

Splesj!

Een kwak modder stort over hem heen.

De stoepranden rijzen omhoog tot muren, de kieren tussen de tegels verwijden zich tot kloven, de lantaarnpalen kronkelen als ratelslangen over de grachten, vluchten walgvogels rukken de asfaltbloemen uit de straat, putdeksels kletteren op & neer, stortbuien van mierenzuur plenzen omlaag, de mensen springen krijsend in het rond als uitzinnige kannibalen en de zon slinkt ineen tot een zwarte parel. De polemist zinkt ineen, zijn neusvleugels klapwieken heen & weer, zijn slokdarm duwt een rotsblokje in zijn keel en de wervels in zijn zenuwkolom slaan als castagnetten tegen elkaar.

Even later is alles weer zoals het was.

De polemist onderscheidt zich van de andere mensen door de kwak modder op zijn ziel op te vatten als een oorlogsverklaring, uitgesproken door de modderkwakker. Hij laadt zijn vulpen met scherp, of zet zijn typemachine in de aanslag, en betreedt het slagveld van papier. Er zal inkt vloeien!

De innerlijke noodzaak van de polemist om ten strijde te trekken komt voort uit drie motieven. Deze motieven vormen de heilige drie w-heid van de polemist: waarheidsliefde, woede en wraakzucht.

Het hoofdkwartier op de schouders van de polemist bevat ideeën. Een polemist heeft een visie & een stijl die in al zijn polemieken zijn terug te vinden. In zijn polemiek is de polemist hoofdzakelijk zelf aan het woord; hij citeert met mate, om zijn gelijk te bevestigen of zijn beeld te versterken. Zijn polemiek is een samenhangend geheel met een rhetorische kracht. Dit neemt niet weg dat er in zijn offensief afzonderlijke onderdelen te onderscheiden zijn, maar zij houden elkaar vast als geliefden in tijden van rampspoed.

Een polemist valt zeker niet alleen de zwakke plekken in de stellingen van zijn tegenstander aan, maar probeert hem in hart & hoofd te raken, zijn kern aan barrels te schieten. Het is juist die kern die zijn polemische zintuigen ontwaren en die zijn woede en wraakzucht oproept.

En boven alles kan een polemist schrijven; zijn polemieken zijn goede literatuur, en daarom voor eeuwig het herlezen waard.

Tot zover de echte polemist.

2. De epigoon

In Mandarijnen op zwavelzuur (1963) heeft Hermans de epigoon geportretteerd; hieronder volgen enkele citaten uit het hoofdstuk ‘Ochtendrood der Epigonen’.

- Epigonisme is niets anders dan bewondering, maar het is een machteloze bewon-

[p. 4]

dering. De epigoon is misschien wel iemand die zonder zijn Meester te hebben ontmoet, volstrekt geen mening hebben zou!

- Het gebrek van de epigoon is dat hij in de buitenwereld niets anders als schoon of belangrijk ondergaan kan, dan wat hij al eerder tegengekomen is bij zijn Meester.

- Een talent dat bewust uit stelen gaat, wordt nooit een epigoon. Maar de epigoon doet het niet bewust. Hij weet zelf niet wat er met hem aan de hand is. Hij voelt dat hij op een rand staat, een rand waar hij juist niet overheen kan: het scheelt bijna niets. Hij neemt zinswendingen en woorden die hij bij zijn Meester zo gevonden heeft over, en het gaat ermee als met bloemdieren die op de zeebodem wonderbaarlijk zijn, maar in een kom leidingwater verschrompelen tot een hoopje slijm.

Aldus Hermans.

Ervaring is niet een verzameling belevenissen maar voedt zich met belevenissen, en groeit, met haar lange wortels vast in hart & hersens. De ervaring van een epigoon is als het gewas door een inlander verbouwd in dienst van de koloniale machthebber; de epigoon heeft zich onbewust geestelijk laten koloniseren door zijn Meester. De prijs die hij hiervoor moet betalen is een stilstand van de ontwikkeling van zijn eigen persoonlijkheid; hij ontwikkelt zich tot een dociele koelie. Dat hoeft niet zo treurig te zijn als het lijkt, want misschien zou de epigoon zonder zijn Meester zich wel helemaal niet ontwikkeld hebben, omdat hij bijvoorbeeld van zichzelf niets te ontwikkelen heeft. Daar is de epigoon zijn Meester dan dankbaar voor en hij wordt zijn lijfwacht. Voor wat hoort wat.

Een lijfwacht is echter lang niet altijd een epigoon. Zo is secundaire literatuurschrijver Huug Kaleis een lijfwacht van W.F. Hermans; wanneer een kritikaster iets van de Parijse balling niet prachtig vindt, staat Huug Lakei zijn pony al te zadelen. Zo is secundaire literatuurschrijver Herwig Leus een lijfwacht van Louis Paul Boon; wanneer iemand iets over Boon beweert wat de Vlaamse wachthond niet bevalt, begint hij automatisch te keffen.

Epigonisme is geen ongeneeslijke aandoening. Als er in de epigoon enige oorspronkelijkheid verborgen zit, zal hieruit vroeg of laat zijn eigen persoonlijkheid zich ontwikkelen. Dan wordt de koelie opstandig en bevrijdt zichzelf van de koloniale overheersing. Maar zijn Meester verlaat niet zijn hoofd zonder sporen achter te laten. Ook de operatieve verwijdering van een goedaardige tumor laat een litteken achter. De epigoon is dan een ex-epigoon.

Een epigoon van een polemist is een valse polemist. Deze epigoon heeft dezelfde tegenstanders als zijn Meester of tegenstanders die slachtoffers zouden kunnen zijn van zijn Meester.

Koos Hageraats is o.a. literair kritikaster bij De Tijd en de samensteller van een bloemlezing naoorlogse polemieken De knuppel in het hoenderhok (1988). Koos Hageraats ‘publiceert’ polemieken, zo staat op de kaft te lezen.

Als polemist is Koos Hageraats een epigoon van Jeroen Brouwers. De vijanden van Jeroen Brouwers zijn de vijanden van Koos Hageraats; Rudy Kousbroek is daar een voorbeeld van. De helden van Jeroen Brouwers zijn de helden van Koos Hageraats; Harry Mulisch is daar een voorbeeld van.

Een wapen dat Jeroen Ockeloen (te) vaak hanteert, is het volgende.

Karel van het Reve eindigde zijn Huizingalezing Het raadsel der onleesbaarheid (1972) als volgt:

- Daarom geloof ik ook dat deze voordracht volstrekt nutteloos is. Maar er moet nu eenmaal af en toe iemand zijn die iets zegt. Ik dank u voor uw aandacht.

Jeroen Brouwers eindigde zijn polemische essay tegen Karel van het Reve dat is opgenomen in BOKelf (1987) als volgt:

- Ik geloof dat dit polemisch opstel volstrekt nutteloos is. Maar er moet nu eenmaal af en toe iemand zijn die iets zegt. Ik dank u voor uw aandacht.

Koos Hageraats doet precies hetzelfde. Rudy Kousbroek zegt:

- Ik ken een paar mensen die bij het noemen van zijn naam (Maarten 't Hart) een gekweld gezicht zetten en zeggen: Nee, dat kan ik niet lezen, die man schrijft als een bakvis, - of woorden van gelijke strekking.

Koos Hageraats citeert dit in ‘Kousbroek in de koffer’ en zegt:

- Ik ken een paar mensen die bij het horen van Kousbroeks naam een gekweld gezicht zetten en zeggen: Nee, dat kan ik niet lezen, ik kom zelfs niet eens door die man z'n kaft heen, - of woorden van gelijke strekking.

Boudewijn Büch zegt:

- laten we er maar niet over lullen.

Koos Hageraats citeert dit in ‘Bestaat Boudewijn Büch?’ uit BOKelf en schrijft een paar regels verder:

- lullen we maar niet meer over.

En schrijft een halve bladzijde verder:

- laten we daar maar niet over lullen.

Een ander maniertje dat Koos Hageraats van zijn Meester heeft afgekeken is het in elkaar knutselen van woorden.

De Toteltuinman in ‘De Nieuwe Revisor’

[p. 5]

in De Biervlaai (1980): verkakeling, verkokkeling, flutflater, dropdruppel, verlullenis, verkoekebakt, verkindsing, kanjerkneus, etc.

Dat kan Koos Hageraats ook: lichtfirmament, schaamschuimpjes, lokmokkels, Kuilbroek, klutseknieën, scharrelvarkens, etc.

Jeroen Brouwers heeft deel 2 van zijn uitgegeven correspondentie zonder een zweem van ironie De oude Faust (1987) genoemd, wat de omvang van zijn eigenwaan nauwkeurig aangeeft. Hierin is te lezen hoe de verhouding Meester-epigoon zich ontwikkelt.

De eerste brief van Jeroen Brouwers aan Koos Hageraats dateert van oudejaarsdag 1983. Koos Hageraats heeft zijn Meester gevraagd of hij op wil treden op zijn school; zijn Meester wil niet, dat is niets voor een Schrijver. Koos Hageraats legt zijn Meester dilemma's voor: wat zijn Meester zou doen wanneer ‘iemand van het kaliber Kafka’ hem zou vragen zijn werk te vernietigen. Zijn Meester zou tegen ‘Kafka’ zeggen: Doe het zelf maar. En als ‘Kafka’ dood is zou hij zijn wens blindelings uitvoeren:

- Mijn eerbied voor mensen is groter dan mijn liefde en respect voor ‘literatuur’.

De correspondentie tussen Meester en epigoon neemt toe. Koos Hageraats begint krant & tijdschrift met ingezonden brieven te bestoken waarin hij het voor zijn Meester opneemt; hij is een lijfwacht geworden. Hij schrijft geleerde opstellen over het werk van zijn Meester; hij vraagt zijn Meester waarom hij schrijft en hoe hij zelf schrijver kan worden. En de Valse Revisor deelt schouderklopjes uit, voorziet de opstellen gewillig van commentaar, en poseert voor Koos Gulzigaard (brief van 6 september 1984):

- Als ik ooit zou hebben kunnen kiezen, zou ik ‘al het andere’ (vrouw, salaris, auto) hebben gekozen. Ik vind er, u mag het gerust weten, geen zak aan, aan dat schrijver-zijn.

Spoedig breekt het stadium van de adoratie aan. Koos Hageraats noemt Jeroen Brouwers:

- De Goeroe van de Schoonheid en over de boerderij van zijn Meester:

- De wereld getransponeerd in het zuivere, ware onveranderlijke. Dat is Louwhoek.

Jaja, antwoordt zijn Meester hierop (brief van 17 juni 1986).

Een voorlopig hoogtepunt bereikte Koos Hageraats bij het verschijnen van De Zondvloed (1988). Jeroen Brouwers liet dit derde deel van zijn Indië-trileugie vergezeld gaan van een door Koos Hageraats geschreven essay, waarin hij uitlegt dat dit boek een meesterwerk is. In zijn ‘kritiek’ voor De Tijd voldeed ook die kwalificatie niet langer:

- Dit briljante meesterwerk bevindt zich in de hoogste regionen van de literatuur en wat mij betreft daarboven!

I rest my case.

3. De lilliputpolemist

Een ander soort van valse polemisten is de lilliputpolemist. De lilliputter ziet het schilderij wel scheef hangen, maar kan er niet bij om het recht te hangen. De lilliputpolemist herkent de leugen wel, maar slaagt er niet in haar te ontmaskeren. De lilliputpolemist kan de waarheid wel bevatten, maar niet zelf ontdekken; hij is wel woedend, maar krijgt de lezer niet woedend; hij zint wel op wraak, maar kan geen wraak nemen. Het ontbreekt de lilliputpolemist aan voldoende polemisch talent & idealisme.

In het hoofd van de lilliputpolemist speelt alles zich op verkleinde schaal af ten opzichte van de echte polemist. De scherpte & subtiliteit van de echte polemist zijn hem vreemd; hij ziet wat iedereen die een beetje moeite doet ook wel ziet. Nieuwe ideeën, een oorspronkelijke visie of stijl, heeft hij niet. In zijn lilliputpolemiek valt hij vooral de zwakke plekken van zijn tegenstander aan. Hij citeert veel, voorziet de citaten van voor de hand liggend commentaar of plaatst er een ander citaat tegenover; hij slaagt er niet in de kern van zijn tegenstander aan flarden te schieten. De rhetorische kracht van een lilliputpolemiek veroorzaakt blikschade, geen total loss.

Een epigoon kan een lilliputpolemist zijn, namelijk wanneer hij voor dezelfde goede zaak strijdt als zijn Meester.

[p. 6]

Een lilliputpolemist kan, net als alle valse polemisten, niet schrijven. Lilliputpolemieken zijn geen goede literatuur. De lilliputpolemist verdient op zijn hoogst sympathie, nooit bewondering.

Enkele voorbeelden van lilliputpolemiek uit de genoemde bloemlezing. In ‘De Nieuwe Kleren van de Keizer’ richt Theo Kars zijn parfumverstuiver op Harry Mulisch; verscheurd door jaloezie op de roem die de Wereldcomponist van het Leidseplein ten deel valt, slaat hij een hooghartige toon aan met een ironie die even vals is als de ironie waarmee De Meester zich altijd verheerlijkt.

In ‘De leesbril van tante Diny’ spuit René Stoute zijn injectienaalden leeg in Diny Schouten, de literaire burgertrut van Vrij Nederland. Helaas is de ampul met polemisch serum zoekgeraakt. René Schouten gaat reacties van schrijvers op recensies, dus zichzelf, zitten rechtvaardigen: zijn proza overtuigt hem kennelijk al niet meer. (Goede literatuur rechtvaardigt zichzelf.)

In ‘Anbeeks naadloos onbehagen’ verliest Huug Kaleis zichzelf met pony en al in citaten & biografische gegevens om Ton Anbeek tegen te spreken, die in NRC Handelsblad van 13 december 1985 o.a. schreef dat het werk van Mulisch naadloos past in de traditie Reve-Hermans van pessimisme, fatalisme, zwartgalligheid en besef van absurditeit. In het oeuvre van De Meester zijn ‘bewijzen’ te vinden voor iedere bewering, omdat hij overal aan geroken heeft maar van niets is doordrongen - behalve van zichzelf. Een dergelijke observatie is bij Huug Kaleis echter nergens te vinden, liever verschuilt hij zich achter bergen citaten. Huug Kaleis heeft welgeteld 33 uitroeptekens aan zijn saaie kritiek toegevoegd. Een koeievlaai wordt geen mokkataart door er 33 kaarsjes in te steken.

4. De zielige polemist

De derde en meest vreselijke soort van valse polemisten is de zielige polemist. De zielige polemist verspilt energie, als het hem nog iets kan schelen, om zijn polemieken niet te laten lijken op die van het polemisch triumviraat - meestal lijken ze dan ook nergens naar. Niet zozeer uit vrees voor epigoon of papegaai versleten te worden, maar omdat hij weinig benul heeft van wat er zich in de echte polemist afspeelt. De stalen rolluiken voor zijn waarneming verhinderen dat; en de echte polemieken, die als breekijzer kunnen dienen, slaan ertegen te pletter en vallen aan diggelen voor zijn voeten. De zielige polemist is bot tot op het bot, zijn pen niet uitgezonderd.

In zijn hoofd gieren de onzekerheden in het rond en heerst een toestand van chronische verwarring. De zielige polemist kent slechts één allesverzengende, geheime ambitie: hij wil net zo beroemd & berucht worden als Willem Frederik Hermans, Gerrit Komrij of Hugo Brandt Corstius, hij wil dit polemisch triumviraat uitbreiden met zijn eigen persoon. Hij denkt: Wie zou dat niet willen?

Daartoe gaat de zielige polemist op zoek. Op zoek naar iemand om tegen te polemiseren. Verkrampt door de angst om te verliezen neemt hij een mug of een vlieg als tegenstander (soort zoekt soort). Of om zijn innerlijke onzekerheid te overschreeuwen valt hij een grote naam uit de literatuur aan, waarmee hij nog het meest lijkt op een hysterische kleuter die met een opengeknipt zakmes door het Rijksmuseum holt.

De populariteit van een zielige polemist is even kortstondig als van de doorsnee popmuzikant, die sneller verschijnt & verdwijnt dan een mol boven de grond uitkijkt; ware roem vergaart hij nooit. Hij is tot mislukken gedoemd en eindigt als kritikaster of hoernalist, of eventueel als Mandarijn.

In de echte polemist is de beschimpte waarheidsliefde, de aangewakkerde haat, de gekrenkte trots, de opgeroepen woede, de wraakzucht, de verbijstering, er eerst, daarna kan er pas de authentieke polemiek zijn. In de zielige polemist is de wil om tegen iemand te polemiseren er eerst, daarna gaat hij op zoek. Op zoek, zoals gezegd, naar iemand om een spelletje Mens Erger Je Niet mee te spelen. Daarom schrijft de zielige polemist zielige, dus valse polemieken. Terwijl de echte polemist de modder waarin men dagelijks rond moet baggeren toont, is de zielige polemist bezig een kwak modder klaar te maken om mee terug te smijten, of ziet voor modder aan wat geen modder is, als een schreiende peuter die een drol van marsepein heeft gekregen.

Voor de zielige polemist is de polemiek geen literaire veldslag, waarbij waarden in harnas aantreden, maar een spelletje verbaal Stratego om de verveling te verdrijven. Op de kern van zijn tegenstander gaat hij niet in, hij dartelt rond in de periferie en schopt & smijt om zich heen. En als hij op de kern afstormt, gaat hij het lot van de kamikazepiloot tegemoet.

Een veelgebruikte aanvalstactiek in de polemiek is de cc-methode: citaat-commentaarcitaat-commentaar-citaat-commentaar-etc. Net als in natuurwetenschappen garandeert een methode in de polemiek geen succes;

[p. 7]

alles hangt af van de geselecteerde citaten en vooral van het geleverde commentaar. Het grote nadeel van de cc-methode is dat ze de eenheid & het effect van het geheel negeert. Het is alsof de gebruikers een standbeeld aan gruzelementen slaan, de brokstukken analyseren en concluderen dat ze niets voorstellen; het oordeel dat het standbeeld niets voorstelt, kan met de cc-methode natuurlijk nooit bereikt worden. Maar goed, voor zover deze metafoor niet opgaat, is de toepassing van de cc-methode legitiem.

Een echte polemist selecteert een aantal karakteristieke citaten van zijn tegenstander en levert fraai & intelligent commentaar. Een zielige polemist citeert maar raak en levert meestal zielig commentaar, dat wil zeggen, melig, dom of triviaal commentaar. In zielige handen ontaardt de cc-methode in afzeiken.

De rhetorische kracht van een zielige polemiek is nihil. De afzonderlijke passages lijken op een verzameling mensen in de tram: onverschillig, samengebracht door de gelegenheid en hardnekkig langs elkaar heen kijkend.

Zielige polemisten kunnen niet schrijven. Zielige polemieken zijn slechte literatuur en zullen vergaan in het riool waarin ze zijn ontstaan.

Enkele voorbeelden van zielige polemiek uit de bloemlezing.

In ‘De broek van Du Perron’ belijdt Frank van Dijl zijn obsessie voor Jeroen Brouwers. Als een nog niet zindelijke kleuter speelt hij soldaatje met zijn plassertje en bewatert zijn Boeman tot waar het straaltje reikt. Het is afzeiken in zijn meest infantiele vorm.

Uit ‘Revistische spraakgewoonten’ van Tom Graftdijk blijkt dat hij de gedichten van Gerard Reve niet begrijpt. Niet begrijpt, zoals een kanarie een cantate van Bach niet begrijpt. Niettemin zal men van een kanarie nooit een onvertogen woord vernemen over de cantaten van Bach; de kanarie pikt een korrel zangzaad op, zit op zijn stokje en zingt zijn eigen lied. Tom Afzeik daarentegen smeert 4 bladzijden gedrukte drek over de poëzie van Gerard Reve heen.

In het neurineproza ‘Hermans' rancune’ laat kassiewijlen Galen Last nog eens liegend & bedriegend zien dat hij bestuurd wordt door de intellectuele variant van de psyche van Julius Streicher. Na 23 jaar coma gilt Galen Last alsof de Tweede Wereldoorlog nooit heeft plaatsgevonden.

In ‘Kousbroek in de koffer’ demonstreert Koos Hageraats alle variaties op het afzeiken: dom, melig, vals en zeikerig commentaar op naar willekeur uit de context gerukte citaten uit het werk van Rudy Kousbroek. Volgens Koos Dobbelsteen zijn de circa 1700 bladzijden gebundelde essays, beschouwingen, kritieken en opstellen van Kousbroek niet afkomstig uit zijn verbeelding, want Kousbroek heeft een flagrant gebrek aan verbeelding. Aldus Koos Hageraats, zielige epigoon.

In ‘Sus Ger’ beledigt Judy van Emmerik Gerrit Komrij omdat ze denkt dat hij schopt om het schoppen en niet om de mensen een geweten te schoppen (Louis Paul Boon). Ze is de vleesgeworden kunsthaat, met de belevingswereld van een baksteen.

5. Het postmodernisme

In deze tijd van relativisme en postmodernisme gedijt de zielige polemist als een schimmelcultuur op een rotte appel. Het cognitief relativisme leert dat de waarheid ook maar een mening is, dat kennis weinig anders is dan een ingewikkelde verzameling vooroordelen, een pseudo-objectieve ideologie; het esthetisch relativisme leert dat schoonheid & kwaliteit in feite niet eens bestaan, maar dat er alleen subjectieve smaakbelevingen bestaan; en het moreel relativisme ontkent het bestaan van goed & kwaad en dicteert dat zinvolle ethiek uitsluitend over willekeurige gedragsconventies kan gaan. Alle waarden en opvattingen zijn volgens het relativisme in laatste instantie tijdperkafhankelijk, cultuurgebonden, geografisch verankerd, sociaal geconditioneerd, historisch bepaald en bovenal strikt persoonlijk. Filosofisch gesproken leven het object en het subject niet langer samen in een complementaire

[p. 8]

of gespannen harmonie, maar is het eerste een slaafje in het dictatoriale huishouden van het tweede.

De vroegste geschiedenis tot en met de tijd waarin wij leven vormen een gigantisch magazijn waarin de waarden en opvattingen niet langer op verschillende hoogten maar naast elkaar op de vloer liggen; daaruit mag de postmodernist zonder enig onderscheidingsvermogen naar hartelust plunderen. De ironische kunstvernieling, de aanbeden smakeloosheid, de intellectuele hutspot, de speelse stroperij, de lauwe stijlengoulash, het ludieke plagiaat, de verheven vulgariteit, het hoogpolige citatentapijt en de zielige polemiek, alle elementen uit de postmoderne practijk, vinden hun voorbereiding en rechtvaardiging in het relativisme. Zoals na de dood van God atheïsme de gewoonste zaak van de westerse wereld is geworden, is na de komst van het relativisme, en van het voornamelijk hieruit voortvloeiende postmodernisme, de zielige polemist een alledaagse verschijning geworden in krant, tijdschrift en boek.

Is de Aarde rond of plat? Is Nietzsche een filosoof of een proto-nazi? Is Weinreb een bedrieger of een verzetsheld? Zijn de Rolling Stones oorspronkelijke rock-muzikanten of Beatles-epigonen? Wie is de Louwhoekse Lasteraar? Is George Steiner een intellectjuweel of een ouwe zeur? Is Rembrandt een schilder of een schoolhoofd? Wordt het milieu vergiftigd of steeds schoner? Bestaan atoomkernen uit fermionen of uit vectorbosonen? Is Koos Hageraats een zielige epigoon of een intelligent criticus? Is Komrij een spotadelaar of een zwijn? Is Vervoort een Hergéepigoon of een origineel striptekenaar? Is Bertrand Russell een helder denker of een apocrief mysticus? Is kop kruis of munt? Is Hermans een polemist of een bullebak? Is een anaconda een reptiel of een zoogdier? Is Bloem een dichter of een rijmelaar? Et cetera ad libitum.

Zeker, rhetorische vragen. Natuurlijk, er zijn ook problematischer vragen te stellen, dat wil zeggen, vragen die essentieel verschillen van bovenstaande vragen of vragen waarop het antwoord (nog) niet gegeven kan worden. Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat er hierom dat waarheid bestaat, hetgeen boven opgesomde vragen laten zien, want dat gegeven levert de reductio ad absurdum van het (cognitief) relativisme.

Postmoderne kunst is wel kunst, maar het is valse kunst. Zo is ook de zielige polemiek wel polemiek, maar het is valse polemiek. Het postmoderne van de zielige polemist is precies de afwezigheid van een verzameling samenhangende ideeën en doorleefde waarden, is precies de afwezigheid van gedachten die verplichten. Daarom overtuigt hij niet. De zielige polemist staat nergens voor, of het moest het Grote Niets zijn.

Hand in hand met het postmodernisme gaat het vreselijke pluralisme a priori, gebaseerd op de axioma's dat iedereen een andere mening heeft en moet houden, en dat alle meningen evenveel waard zijn. Dit is de culturele biotoop van de zielige polemist, het geestelijk klimaat waarin hij zich kan vermenigvuldigen tot een plaag.

Als er een overheersende ideologie is in dit decennium, dan toch de ideologie van de managers en de bliksemcarrièrejagers, van de yuppies. Het bedrijfsleven drukt de noodlijdende Universiteiten aan zijn borst, in een vermorzelende omhelzing. Geld, carrière, het mag allemaal weer. Voor de zielige polemist is een carrière in ‘het literaire wereldje’ belangrijker dan het ideaal van de literatuur. Daarom kan hij in dit maatschappelijk klimaat zich vermenigvuldigen tot een plaag.

Een plaag die de jonge gewassen opvreet. Zodat er niet geoogst kan worden.

(wordt vervolgd)